جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعادل، یکی از ایده‌های محوری در تاریخ فکری سیمون وی است که با بررسی آن می‌توان رخنۀ نگرش خاص او را در تمام ابعاد زندگی‌ به نظاره نشست. سیمون وی، در خلال شرح خویش از مفهوم تعادل تلاش دارد با حفظ ارزش‌های انسانی میان انسان و نیروهایِ حاکم در طبیعت و همچنین، میان انسان و نیروهایِ حاکم در جامعه هماهنگی ایجاد کند. او با کمک‌گرفتن از معنای کار، تعادل را برای رسیدن به عدالت در بستر جامعه بررسی می‌کند. وی از رهگذرِ ایدۀ تعادل مفاهیمی چون قدرت، حیثیت و جامعۀ سرکوب‌شده را تحلیل می‌کند و انقلاب را برای نجات جامعۀ سرکوب‌شده ناکارآمد می‌داند. سیمون وی نشان می‌دهد که آدمی چگونه می‌تواند با تغییر در نگرش به زندگی و عنصر رضایت، خود را از «سلطه» رهایی بخشد و ازطریق پیوند با امر غیرشخصی میان انسان و تمام نیروهای حاکم، اعم از اجتماعی و طبیعی، و میان خودش و آنها تعادل ایجاد کند. بدین‌نحو، تعادلی که وی مطرح می‌کند، نه‌تنها به هیچ‌گونه حزب و یا سیاستی وابسته نیست، حتی از متکی‌بودن به علم که دستاورد بشری جهت سهولت در زندگی است، به دور است. هدف از نگارش این مقاله آشنایی مختصر با فلسفۀ سیاسی سیمون وی با محوریت آموزۀ «تعادل» است که تاکنون به آن توجه نشده است.

سیمون وی بیش از هر فیلسوف و عارفی به توجه التفات داشته است. تفکرات او درباره توجه صرفاً یک مسئله شناختی، علمی یا روان‌شناختی نیست، بلکه تأثیرات مستقیم و دامنه‌داری در آموزش، الهیات و حتی سیاست دارد. او توجه را به عنوان یک روش زندگی چه در سطح فردی و چه در سطح سیاسی-اجتماعی معرفی می‌کند. به باور سیمون وی، هرچند انسان چیزی را با توجه کردن خلق یا ایجاد نمی‌کند، اما موجب حیات بخشیدن به چیزی می‌شود که مورد توجه واقع شده است، و البته آن توجهی به امور پیرامون حیات می‌بخشد که «ناب» باشد. توجه ناب عاری از هر گونه دلبستگی است و انسان از طریق آن خود را از امور تخیلی و توهمی می‌رهاند و به حقیقت نائل می‌گردد. به همین خاطر آنچه آدمی را به توجه ناب رهنمون می‌سازد تمنای بدون مقصود است. از سوی دیگر سیمون وی از تعلیق اندیشه به عنوان وضعیتی از توجه ناب نام می‌برد که همان تاب آوردن خلأ و در انتظار نشستن است. در نظر سیمون وی، توجه ناب می‌تواند به مثابۀ عشق در نظر آید، زیرا همان طور که توجه رضایت دادن به چیزی غیر از خود است، عشق نیز نیازمند شناسایی واقعیت با روی‌گردانی از خود است. سیمون وی اخلاق مبتنی بر توجه را مطرح می‌کند و با معطوف کردن توجه به سمت پروردگار، نه تنها اخلاق فردی، بلکه معرفت‌شناسی و فلسفه سیاسی-اجتماعی‌اش را بنا می‌کند و توجه را، در کنار لطف الهی، همچون پادزهری برای نجات انسان ضروری می‌داند.

خلق معکوس یکی از ایده­های محوری در عرفان سیمون وی است که نخستین بار از سوی او در گفتمان الهیاتی و عرفانی مسیحیت مطرح گردید. فهم ایدۀ خلق ‌معکوس در گروی فهم مدل آفرینش از منظر سیمون وی است. به باور سیمون وی، خدا از روی عشق برای آنکه جهانِ خلقت تحقق یابد از خداییِ خود کناره‌گیری می‌کند. در آفرینش، همان­طور که خدا خودش را از الوهیتش تهی می‌کند تا آدمی و جهان خلقت وجود داشته باشند، در خلق ‌معکوس نیز انسان باید با تقلید از خدا خودش را از آنچه که به او داده شده است تهی کند تا بتواند آن­گونه که خدا می‌خواهد در آفرینش مشارکت کند. خلق‌معکوس صرفاً به معنای تقلید از انقطاع خدا از الوهیتش نیست؛ بلکه یک کنش منفعلانه است که در این عمل، پس از ترک دلبستگی‌ها و خیال‌اندیشی‌ها باید تنها چشم به‌راه بود. سیمون وی از رهگذر عمل خلق معکوس، چگونگیِ نفی خود پرستی و دوری جستن از خود محوری را تبیین می‌کند.

جهان همواره دستخوشِ شری ویرانگر بوده است و هر انسانی در مسیر زندگی‌اش رنج را به‌نحوی تجربه کرده است. پس اگر به دیدