جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله، واژگان و گونه‌های معرف طنز و طعن در قرآن را تحلیل می‌کند. طنز در قرآن موقعیت‌های کمیک مشابه زندگی دنیوی بشر نیست، بلکه سخنان نغز و هشدارها یا نوش و نیش‌ها، از جلوه‌های بیانی عمدتاً غیرمستقیم قرآنی است که گونه‌های استعاری، تشبیهی و تمثیلی بسیاری را شامل می‌شوند. این گونه‌ها حاوی نکته‌ای نغز هستند که گاه باعث انبساط خاطر، و گاه مایة شگفتی ذهن شنونده می‌شوند. پرسش‌های اصلی عبارت‌اند از: این گونه‌ها چه نوع سنخ‌شناسی دارند؟ طرز عمل آنها به چه ترتیب است؟ و کارکردهای دین‌شناختی و زیبایی‌شناسانة آنها کدام است؟ این مقاله ابتدا به پیشینة بحث و سپس، به واژگان معرف طنز و گونه‌ها و الگوهای طنزپردازی اشاره، و آنها را سنخ‌شناسی، و طرز عمل هر ژانر را با ذکر نمونه آیات قرآنی تحلیل می‌کند. این گونه‌ها، از نغزگویی تا حکایات کوتاه تمثیلی، و طنز پرخاشگر مانند طعنه، کنایة طنزآمیز، هجو و ریشخند و کاریکاتورسازی، طیف‌بندی می‌شوند. قرآن به کمک این ژانرها، نوعی موقعیت ایجاد می‌کند که گاه، لطیف و طنزآمیز، گاه، هجو کج‌اندیشان و کاریکاتورسازی چهرة منافقان، و گاه، تمثیلی و به‌ویژه‌ طعنه و کنایه طنزآمیز است. البته این گونه‌ها به‌طرزی کارآمد بر هم نقش شده‌اند که تمییز آنها گاه، سخت ممکن است.

یکی از مهم­ترین مؤلفه­های فهم پیوسته از نظام معنایی قرآن، شناخت درست سوره به عنوان اصلی­ترین جز این ساختار نظام­مند است. شبکه ارتباطی پیچیده میان آغاز، بدنه و پایان سوره، از لایه­مندی مفاهیم نهفته در آن حکایت دارد. از این میان به طور خاص، زنجیره­مندی مفهومی آغاز و انجام سوره به عنوان ارکان اصلی آن، نقش مهمی در ارائه چکیده معانی به مخاطب ایفا می­کند؛ بنابراین کشف و استخراج پیوستگی میان افتتاح و اختتام که به فهم جامع­تری از ساختار کلی سوره می­انجامد، بیان­گر غایت این نوشتار خواهد بود. پژوهش حاضر در همین راستا، در صدد پاسخ به چگونگی امکان درک نظام­مندی حاکم بر ساختار سوره از طریق بررسی عناصر شروع و پایان است. کاربست تئوری ساختارگرایی توأم با روشمند­سازی آن در قالب طرحواره فراکتال، نوآوری این مقاله محسوب می­گردد. برجسته نمودن نقش تکرار معنادار اجزای خودمتشابه، در ایجاد ساختار اصلی یک طرح هماهنگ، شاخصه این طرحواره است. تحلیل شواهد لفظی- معنایی درون­بخشی و بینابخشی، به طرح خوانشی پیوسته از مفاهیم سوره می­انجامد. در بررسی موردی، ساختار پیوسته حاکم بر اجزای آغاز و پایان سوره عنکبوت، از طریق زنجیره مفهومی جهاد در دو سطح جهاد در حق و جهاد برای خویش قابل دریافت است. ذکر آثار انتخاب ایمان، هدایت و یا عدم انتخاب آن در قالب دو گروه مؤمنان و کافران، تبعات و فرجام هر گروه در برخی اقوام رسولان الهی تشکیل دهنده فضای پیوسته سوره عنکبوت دانسته می­شود.

