جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی تطبیقی و میان‌رشته‌‌ای موضوع «غناء» در لغت، قرآن کریم، فقه اسلامی و روایات وارده در خصوص تلاوت کلام‌الله، با هدف تبیین جایگاه و حکم شرعی به‌کار‌‌گیری این فن در خوانش هنری کلام وحیانی‌‌‌، محور اصلی بحث این مقاله است‌. «غناء» در لغت به معنای مطلق آوا و صدا یا خواندن با صوت زیبا و کشیده با نوعی ترجیع و طرب و یا صدای آوازِ مناسب با مجالس معصیت گفته شده است‌. در قرآن کریم، «غناء» مصادیقی چون: «قول زور»، «شهادت زور»، «لغو»، «استفزاز به صوت شیطان»، «لهو الحدیث» و «سمود» دارد که دستور به اجتناب و اعراض از این موارد شده است؛ زیرا انحرافات دینی و اخلاقی، انسانی را در پی دارد‌. در فقه شیعه ملاک اصلی حرمت غناء، اشتمال آن بر لهو، باطل و طرب‌انگیزی یا تکلّم به امر باطل است و در فقه اهل تسنن، صوت یا آواز اگر ‌‌‌به‌صورتی باشد که جز احتمال حرمت در آن راه نداشته باشد، حرام یا مکروه و در غیر این صورت مباح دانسته شده است‌. در صورتی که غناء را به معنای مطلق صدا یا آوا بدانیم، حکم فقهی خاصی بر آن مترتب نیست‌. در روایات اسلامی، تغنّی به قرآن در تلاوت، اگر به معنای قرائت با الحان و اصوات خوش باشد با رعایت اصولی چون تحزین، ترتیل، خشوع و تدبّر در قرآن، مورد توصیه روایات اسلامی است و اگر به معنای استغناء و ملازم‌بودن با قرآن اخذ شود، از بحث غناء خارج خواهد بود‌.

«تلاوت» یکی از مفصل‌ترین مدخل­های دایرۀالمعارف لایدن بوده و مشتمل بر مباحث ذیل است: معنا و تعریف تلاوت، یکسان­انگاری تلاوت و قرائت، ارکان تلاوت، احادیثی درباره­ی تلاوت، زیباشناسی و مهارت صوتی در تلاوت. روش تحقیق در این مقاله، کتابخانه­ای و تحلیلی است، بر این مبنا ابتدا گزارش جامع از مقولات مذکور در این مدخل ارائه شده، سپس این مطالب با معیار قرآن کریم و منابع علوم قرآنی مورد ارزیابی و نقد قرار می­گیرد؛ تا نظریه صحیح در هر موضوع معرفی و تبیین گردد. به‌طورکلی تلاوت، صرف قرائت آیات نبوده، بلکه علاوه بر آن، دلالت بر امتثال و اتباع از مضامین قرآنی نیز دارد؛ از سویی یکی از جنبه­های اعجاز بیانی قرآن، نظم آهنگ و موسیقی خاص موجود در کلمات قرآنی است که توجه به این موسیقی، به همراه رعایت قواعد تلاوت از سوی قاری، اثرگذاری آیات بر خواننده و مستمع مضاعف می­شود. به‌عبارت‌دیگر، درصورتی‌که قرائت با عنصر ترتیل ـ به معنای تبیین و انسجام کلمات و عبرت­گیری از آیات ـ همراه شود، تلاوت محقق می‌گردد و در این حالت است که تالی قرآن ـ به تعبیر روایات اسلامی ـ حامل قرآن و الگویی بر اساس معیار فرهنگ اسلامی ـ قرآنی برای مردم آن جامعه خواهد بود.

از بررسی تفسیری سه حرف: «ن»، «ق» و «ص» در سه سوره قلم، قاف و صاد نتیجه می‌شود که نقاط محوری مشترک در این سه سوره، افزون بر پرداختن به بیان اصول اساسی دین، عبارت‌اند از: قرآن به‌عنوان محور ذکر الهی، انذار انبیاء عظام، دستور به صبر و استقامت در برابر ناملایمات و اخلاص در عبادت خدا. حرف «ن» در سوره قلم با سوگند به آنچه وسیله ثبت و ضبط است، بیانگر تثبیت جایگاه باعظمت پیامبراکرم| و انطباق خلق و خوی ایشان با ذکر الهی است. حرف «ق» در سوره قاف، با سوگند به قرآن مجید، وقوع قیامت و معاد، به‌ویژه معاد جسمانی را حق و ضروری می‌داند و مأموریت رسول اسلام را تذکّر دادن به انسان‌های دارای قلب منیب که از مخالفت با خدای رحمان در خوف و خشیت‌اند، معرّفی می‌نماید. حرف «ص» در سوره صاد، با سوگند به قرآنِ پر پند و با شرافت، توحید را مدار دعوت و انذار انبیاء و به‌خصوص محور انذار رسول اکرم و قرآن کریم دانسته، ضمن بیان عبودیّت خالصانه الهی انبیاء و صبر و استقامت آنان در حق همگان را به پندپذیری از قرآن فرا می‌خواند.