جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گفتمان انتقادی نوعی روندتکوینی تحلیل گفتمان است که درآن با عبوراسطح توصیف گفتمان به چرایی تولیدمتن توجه می‌شود. درهمین راستادرپژوهش حاضربارویکردتوصیفی-تحلیلی براساس الگوی تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف تلاش می‌شود به گفتمان‌کاوی انتقادی مناجات شعبانیه امام علی (ع) درسه سطح توصیف تفسیروتبیین پرداخته شودو ضمن بررسی جنبه‌های ادبی مناجات گفتمان‌های غالب وپوشیده متن راکه کمتر به آن‌ها توجه شده، موردتحلیل قرار دهد در سطح توصیف درجملات باوجوه خبری،با قطع ویقین به بیان موقعیت گفتمانی پرداخته که بیانگر میزان تعهدنویسنده به گزاره‌هاست واین متن به عنوان ابزاری قاطع برای ارسال پیام است.دربعضی عبارات قصدنویسنده برای انگیزش مخاطب نیست بلکه نوعی انتظار،حسرت واندوه ر نشان می‌دهد.این پژوهش سعی داردبه این دو پرسش پاسخ دهدکه مهمترین موضوعات مطرح شده درمناجات شعبانیه براساس نظریة نورمن فرکلاف کدامندو امام (ع)چگونه توانسته است بااستفاده ازکلمات این موضوعات رامنتقل کند؟نتایج این تحقیق گویای این است که ایدئولوژی غالب درگفتمان درموضوع امربه معروف و نهی ازمنکر،سازندگی وتربیت فردوجامعه،خداشناسی و تنویرافکارعمومی وهدایت به سوی خداوندو توسل به درگاه الهی خلاصه شده است.بر این اساس واژگان برای انتقال معنایی متناسب بااین ایدئولوژی‌هاانتخاب شده است ونویسنده ازگفتمان وجوه افعال به طوریکسان استفاده نمی‌کند بلکه وجوه سه گانه اخباری، پرسشی و امری را برحسب ضرورت و قصد و نیت خود بکارگرفته است.

امام علی(ع) در گسترۀ مباحث مطرح‌شده در نهج‌البلاغه و در جهت تبیین نظم و غایت‌مندی جهان خلقت، انسان را متوجّه حقایقی از آفرینش ساخته‌اند که بسیاری از آن‌ها را می‌توان با کشفیّات علمی معاصر همسو دانست. محمّد دشتی در حاشیة ترجمة خود، برخی از این مباحث را با علوم رایج در عصر حاضر مطابقت داده و کلام امام(ع) را اشاره‌ای به این علوم معرفی کرده ­است. در پژوهش حاضر سعی شده است که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با مقایسة محتوای این علوم با سخنان امام(ع)، گفته‌های دشتی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. برآیند پژوهش نشان داد که بیشتر علوم ذکرشده در حاشیۀ ترجمة دشتی، از جمله مبحث امواج الکترومغناطیس، صوت‌شناسی و حشره‌شناسی، به دلیل وجود نکات دقیق یا مباحث کلّی و گستردة علمی در نهج‌البلاغه، صحیح است و می‌توان سخنان امام(ع) را اشاره‌ای به این علوم دانست، حال آن‌که در مواردقابل‌توجهی، ازجمله فلزشناسی، سنگ‌شناسی و حیوان‌شناسی، توجیه علمی مشخّصی وجود ندارد و در کلام امام(ع) اشاره‌ای به علوم یادشده دیده نمی‌شود. هم‌چنین در شمار اندکی از آن‌ها، دقّت لازم در بیان عنوان علم، صورت نگرفته است. بدین معنا که برخی، به‌عنوان یک رشتة علمی مستقل مطرح نیست یا عنوان علم ارائه شده از سوی دشتی با تعاریفی که در کتاب‌های تخصصی آمده هم‌خوانی ندارد.

چکیده تحقیق حاضر به شیوه های هدایتگری امام علی (علیه السلام) در خطبه های نهج البلاغه، می پردازد. خلقت انسان به گونه ای است که علاوه بر هدایت تکوینی نیازمند هدایت تشریعی از جانب فرستادگان خداست. در جای جای نهج البلاغه که کلام معصوم و برگزیده خدا و در بردارنده سخنان و رهنمودهای حضرت علی (علیه السلام) است، می توان سخنان هدایتگرانه حضرت را مشاهده کرد و از آنها در مسیر هدایت و تربیت استفاده نمود. این تحقیق با هدف آشنایی با شیوه های هدایتگری در نهج البلاغه انجام شده، و روش گرد آوری اطلاعات آن اسنادی است؛ در پردازش اطلاعات نیز از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. بر اساس این پژوهش بالاترین عامل هدایت، خداوند متعال است، و در مراتب دیگر پیامبران و اولیاء و کتب الهی، که البته این عوامل در صورتی کارساز خواهند بود که شخص از استعدادهای درونی و خدادای همچون عقل به درستی بهره ببرد و با آگاهی از مسیر صحیح کمال و هدایت آن را انتخاب نماید هر چند موانعی همچون جهل و وسوسه های شیطانی ممکن است انسان را از انتخاب راه هدایت بازدارند. از جمله ارکانی که می توان در شیوه های هدایتگری امام (علیه السلام) به عنوان یک الگوی هدایتگرانه و تربیتی به آن اشاره کرد، رعایت اقتضای حال و مقام و موقعیت مخاطب است. ایشان با توجه به مقام و موقعیت مخاطب در جایی از موعظه بهره برده اند، در جای دیگر با برهان و استدلال سعی کرده اند او را راهنمایی نمایند، گاه از زبان نکوهش و سرزنش استفاده کرده اند و گاه با نادیده گرفتن خطای فرد سعی در تربیت وی داشته اند. علاوه بر روش های فوق، زمینه های دیگری نیز در پذیرش مؤثر پیام ایشان از سوی مخاطب، که فرد و جامعه، بوده اند، تأثیر داشته است: از جمله عامل بودن ایشان به آن چه بدان امر یا از آن نهی می کرده اند، یا فصاحت و بلاغت کلام ایشان، و حتی چگونگی ایراد سخن نیز در راهبری مخاطب تأثیر داشته است، و امام از همه عوامل و زمینه های نیکوی هدایتگری در رهنمون سازی مخاطب خویش به صراط مستقیم بهره برده اند. واژگان کلیدی: امام علی(ع)، نهج البلاغه، هدایتگری، حال مخاطب.