جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در تاریخ‏نگارى قرن بیستم، مکتب فرانسوى آنال استثناى پر فروغى است. توجه به ساختارها، نگرش به درون تحولات تاریخى و اعتقاد استوار به پیوند پایدار طبیعت و تاریخ، از جمله ابداعات مورخان آنال مى‏باشد. مکتب آنال با بهره‏گیرى از دانش‏ها و رشته‏هاى مختلف، از قبیل جامعه‏شناسى، جغرافیا، روان‏شناسى، باستان‏شناسى و حتى علوم طبیعى، تاریخ رابه گونه‏اى قابل توجه، از محدوده تفکر مبتنى بر روایت‏نگارى صرف رهانید. در مکتب آنال، به‏ویژه در آثار فرناند برودل، مفهوم تاریخ تام یا کامل، جایگاه ویژه‏اى دارد. همین‏طور مارک بلوخ که خود یکى از بنیان‏گذاران این مکتب است، مطالعه و بررسى تطبیقى در تاریخ را به شیوه‏اى استوار در تاریخ‏نگارى تبدیل کرد.

شیوع بیماریهای همه گیر و چگونگی رویارویی و شیوه مقابله با این بیماریها در شناخت روند تحولات تاریخ اجتماعی دارای اهمیت بسیاری است. جوامع اسلامی در سرزمینهای مدیترانه شرقی دارای اشتراکات زیادی از نظر جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی بوده اند. از همان آغاز ظهور اسلام و طی فتوحات مسلمانان و سپس در سراسر دوران حکومت امویان همواره یکی از دشواریهای جوامع اسلامی در مدیترانه شرقی شیوع نابهنگام طاعون و تلفات سنگین و پیامدهای گسترده ناشی از آن بود. یافته های پژوهش نشان میدهد که شیوع بیماری طاعون معروف به طاعون ژوستینین در اواخر دوره باستان در دو امپراتوری روم و ایران و انتقال آن به دوره اسلامی، مسلمانان را در سرزمینهای فتح شده با مسائل تازه ای مواجه ساخت و پیامدهای گسترده ای بر تحولات سده های نخستین اسلامی داشت. در پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی چگونگی شیوع ادامه دار بیماری طاعون در بخشی از تاریخ و جغرافیای جهان اسلام و بازتاب آن در تاریخنگاری و مباحث فکری و سیاسی مسلمانان مورد بررسی قرار گرفته است.

یورش‌های ویران‌گر چنگیز باعث نابودی زنجیره‏ای از شهرها و آبادی‌های ماوراءالنهر شد که پیش از آن از رونق و شکوفایی کم‌نظیری برخوردار بودند. در تقسیمات خاندان چنگیزی، این منطقه به خاندان جغتای اختصاص یافت که بین سال‌های 624هـ‌.ق/ 1227م تا 763هـ‌.ق/1362م بر آن حکم راندند. جغتاییان مظهر و نماینده مغولان صحراگرد و وفادار به سنن اجدادی خود به شمار می‌آمدند که زندگی‏‌شان در پناه یاسا معنا می‌یافت. جغتای (حک. 624ـ640هـ‌.ق/ 1227ـ1242م) در دوران حکومت چنگیز، مأمور اجرای دقیق یاسا و دستورات چنگیزخانی بود. او به واسطه‏ اتخاذ سیاست ضد اسلامی و تحمیل یاسای مغولی بر مردمان تحت قلمرو حکومتی خود، به دشمن سوگندخورده مسلمانان معروف شد. پس از او، شاه‌زادگان مغولی «اولوس جغتای» با کنار گذاشتن دین آبا و اجدادی خود، به اسلام روی آوردند. با اسلام آوردن جغتاییان، برخی آداب و رسوم شمنی نیز به چالش کشیده شد و نفوذ گروه‏های مسلمان، به ویژه صوفیان، گسترش یافت. مقاله حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، روند اسلام‌پذیری خان‌های اولوس جغتای در ماوراءالنهر را بررسی کرده، اثرات آن را بر جامعه آسیای مرکزی ارزیابی می‌کند.

