جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واقع‌گرایی تاریخی، از جمله موضوعاتی است که در سپهر اندیشه دو دانشمند مسلمان، استاد مطهری و ابن‌خلدون قرار گرفته است. هر دو دانشمند تلاش کرده‌اند به نحوی واقع‌گرایی تاریخی را در دستور کار اندیشه‎ورزی خود قرار دهند. هم استاد مطهری و هم ابن‌خلدون به جهان اسلام تعلّق دارند؛ امّا با عنایت به تعلّق استاد مطهری به شرق اسلامی و تعلّق ابن‌خلدون به غرب اسلامی، این سؤال به وجود می‌‌آید که آیا به لحاظ علمی و فلسفی، تفاوت رویکردی میان این دو اندیشمند در موضوع واقع‌گرایی و پیامدهای حاصل از این تفاوت، در ارتباط با جامعه و تاریخ وجود دارد یا نه؟ این پژوهش تلاش می‌کند تا به روش تحلیلی و تفسیر استنطاقی و به عبارت دیگر، به پرسش گرفتن متون مرتبط با فلسفه تاریخ این دو اندیشمند، راهی برای پاسخ‎گویی به سؤالات مذکور پیدا کند. درحالی‎که ابن‌خلدون با ایجاد تعارضی عمیق میان فلسفه و شریعت (جامعه) و نیز حذف فلسفه سیاسی از ساختار تقسیم‎بندی علوم، به واقع‌گرایی تجربی رسیده است، استاد مطهری با تحفظ بر دستگاه سنت فلسفی تقسیم‎بندی علوم، همچنان بر واقع‌گرایی فلسفی، استوار و پایدار مانده است. تفاوت رویکرد مذکور، بازتاب‎هایی از جمله تفاوت نگاه به تکامل تاریخ را داشته است. درحالی‎که نگاه تجربه‎گرای ابن‌خلدونی، حرکت تاریخ بشر را در طبیعت عمران و ناشی از «خصلت مقهورناشدنی ضرورت‎های زندگی اجتماعی» می‎داند، نگاه الهی استاد مطهری، حرکت تکاملی بشر را در فعلیت یافتن استعدادهای فطری بشر جستجو می‌کند.

با توجه به مفاهیم کلیدی مسئله در این پژوهش، سه مفهوم واگرایی، جهان اسلام و هویت تعریف شده است. جهت دستیابی به مدل نظری، با توجه به بررسی های انجام گرفته، «مدل تحلیل سطوح هویت»، مدلی‌ قابل‌ قبول برای تبیین عوامل تاثیرگذار بر واگرایی در جهان اسلام و از‌جمله عامل استعمار تشخیص داده شد. در این مدل، تبیین عوامل واگرایی، از تبیین طبیعت واگرای هویت‌های قومی شروع و پس از تبیین تأثیر روابط بین هویت‌های قومی، عوامل تاثیرگذار در سطح جهانی مورد بررسی قرارمی‌گیرد.. یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در سطح جهانی، استعمار است. با توجه به مدل انتخاب‌شده و مسئله تحقیق، عامل استعمار و نقش آن در واگرایی هویتی قوم فارس، به عنوان مطالعه موردی بررسی شده است. در این بررسی، ایجاد و ترویج تفکر قوم گرایی فارسی، دخالت ها و تجاوزهای نظامی استعمار، حضور عوامل نفوذی استعمار و اغفال نیروهای تاثیرگذار درون جهان اسلام در خصوص قوم ایرانی بررسی شده است.

با عنایت به مفاهیم کلیدی مسئله، سه مفهوم واگرایی، جهان اسلام و هویت تعریف شده است. جهت دستیابی به مدل نظری، با توجه به بررسی‌های انجام‌گرفته، مدل تحلیل سطوح، مدل قابل‌قبول برای تبیین عوامل تأثیرگذار بر واگرایی در جهان اسلام و ازجمله عامل استعمار تشخیص داده شد. در این مدل، عوامل واگرایی در پیوستاری از طبیعت واگرای هویت، شروع و ضمن تأثیرگذاری عوامل روابط بین هویت، با عوامل تأثیرگذار در سطح جهانی خاتمه می‌یابد. یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در واگرایی در جهان اسلام، استعمار است. با توجه به مدل انتخاب شده و مسئله تحقیق، عامل استعمار و نقش ان در واگرایی هویتی قوم فارس به‌عنوان مطالعه موردی بررسی شده است.[1] در این بررسی، ایجاد و ترویج تفکر قوم‌گرایی فارسی دخالت‌ها و تجاوزهای نظامی استعمار، حضور عوامل نفوذی استعمار و اغفال نیروهای تأثیرگذار درون جهان اسلام در خصوص قوم ایرانی بررسی شده است.

معناشناختی واژة روحانیت با بررسی واژگان روح، روحانی و روحانیت آغاز می شود. در بیشتر کاربردهای لغوی، روح به معنای روان و نفس است که معنایی مقابل جسم دارد. هنگامی که این واژه با موجودی دیگر همراه می شود، معنای موجودی معنوی، طیب و طاهر می گیرد. روح در معنای اصطلاحی آن، چه اصطلاح فلسفی و چه اصطلاح جامعه شناختی، یا حتی علوم دیگر، معانی مختلف می یابد. در فلسفه بر جوهر مجرد و نفس ناطقه و در جامعه شناسی بر دانش آموختگان علوم حوزه، اطلاق می شود.معناشناختی این واژه با بررسی کاربرد آن در تاریخ ادبیات و کتاب های ایران، ادامه یافته است. این بررسی در پاسخ این پرسش که کاربرد این واژه از چه زمانی و چرا در تاریخ ادبیات ایران، برای اشاره به دانش آموختگان علوم حوزوی، به کار رفته است؟ سه تحلیل را به دست داده است: 1ـ مشابهت سازی شرق شناسان؛ 2ـ استعداد و ظرفیت عالمان شیعه برای تسری دادن معنای لغوی به آنان؛ 3ـ گذار روحانیت از حیات علمی به حیات اجتماعی.