جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر سعی دارد در خوانش رایج از تجربه دینی قربانی کردن اسحاق به واسطه ابراهیم بازاندیشی کند؛ بازاندیشی که بیش از هر چیز معنای دینی چنین عملی و پیامدهایی را که برای ساحت انسانی و الوهی به دنبال می‌آورد، مورد توجه قرار می‌دهد. سورن کیرکگارد در رساله شناخته شده “ترس و لرز” تحلیلی از ماجرای قربانی شدن اسحاق به دست ابراهیم ارائه کرده است. مسئله‌ای که در وهله اول اهمیت پیدا می‌کند نحوه روایت این تجربه دینی و معنایی است که به عمل قربانی کردن اسحاق نسبت داده می‌شود. پرسش اساسی این است که به واقع در این ابتلا ساحت الوهی چه چیز را قصد کرده بود و از ابراهیم خواستار چه بود؟ هرگونه پاسخ به این پرسش تبعات خاص مفهومی برای کلیت تجربه دینی مذکور به دنبال دارد. زیرا باید توجه داشت تنها یک روایت متصلب از این تجربه دینی وجود ندارد بلکه می‌توان آن را از وجه دیگری به نحو بنیادینی متفاوت از تصور رایج درک کرد. اما کیرکگاردکدام مفاهیم بنیادین را در روایت این تجربه دینی احضار و به اتکاء آن ماجرا را فهم‌پذیر می‌کند؟ برای پاسخ به این پرسش باید دید او فارغ از تحلیل تجربه دینی آن را چگونه روایت می‌کند. در این راستا نوشتار کنونی بر آن است با نگاهی نقادانه خوانش کیرکگارد را به عنوان فیلسوفی که تلاش نظری منسجمی در جهت تحلیل تجربه دینی قربانی کردن اسحاق کرده، مورد بررسی قرار دهد. این بررسی تلاشی است برای فراتر رفتن از محدودیت‌های نظری این خوانش و خاطر نشان کردن این مسئله که این محدودیت‌های تحلیلی به چه محدودیت‌هایی در قلمروی انسانی و اجتماعی دامن می‌زنند. بدین منظور بحث در دو سطح بررسی خواهد شد: نخست ارائه صورت‌بندی نظری که تجربه دینی قربانی کردن اسحاق در نزد کیرکگارد می‌یابد. دوم نقد سلبی و ایجابی صورت‌بندی نظری مذکور. در این سطح سعی خواهد شد ضمن طرح استدلال‌هایی مبنی بر محدودیت‌های خوانش مذکور، به نحو ایجابی صورت‌بندی بدیلی فراخور الهیات رهایی‌بخش ارائه گردد.

آزادی در دوره مشروطه به‌عنوان یکی از حقوق ملت در متمم قانون اساسی به تثبیت رسید، اما استقرار کوتاه‌مدت آزادی در جامعه ایران دیری نپایید و با بحران مشروعیت دینی روبه‌رو شد. این بحران در کنار دیگر موانع ساختاری سیاسی-اجتماعی که وجود داشت، زوال آزادی با داعیه عدم مشروعیت دینی آن را به دنبال آورد. در مواجهه با این بحران، جریان علمای حامی مشروطه درصدد برآمدند نسبت مذهب و آزادی و به‌طورکلی نسبت دین و مشروطه را مورد بازاندیشی قرار دهند تا با ساختن نظریه‌ای منسجم، به این بنیان سیاسی نوظهور مشروعیت دینی بدهند. ثقه‌الاسلام تبریزی یکی از چهره‌های شاخص این جریان محسوب می‌شود که در رسایل سیاسی خود، پروژة‌ مشروع‌سازی مشروطه و آزادی را وجهه همت خود قرار داده است. در این نوشتار، سعی بر آن است تا تمهیدات نظری­ای که ثقه‌الاسلام به‌منظور حل تعارض نسبت دین و آزادی فراهم می‌آورد و نیز انسجام درونی طرح نظری او مورد بررسی قرار گیرد. رویکرد نظری که برای مطالعة مسئله حاضر اتخاذ شده، تحلیلی است که توکویل در کتاب «دموکراسی در آمریکا» از نسبت دین و آزادی ارائه می‌دهد.