جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیش‌بینی‌ناپذیر بودن نمود‌های گوناگون ادب غنایی که ریشه در تجلیات بی‌حد و حصر عواطف انسانی دارد، تقویت‌کنندۀ این ذهنیت است که هر لحظه، در گوشه و کنار آثار مختلف، امکان بروز نمونه‌ای نو و حتی ناشناخته از این نوع ادبی در یکی از زیرشاخه‌های فراوانش وجود دارد. یکی از این نمونه‌های محتمل، مفاخره‌ای است بدیع که نجم‌الدین رازی از زبان پیامبر (ص) به رشته تحریر درآورده ‌است. طبیعی است که جایگاه منحصربه‌فرد مفاخره‌گر در همۀ جنبه‌های محتوایی و زبانی قطعۀ اشاره‌شده مؤثر بوده باشد. قدرت نویسندگی و ارادت قلبی مؤلف مرصادالعباد نیز بی‌تردید بر تأثیر هرچه بیشتر این مفاخرۀ فرضی افزوده ‌است. در این مقاله، ضمن استخراج و معرفی این قطعۀ ویژه، آنچه‌که ازنظر محتوا و مؤلفه‌های زبانی موجب برجستگی و امتیاز این مفاخره نسبت به سایر مفاخرات مرسوم و متداول ادب فارسی می‌شود، باتوجه به جایگاه بی‌بدیل پیامبر والامقام (ص) در مقام مفاخره‌گر، ارائه و تحلیل خواهد شد.

گستردگی و عمق مفاهیم ادبیات غنایی در کنار تنوع مصادیق این نوع ادبی، از درخشان‌ترین ویژگی‌های ادبیات فارسی به شمار می‌رود. درحالی‌که آفرینش سایر انواع ادبی در دوره‌هایی از تاریخ، ضعف‌هایی از خود نشان می‌دهد، ادب غنایی، با اقبالی رو به رشد و تکاملی روزافزون مواجه بوده ‌است. لیکن آنچه در شناخت جوانب گوناگون این نوع ادبی به‌صورت یک نقطه ابهام، قابلیت طرح و پیگیری دارد این است که تحت تأثیر چه موانعی، آثار منثور مستقل و غنایی محض نسبت به اشکال و انواع منظوم آن، از کم‌شماری چشمگیری برخوردارند. فقدان نظریه‌ای مشخص و مطرح در باب اسلوب نثر فارسی، یافتن پاسخی برای پرسش فوق را دشوار می‌کند؛ بنابراین در این پژوهش تلاش شد در درجه نخست با مراجعه به دیباچۀ‌ آثار منثور و کتب ترسلی، برخی از تعاریف و ملاک‌های نثر فارسی احصا شود تا از رهگذر برابر نهادن بایسته‌های ارائۀ کلام غنایی با چهارچوب‌های انشای نثر فارسی، موانع نظری رشد و گسترش آثار غنایی منثور، وضوح بیشتری پیدا کند. ازآن‌رو که پژوهش حاضر بر مؤلفه‌های نظری متمرکز است، از نقد و تحلیل ادبی متون و قطعات نثر غنایی صرف‌نظر و چهار عامل نظری به‌عنوان مقدمه‌ای در شناخت عوامل احتمالی مؤثر در کم‌شماری نثر غنایی در ادبیات فارسی معرفی شد.