این رساله، تحقیقی پیرامون سیر تحولات اصلاح طلبانه ی دینی در اروپا با تکیه بر نهضت پروتستان و نقش آن در ایجاد دولت های ملی و قدرتمند می باشد. هدف این رساله نیز بررسی میزان تأثیرپذیری رویدادها و دگرگونی های سیاسی واجتماعی از گرایش های مذهبی است. نهضت اصلاح دینی در اروپا که قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم را در برمی گیرد. در حوزه های مختلف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر جامعه و دولت در غرب تأثیرات پایداری نهاد از هم پاشیدن اتحاد مذهبی و پیدایش گرایش های متعدد در مسیحیت و جدایی از کلیسای کاتولیک رم، به ایجاد دولت های ملی و قدرتمند با استقلال عمل در همه ی زمینه ها کمک فراوان نمود. اقتدار دولت در برابر کلیسای جهانی روم و رشد کلیساهای ملی، خزانه های پادشاهان را آبادتر و نیروی سیاسی و نظامی آنها را افزایش داد. از سوی دیگر خشونت های مذهبی و پریشانی اوضاع اجتماعی در عصر اصلاح دینی، مردم ومتفکران را به سوی اعتقاد به قدرت مطلق پادشاهی و استبداد دولتی کشاند. نهضت پروتستان علاوه بر افزایش قدرت استبدادی پادشاه، ملی گرایی و رشد ستیزه های بین المللی در اروپا را نیز به همراه آورد. برخی گرایش ها در نهضت پروتستان، تأثیرات مستقیمی بر نظام سرمایه داری غرب نهادند و رویدادهایی که پس از نهضت اصلاح دینی به ظهور رسید بطور غیر مستقیم بر دو حوزه ی دیگر لیبرالیسم یعنی مدارای مذهبی و آزادی خواهی مذهبی نیز مؤثر واقع شدند. در پی آموزه های اصلاح گرایان دینی و تأکید بر ایمان قلبی به عنوان تنها راه رستگاری انسان، فردگرایی که مبنای تفکر لیبرالی غرب است، از اهمیت ویژه ای برخوردار گردید. ضمن اینکه جنگ های طولانی مذهبی که پیامد فوری نهضت اصلاح دینی بود، اروپاییان را بیش از پیش به نگرش غیرمذهبی به جهان پیرامون سوق داد.

حاکمیت ایلخانان مغول بر ایران که در پی فتح بغداد و سقوط خلافت پانصد ساله عباسی صورت گرفت، پیامدهای مهمی در عرصه فرهنگ و سیاست ایرانیان بر جای نهاد که مهم ترین آن بازیابی هویت ایرانی و خودآگاهی صاحبان دفتر و دیوان در زمینه وضعیت و موقعیت تاریخی و محدوده سرزمینی خویش است. حمداله مستوفی قزوینی از جمله کسانی است که با نگارش آثار ارزشمند در تاریخ، جغرافیا و حماسه سرایی به احیای این هویت تاریخی کمک فراوان نمود. او در نزهت القلوبکه اثری جغرافیایی است، سرزمین ایران را به عنوان کشوری باستانی با مرزهای مشخص در میانه جهان معرفی کرده و به معرفی ایالات آن می پردازد و در ظفرنامه که تاریخی منظوم به سبک فردوسی است، در احیای مفهوم ایران زمین و هویت ایرانی تلاش فراوان نشان می دهد. در این اثر ارزشمند، بارها از ایران و ایرانیان یاد کرده و در ادامه راه خاندان جوینی و رشیدالدین فضل اله با محور قرار دادن ایران، به ایرانی ساختن حاکمان مغول و انطباق آن ها با شاهان باستانی ایران می پردازد. ظفرنامه نشان می دهد که آن چه در اندیشه مستوفی می گذرد، تداوم مفهوم ایران زمین بر اساس آیین شهریاری باستانی در دوره اسلامی و ایجاد یک رنسانس ایرانی – اسلامی است.