جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در روایتی از امام علی(ع) وجود مدائنی در آسمان که هر یک به عمودی از نور اتصال دارند، مطمح نظر قرار گرفته است. بعضی مراد از «مدائن سماء» را شهرهایی شبیه به شهرهای زمینی در آسمان دانسته اند و آن را حمل بر وجود زمین های متعدد در فضا کرده اند. برخی نیز بر جعلی بودن روایت مذکور تأکید کرده اند. بر این اساس نوشتار حاضر با عنایت به اختلاف برداشت ها، جهت تبیین چیستی مدلول روایت مذکور به بررسی متنی و سندی آن با تکیه بر روش های نقد حدیث پرداخته است. بر این اساس می توان با تکیه بر صحت سندی و معنای جامع و فراگیر«محصون بودن» برای واژه «مدائن» و «سیارات» برای «نجوم» در متن، به ترتیب به معانی «مدارهای سیارات» و «نیروی جاذبه خورشیدی» برای «مدائن سماء» و «عمود نور» دست یافت. همچنین طول عمود نور در متن حدیث و شعاع منظومه شمسی یعنی فاصله کمربند کوئیپر از خورشید با نظرداشت مرز بخش سیاره‏ای (با تقریب بالا) برابر است.

در این اثر به مجموعه­ای از شبهات در حوزه ­های کلام اسلامی، علم و فرهنگ زمانه، قصه­ های قرآنی و تاریخ قرآن با استفاده از روش­های گوناگونی چون به­ کارگیری سیاق و استناد به دیگر آیات و در برخی موارد استناد به روایات و زبان و اشعار عرب و روش های انسان­ شناسانه پاسخ داده شده­است.

اسامی غیرمنصرف درزبان عرب شامل برخی از اعداد می شود که به سبب وصف بودن و عدول از «تکرار» «اعداد معدوله» نامیده می شوند. تعبیر «مَثنی و ثُلاث و رُباع» در قرآن مجموعه ای است از این اعداد بر دو صیغه «مَفعل» و «فُعال» که در آیات 3 سوره نساء و 1 سوره فاطر استعمال شده است. هرچند برخی مترجمان قرآن همگون با مفهوم «تکرار» در این اعداد دست به ترجمه زده اند، بسیاری از ایشان ترجمه‌هایی غیرهمسو با این معنا را ارایه کرده‌اند. این امر، معانیِ متفاوت و گاه متضادی را در ذهن مخاطبان القا نموده و فرآیند فهم آیه را با مشکل مواجه ساخته است. لذا ورود نقادانه به این وادی با تکیه بر مفهوم‌شناسی دقیق واژه‌ها از ضروریات است. معناشناسی اعداد معدوله، مفهوم «تکرار و تنوع» را برای «مثنی و ثلاث و رباع» در ضمن معنای شمارشی برجسته می‌نمایاند که با ترجمه «دوگانه و سه‌گانه و چهارگانه» برای تعبیر مذکور، سازگاری بیشتری دارد.

تعبیر «سَبْعَ طَرائِق» در آیه 17 مؤمنون که فقط یک بار در قرآن به کار رفته است عموماً به «سَبْعَ سَماوات» یا «هفت راه بالای سر» تفسیر شده که زمینه ساز ظهور شبهاتی شده است. توجه حصرگرایانه به یک معنا و غفلت از دیگر معانی کلمات این ترکیب و عدم توجه به سیاق آیه و واژگانِ همنشین، احتمالاً منشأ چنین دیدگاهی است. نظر به اینکه واژگان «سَبْع، طَرائِق و فَوْق» به ترتیب به معانی دیگری چون «تکثیر و مبالغه» و «اصناف و شیوه ها» و «فوقیت مکانتی و فزونی» استعمال شده اند، با توجه به این معانی و سیاق آیات قبل و بعد، دو احتمال قابل ارائه است؛ یکی اینکه مراد از «سَبْعَ طَرائِق» هفت طریقه وجودی در طی خلقت انسان و تکمیل آفرینش او باشد. دیگر آنکه فراتر از خلقت انسان، آفرینش دیگر اصناف و گروه های فراوان از موجودات عالم، اراده شده باشد. قبول هریک از دو نظر، ترادف «سَبْعَ طَرائِق» با «سَبْعَ سَماوات» را نفی می نماید. از این رو، لازمه فهم دقیق و صحیح واژه ها و جمله های قرآنی، توجه به همه وجوه معنایی کلمات در یک ترکیب، واژگان همنشین و بافت کلام است.

مستشرقان در مواجهه با مسائل تاریخ قرآن، دو رویکرد کلی- مثبت و منفی- داشته‌اند. این نوشتار بر آن است دیدگاه‌های مستشرقان را با استفاده از روش تحلیل محتوا و با بهره گیری از ابزار طول معنایی مورد واکاوی قرار داده و به این پرسش که: فرآیند نتیجه­گیری مستشرقان در مسائل تاریخ قرآن چگونه است؟ پاسخ دهد. پژوهش حاضر نشان می‌دهد غالب مستشرقان، علی رغم طرح دیدگاه‌های مثبت، از تایید رسالت و شریعت اسلامی خودداری می‌نمایند. لکن برخی، انصاف بیشتری به خرج داده و قرآن را در جایگاه خود که کتاب هدایت و بخشی از یک رسالت است، مورد توجه قرار داده‌اند. تحلیل رویکردهای منفی مستشرقان نیز بیانگر این نکته است که با گذشت زمان، نوع شبهه افکنی ایشان در موضوعات تاریخ قرآن پیچیده‌تر و به صورت ضمنی و غیر صریح بیان شده است. بر این اساس تقطیع آثار مستشرقان و خوشنودی از ظاهر کلام ایشان، بدون نظرداشت بار معنایی آن، امری پرمخاطره است.

قرآن به مناسبت های مختلف، فرهنگ مردمِ عصر جاهلیّت را مورد نکوهش قرار داده است. پندارهای باطل، وضع احکام جاهلانه، تعصّب و تبرّج از مؤلّفه های سازندة این فرهنگ به شمار می روند. واکاوی آداب و رسوم و قانون هایی که بر زندگی بشر امروزی حاکم است، مؤلّفه های جاهلیّت را در جوامع مُدرن عصر حاضر آشکار می سازد که اسلام هراسی، اومانیسم، اروپامداری، رباخواری، قاچاق انسان، مصرف داروهای روان گردان و رواج پوشش های نامناسب را می توان از جمله مصادیق آن دانست. عنایت به تعالیم اخلاقی اسلام، وجود راهکارهایی برای زدودن مؤلّفه های جاهلیّت در منابع اخلاقی اسلام را اثبات می نماید. بر این اساس، پژوهش حاضر نیز با استفاده از روش تحلیل محتوا به شناسایی مؤلّفه های جاهلیّت در جوامع مُدرن پرداخته است و با تأمّل در قرآن و دعای مکارم الأخلاق به ذکر برخی از شیوه های مقابله با مؤلّفه های فرهنگ جاهلیّت همچون پیشه کردن تقوا، خودسازی و تمرین فروتنی، پیروی از حجّت های عقلی و نقلی، میانه روی و ... پرداخته است.