شناخت صحیح ساختار سوره، یکی از اصلی­ترین مولفه­های فهم پیوسته فضای آیات در نظام معنایی قرآن کریم است. آغاز و انجام سوره به عنوان ارکان اصلی آن، روابط تعیین کننده­ای با دیگر مفاهیم متن دارند. تناسب حکیمانه شروع و پایان کلام حق، اقتضای خالقی حکیم و مدبر است. از این رو کشف و استخراج پیوندهای موجود میان افتتاح و اختتام که منجر به فهم منسجم و جامع­تری از ساختار اصلی سوره می­گردد بیانگر غایت این نوشتار خواهد بود. در همین راستا پژوهش حاضر در پاسخ به چگونگی امکان درک هماهنگی و نظام­مندی حاکم بر ساختار سوره از طریق بررسی عناصر اصلی شروع و پایان آن، با تکیه بر نظریه ساختارگرایی تلاش نموده تا الگویی برگرفته از قرآن ارائه نماید. لذا ترسیم فضای پیوسته میان اجزای یک سوره، با ایده­پردازی از هندسه فراکتال که شاخصه مهم آن، برجسته نمودن نقش تکرار معنادار اجزای خودمتشابه، در ایجاد ساختار اصلی یک طرح هماهنگ است نگاهی جدید در این بررسی به شمار می­رود. ازین رو به تحلیل پیوندهای ساختاری میان آغاز و انجام سوره به کمک این الگو پرداخته شده است. کاربست شواهد لفظی- معنایی درون بخشی و بینابخشی، منجر به طرح خوانشی پیوسته از مفاهیم سوره می­گردد. شاخصه­های دو گروه مومنین و کافرین به لقاء، ذکر مولفه­های صبر، استمرار در مسیر ایمان، جهاد و بندگی در کنار مفهوم امر الهی در ظاهر و باطن هستی، تبیین روابط حقیقی و اعتباری، همان زنجیره مفهومی پیونددهنده بندهای آغازین و پایانی دانسته می­شود که بدنه سوره نیز پیرامون آن شکل گرفته­ا ست.

پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، به سخت‌ترجمه‌پذیری و چالش‌های پیش روی مترجمان در برگردان تعدادی از اسماء‌الحسنی، در برخی ترجمه‌های انگلیسی قرآن و در پرتو الگوهای پیشنهادی برای برگردان اسامی خاص، پرداخته است. همه بحث این است که اسماء‌الحسنی با اندکی تسامح، در حوزه اسامی خاص قرار می‌گیرند که در مطالعات ترجمه، الگوهایی برای بررسی ترجمه آن‌ها ارائه شده است. این جستار تلاش نموده از الگوی پیشنهادی لپیهالم و بیکر برای توصیف، تحلیل و بررسی اسماء‌الحسنی استفاده کند. لذا در گردآوری دادگان، اسامی یازده‌گانه خداوند، در آیات 23-24 سوره حشر، در نُه ترجمه انگلیسی در قالب جداول بررسی شده‌اند. سپس با استفاده از منابع تفسیری، معنای مشترک میان اسامی خداوند استخراج و با معادل‌های انگلیسی، بررسی تطبیقی و ارزیابی گردیده اند تا معلوم شود مترجمان از چه راهبردهایی در ترجمه استفاده کرده‌اند. به نظر می‌رسد مترجمان نتوانسته‌اند وجوه معنایی رنگارنگ این اسامی را انتقال دهند و عمدتاً از ترجمه معنایی و به طور خاص از جایگزینی با اسمی مشابه، بازگزاری و ترجمه تحت‌الفظی، در ترجمه اسامی خداوند استفاده کرده‌اند. از این رو، اسماء‌الحسنی در برگردان به زبان انگلیسی، سخت ترجمه‌پذیر جلوه می‌کنند.

