جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله پژوهش حاضر در وهلة اول تبیین چرایی اهمیت نقاشی است.این مقاله در مسیر گشودن این مسئله‌ آرای استیون کروئل و پاول کراودر را در سنت پدیدارشناسی بازخوانی می‌کند. به اعتقاد آنها نقاشی فقط انتقال اطلاعات تجربی نیست، بلکه شامل یک بینش فلسفی عمیق است که براساس مؤلفه‌های؛‌ سکوت، سطح، مکان و زمان می‌تواند مورد واکاوی قرار بگیرد. در امتداد این مؤلفه‌ها، ابتدا دو مفهوم زیبایی ایدئال و زیبایی متافیزیکی طرح شده است و در وهلة دوم از مجموعة مفاهیم ذکر شده برای رسیدن به خوانشی جایگزین در نقاشی ایرانی استفاده می‌شود. نگارنده سعی دارد با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از آرا این دو پدیدارشناس اهمیت نقاشی ایرانی را با خوانشی جایگزین [نسبت به خوانش‌های سنت‌گرایانه و تاریخ‌نگارانه] ارائه دهد. از رهگذر بازخوانی آرای آنها به این نتیجه می‌رسد که علت اهمیت نقاشی ایرانی راهی است که برای مواجهه با حقیقتی عمیق‌تر و فراتر از ادراک روزمره ایجاد می‌کند. مواجهه‌ای که نقش هستی‌شناختی ما را نسبت به موجودات دیگر یادآوری می‌کند؛ ما را از محدودیت‌های متناهی‌مان فراتر می‌برد و دعوت می‌کند تا عمیق‌تر به راز هستی بپردازیم و از این مسیر به شکلی از تعالی زیبایی‌شناختی نزدیک شویم.

سؤال اصلي مقاله اين است كه پاتوس «pathos» چيست و چه ارتباطي مي‌تواند با هنر داشته باشد؟ پاتوس يکي از مفاهيمي است كه در انديشة ارسطو، از اهمیت زیادی برخوردار است. تا جايي‌كه در پژوهش‌های معاصر بر اهميت پاتوس و نقش بنيادين آن در خوانش انديشة ارسطو بسيار تأكيد مي‌شود. يکي از نخستين انديشمنداني كه در دوران معاصر به پاتوس توجه كرده هایدگر بوده است. پس از آن میشل آنری پدیدارشناس فرانسوی در نسبتی انتقادی با هیدگر متوجه پاتوس شده است و خاستگاه نظری این مقاله نیز ریشه در اندیشه‌های آنری دربارة پاتوس دارد. ميشل آنري، خوانشی انتقادی از هایدگر و هوسرل دارد و پديدارشناسي خود را «پديدارشناسي زندگي» مي‌نامد. او معتقد است زندگيِ حقيقي نامرئي است و معني مخفی زندگی، به‌عنوان پاتوسي است که تنها می‌تواند در درون خود تجربه شود. به عقيدة آنري، هنر به‌ويژه هنر انتزاعي توانسته اين معناي نامرئي را نشان دهد. او وظيفة هنر را نه افشاي جهان بیرونی، بلكه بيان دروني پاتوس‌هاي زندگي مي‌داند. همچنين او هنر را، راه نجات انسان از جهان‌بيني مدرن مي‌داند. آنري ریشة «پاتوس» را از يونان مي‌گيرد، اما معنايي كه از آن برداشت مي‌كند از تلقی مرسوم تاریخی‌اش متفاوت است. درنهایت، او پاتوس را درد و لذتی می‌داند که موجب رهايي و ارتقا می‌شود و آن را در مرکز زندگی انسان قرارمی‌دهد و در اين راستا، خاستگاه هنر را در زندگي قرار‌مي‌دهد و معتقد است برخی آثار هنری می‌توانند به خوبی آن را نشان دهند.

ادراک زیبایی‌شناختی از جمله مباحث بحث‌‌‌برانگیز در حوزۀ زیبایی‌شناسی جدید است كه ميكل دوفرن از يك منظر خاص پديدارشناختی به بيان آن مبادرت ورزيده است. به باور وي، اثر هنري ساختاري را براي ابژۀ زيبايي‌شناختي فراهم مي‌كند که مهم‌ترين تمايز بین اين دو در ادراك است. در اين مقاله تلاش داريم اين تمايز را مشخص كرده و فرايند ادراك زيبايي‌شناختي را نشان دهيم. دوفرن سه مرحله برای ادراک زیبایی‌شناختی قائل شده است. مرحلۀ نخست حضور است که درک همان‌گونه که مرلوپونتی توصیف می‌کند، اتفاق می‌افتد؛ کلی، پیشاتأملی و در بدن ما. مرحلۀ دوم، بازنمود و خیال؛ متأثر از سارتر است. در این مرحله، ادراک تمایل دارد تا صور مفاهیم تازه پدید آمده از حضور درک شده را در اشخاص و رویدادهای قابل تمییز به صورت مادی مجسم سازد. مرحلۀ سوم، تأمل و احساس متأثر از کانت است. این تأمل می‌تواند همدلانه و تاحدی ابژکتیو باشد، که بیشتر مرتبط به حس است تا ادراک. در این فرایند است که ادراک زيبایی‌شناختی صورت مي‌گيرد. از نظر وي، تماشاگر اثر هنری در ادراک اثر هنری بايد این سه ساحت را همزمان درک کند. دوفرن در مرحلۀ پاياني ادراک، یعنی احساس، یگانگی سوژه و ابژه را نشان داده است. در اين جستار كوتاه، با روش توصيفي و تحليلي سعی داريم این مراحل را بررسي كنيم.

شعر در فرهنگ های مختلف ویژگی های خاص خود را دارد و با رویکردهای گوناگونی به آن نگاه شده است. در مقالۀ حاضر با رویکرد پدیدارشناختی به شعر نگریسته ایم و از دیدگاه یکی از پدیدارشناسان فرانسوی، میکل دوفرن، شعر را مورد بررسی قرار داده و به تقابل این دیدگاه با دیدگاه ساخت گرایان اشاره کرده ایم. دوفرن متأثر از هوسرل و با استفاده از دو اصطلاح «نوئما» و «نوئسیس» نشان می دهد که رویکرد پدیدارشناسی به شعر چه تفاوتی با رویکرد ساخت گرایی می تواند داشته باشد. به اعتقاد او تفسیرهای ساخت گرایان به لذت بردن و درک شعر کمک چندانی نمی کند؛ زیرا این رویکرد هیچ گاه ما را به جهان اثر و تجربة زیستة شاعر نزدیک نمی کند؛ درحالی که در رویکرد پدیدارشناختی با حرکت از نوئما به نوئسیس می توان به جهان اثر راه یافت و از ادراک معمولی به ادراک زیبایی شناختی رسید. دوفرن جهان اثر را جهان بازنمایی شده نمی داند، بلکه به باور او جهان اثر، جهانی است که به تجربة زیستة شاعر برمی گردد و به چنین جهانی نمی توان با قواعد ساخت گرایی راه یافت. در این جستار کوتاه با روش توصیفی- تحلیلی، این دو رویکرد به شعر بررسی می شود.