جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

غنای ادبیات قرآن، موجب تدوین قواعد ادبی و نحوی زبان عربی شده و بر علم قرائت، تأثیر گذاشت. سپس اسلوب ادبی، زمینه­ساز سنجش قرائات با معیار زبان عربی و گزینش قرائت صحیح شد. مراحل تاریخی سنجش قرائات با معیار زبان عربی و مهمترین نتایج آن بدین ترتیب است: 1ـ در عصر تابعین تا ظهور ابن مجاهد، قواعد نحوی، ضابطه­مند نبود. پس از تدوین قواعد، نقد قرائات با معیار زبان عربی فراگیر شد و مباحث اجتهادی در قرائت، رواج یافت؛ 2ـ در عصر پس از ابن مجاهد تا ظهور ابن جزری، قرائات هفت­گانه رواج و مشروعیت یافت، اهمیت فزاینده به فن قرائات به وجود آمد. بازار قرائت پژوهی با رویکردی متعصبانه و قداست گرایانه، رونق یافت. دو دیدگاه نقد قرائات با معیار زبان عربی و قِداست یافتن قرائات با اعتقاد به وحیانیّت آن، شکل گرفت؛ 3ـ در عصر پس از ابن جزری تا عصر حاضر، اعتقاد به وحیانیّت قرائات رواج یافت. تلاش در توجیه قرائات ضعیف با حداقل­های ادبی صورت گرفت. نگارش یافتن کتاب­های ارزنده در علم قرائت، توسعه آن و شکل­گیری شاخصه­های قرائی، از دیگر وقایع این دوره است. در پژوهش حاضر، تلاش بر آن است با رویکردی تاریخی ـ تحلیلی، مراحل سه‌گانه مذکور بررسی شود و در پرتو آن، شاخصه­های قرائی جهت شناخت و گزینش قرائت صحیح و ارجح تبیین شود و روش تحقیق در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی است که از منابع کتابخانه‌ای بهره برده شده است.

اختیار در قرائات با پیدایش اختلاف قرائات در نیمه­­ی دوم سده­ی اوّل و نیمه­ی اوّل سده­ی دوم هجری بروز نمود. سپس دانشمندان اسلامی سده­های بعدی متأثّر از کتاب «السّبعه» ابن مجاهد و اقدام وی مبنی بر انحصار قرائات در هفت قرائت، اختیار قرائی در قالب احتجاج و استدلال گرایی در قرائات را با ارائه­ی معیارها و اسلوب­هایی به گزینش قرائت صحیح اقدام نمودند. در پژوهش حاضر، تلاش بر آن است تا با رویکردی تاریخی و تحلیلی، از بین معیارهای دانشمندان علم قرائت گذشته تاکنون، معیارهای علمی گزینش قرائت صحیح (شامل موافقت قرائت قاری با قرائت عموم مسلمانان یا قرائت همگانی، مطابقت قرائت با رسم الخطّ مصحف عثمانی، موافقت قرائت با قواعد زبان عربی، عدم مخالفت قرائت با براهین عقلی) و اسلوب­های روایی، ادبی، تفسیری و نگارشی اختیارات ایشان که در بردارنده­ی آثار ثبوتی (شامل بقاء متنی قرآن، شکل­گیری معیارهای متنوّع گزینش قرائت صحیح، توسعه علم قرائت، ترویج استدلال گرایی در پذیرش یا ردّ قرائات، غنای ادبیات قرآن، زمینه‌ساز رشد زبان عربی و تدوین علم نحو، اثر بخشی بر علوم تفسیری و فقهی) و همچنین در بردارنده­ی آثار منفی و آسیبها (شامل استبداد در رأی و اجتهاد قاری، خودستایی قاری در ادبیات عرب و کسب شهرت، ضعف قاری در ادبیات عرب، عدم شناخت قواعد عربی، قوی­تر شدن شبهه تحریف قرآن از سوی مستشرقان و تشکیک ایشان در انکار وحیانیّت قرآن) می­باشد را تبیین نماید.