این جستار، سبک زندگی ایمانی را در پرتو قرائت مضمونی و ساختاری سورۀ حجرات و با عنایت به مبحث نظری معناشناسی ایمان و کفر بررسی می‌کند. ابتدا به پیشینۀ بررسی سورۀ حجرات در تفاسیر مختلف از جمله المیزان و نمونه و برخی تک‌نگاری‌ها اشاره می‌شود. سپس، ساختار و مضمون سورۀ حجرات در پرتو سبک زندگی ایمانی بررسی می‌شود. عبارت «یا أیّها الذین آمنوا»، نوعی فراخوانی یا خطاب تلقی شده که ایدئولوژی اسلامی را برمی‌سازد. در این سوره، شش بار این فراخوانی به کار رفته است. این فراخوانی‌ها در پرتو معناشناسی دو مفهوم متضاد ایمان و کفر بررسی می‌شوند. آنگاه از سبک زندگی ایمانی نیز ذکر به میان می‌آید. در ادامه، گفته می‌شود که این فراخوانی‌ها از نوع سلبی است و لازم است در سبک زندگی ایمانی از آنها پرهیز شود. بر پایۀ معناشناسی دو مفهوم ایمان و کفر و حوزۀ معنایی آنها، شش صفت نکوهیده در این سوره که ریشۀ زبانی دارند، بررسی می‌شوند. این شش صفت عبارتند از: استهزاء، عیبجویی، انتساب القاب زشت، گمان بد، تجسس و غیبت. آنگاه تقوا برترین صفت مٶثر بر این شش صفت نکوهیده معرفی می‌شود. در پایان، الگویی مبتنی بر دو قطب ایمان و کفر برای سبک زندگی ایمانی ترسیم شده و به چند یافته اشاره می‌شود.

نظریه ادبی پسااستعماری تنها در همین اواخر به مثابه حوزه ای اختصاصی در میان مطالعات ادبی آموزش عالی درآمده است. نظریه ادبی پسااستعماری در حکم گفتمانی دانشگاهی، از همان آغاز، خاستگاه های خود را مورد کنکاش قرار داده است اما اکنون با انتشار شماری کتابهای راهنما در باب همین موضوع – کتاب امپراتوری پاسخ می دهد (۱۹۸۹) اثر اشکرافت در این باب پیشگام به شمار می آید – می توان به جایگاه و منزلت این نظریه در دانشگاه پی برد. این نظریه بدون توجه به خاستگاههایش به مسئله ای به غایت بحث انگیز در میان نظریه پردازان معاصر بدل شده، و اولین حوزه بحث درباره عنوانی است که به این دسته نظریات و آثار ادبی اطلاق می کنند. آن مک کلینتوک سفید پوستی از جنوب آفریقاکه در حال حاضر در آمریکا تدریس می کند، با کاربرد واژه پست کُلُنیال این وضعیت را تشریح می کند «پس چگونه می توان در زندگی روشنفکرانه معاصر، گستردگی نامتعارف پیشوند Post را پست مدرن، پست فمینیسم، پست فرویدیسم و غیره) نه تنها در دانشگاه ها بلکه در ستون های روزنامه ها و غول های رسانه ای توجیه کرد؟ حداقل در مورد پست کُلُنیالیزم یکی از توجهات به بازار پسندی علمی این نظریه مربوط می گردد. از منظر پیشکسوتان شکاک واژه پست کُلُنیالیزم مطبوع تر و خودمانی تر از “مطالعات جهان سومی” به حساب می آید. در عین حال این نظریه کمتر از مطالعاتی در باب نواستعماری یا به بیان بهتر نبرد دو استعمارگری در مظان اتهام قرار دارد. این نظریه از مطالعاتی در باب کشورهای مشترک المنافع، جهانشمول تر و مد روزتر به شمار می آید اما این نظریه مدیون موفقیت بازاری خیره کننده واژه پست مدرنیسم است. واژه پست کُلُنیالیزم در حکم دستورالعمل سامان بخشی پیدایش حوزه مطالعات قاعده مند و دانش آرشیوی، بازاریابی نسل جدیدی از دیوارکوب ها، مقالات، کتب و عناوین را ممکن ساخته است.»