جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آيين بودا در قرن هفتم هجري همراه سپاهيان مغول و در دورة دوم هجوم آنها به‌فرماندهي هلاکو وارد ايران شد. دين بودا داراي سه فرقة اصلی تيره‌واده (هينه‌يانه)، مهايانه و وجريانه است. از زمان هلاكو به بعد، ايران يکي از مراکز مهم رشد و گسترش افکار بودایي بوده است و ازآنجاکه بسياري از ايلخانان مغول پيرو وجريانه بودند، سعي و تلاش فراواني براي بسط دين بودایي به‌کار بردند و در اندک ‌زماني سيل بخشيان، لاماهاي تبتي و راهبانان بودایي تبت، مغولستان، سرزمين اويغور و حتي هند به ايران سرازير شد. آباقاخان و ارغون در رواج دين بودایي تلاش فراواني مبذول داشتند و در دورة آنان دين بودایي در ايران گسترش زيادي يافت. دربارة حضور و نفوذ اين آيين در ايران ـ دست‌کم در دورة حضور ايلخانان ـ تحقيقاتي انجام شده؛ اما هدف اصلي پژوهش حاضر واکاوي مؤلفه‌هاي اثرپذير در فرهنگ ايراني از آيين بودا در دورة تاريخي مورد بحث است. مقاله به‌شيوة توصيفي ـ تحليلي مبتني بر يک مطالعة تاريخي، به بازشناسايي ردپاي مفاهيم آيين بودايي در آثار فرهنگي عهد ايلخاني مي‌پردازد. دستاورد مهم پژوهش این بوده است که در تاريخ ايران عصر ايلخاني مي‌توان در مواضع متعددي ردپاي بوديسم را در آثار فرهنگي، نظير نوشته‌هاي نخبگان و انديشمندان علمي و ادبي، تصوف، معماري معابد و هنر نقاشي مشاهده کرد که اين موضوعات تاکنون کمتر مورد توجه محققان واقع شده است. بدين لحاظ، رهيافت پژوهشي مقاله ارائة مصاديقي از اين اثرپذيري انگاره‌هاي فرهنگي با مستندات تاريخي مبرهن است، که زوايا و افق‌هاي جديدي را در پژوهش‌هاي تاريخ اديان به روي محققان به تصوير خواهد کشيد.

بنیانگذاری حکومت صفویه مرهون همراهی صوفیان قزلباش با سرسلسله صفویه بود و تداوم تکیه این خاندان به حمایت قزلباشان، می‌توانست به برتری اندیشه صوفیان غالی بر پیروان تشیع بیانجامد. پیروان طریقت صفوی، تصویری ماورایی از شاه ترسیم می‌کردند که با نظریه نیابت‌عامه فقیهان برای اداره امور در عصر امام غایب، همخوانی نداشت. این نگرش از آغاز صفویه تا روی‌کار آمدن شاه‌عباس‌اول، تحول یافت و سرانجام به تغییر پشتوانۀ مشروعیّت شاه از طریقت به شریعت انجامید. هدف این مقاله تحلیل چگونگی چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس است و سئوال اصلی این که علل تغییر نگرش مذهبی صوفیانه به شیعیانه در دورة شاه‌عباس چه بودند؟ چنین فرض می‌شود که این تحوّل در دورة شاه‌عباس شدّت گرفت و نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس، به دلیل تقویت علما به‌عنوان نمایندگان شریعت بود و رویکرد این مقاله تأکید بر تحوّل در سیرتاریخی جریان تشیع و تصوف است که سرانجام تعامل بین آنها را به تقابل کشانید.