جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مولانا جلال‌الدین بلخی به‌واسطۀ فعالیت‌های مولوی‌پژوهان و محققان در سراسر دنیا چهره‌ای شناخته‌شده است. تأثیرپذیری از اشعار مولانا در عرصه‌های هنری، همچون فیلم‌سازی و برگزاری کنسرت‌های موسیقی و یا ترجمۀ آثار او و الهام‌گیری از آن‌ها در خلق آثار متفاوت بوده است. دسته‌ای از محققان مغرب‌زمین، فراتر از ترجمه، نگاهی هرچند مختصر به زندگانی مولوی و اندیشه‌هایش داشته‌اند که آنه‌ماری شیمل و ویلیام چیتیک منتخب از این دسته‌اند. در این پژوهش سعی شده تا با طبقه‌بندی ساختاری و موضوعی آرای مستشرقان مذکور و بیان دیدگاه و روش کار آنان، شمایی کلی از مولانا از دید پژوهشگران غربی ارائه داده و بستری برای مقابلۀ چهرۀ مولانا از منظر شرقی و غربی فراهم سازیم. در حوزۀ ساختاری مباحثی چون عربی‌سرایی، بهره‌گیری از زبان‌های دیگر، انسجام و پیوستگی، بلاغت، داستان‌سرایی، عروض و موسیقی زبان و نمادشناسی مورد توجه قرار گرفته و در حوزۀ موضوع نیز توجه به مباحث هستی‌شناختی و الهیات مولوی، آدمی و احوالات او در مثنوی، عبادات، تأثیرپذیری مولوی از ابن‌عربی و شاعران دیگر، سماع و مثنوی مدنظر این محققان بوده است. تحلیل توصیفی، قرائت نزدیک با متن، توجه به مفاهیم کلیدی و تحلیل چهرۀ مولانا از جنبۀ تاریخی نیز، از جمله شیوه‌هایی است که آنان در بررسی‌های خود اتخاذ کرده‌اند. آنچه از تحلیل و بررسی آرای مولوی‌پژوهان مذکور به دست آمد، توجه بیشتر آنان به جنبه‌های موضوعی تا ساختاری، تمرکز بر متن آثار مولانا برای تحلیل شخصیت او و تشابه موضوعات مورد بررسی در آثار آنان و تفاوت اندک دیدگاه‌ها در توضیح برخی مفاهیم و اصطلاحات است.

این پژوهش به بررسی دیدگاه غزالی و مولوی در مورد تأویل می­پردازد؛ نخست معنای لغوی و اصطلاحی تأویل و موارد آن در قرآن‌کریم مورد بررسی قرار گرفته، سپس قوانین تأویل، شرایط مؤول و مسألة تأویل مجاز و غیرمجاز و تفسیر به رأی به بحث گذاشته‌شده و نشان داده شده­است که غزالی ِبه‌رغم رساله­هایی که در رد باطنیه و اسماعیلیه نوشته، در فهم متون متأثر از رویکرد تأویل‌گرایانة آن‌ها است. بخش سوم مقاله به دیدگاه تأویل‌گرای مولوی می­پردازد که برمبنای آن تأویل در سه سطح تأویل آیات و احادیث، رمزها و نشانه­ها و اصطلاحات عرفانی صورت گرفته­است. بخش چهارم مقاله، دربارة مقایسة دیدگاه­های غزالی و مولوی دربارة تأویل و قوانین آن، تأویل قرآنی و کلامی، شرایط و دلایل تأویل، تأویل مجاز و غیرمجاز و قراین تأویل است که اندیشة تأویل‌گرای مولوی را در تأویل­های صوفیانه غزالی تاحدودی متأثر از او نشان می­دهد.

این پژوهش بر آن بوده است تا برای شناخت دقیق و حقیقی دین اسلام از منظر قرآن، ارکان آن را که عبارت از اصول اعتقادات (توحید، نبوت و معاد)، اخلاق و اخلاقیات و قوانین و مقررات است، با ارکان دو دین الهی یهودیت و مسیحیت به صورت مقایسه‌ای مورد بررسی قرار دهد. از رهگذر این پژوهش، برتری و امتیاز دین اسلام از نظر قرآن که در زمینه اصول و ارکان آن، دینی اعتدال‌گرا و منطقی است، نسبت به دو دین دیگر که یکی روی در افراط دارد و دیگری روی در تفریط، روشن شد. برای نمونه در بحث توحید و خداشناسی، توحیدی که قرآن معرفی می کند به معنای یگانگی خداوندی بی‌نظیر و تجزیه‌ناپذیر و به دور از صفات انسانی است؛ اما توحید در دین یهودیت، توحیدی نوعی است که برای خداوند شبه و مثل در نظر می‌گیرد و توحید دین مسیحیت نیز چون قائل به تثلیث است، توحیدی عددی است که خداوند از آن مبرا و منزه است.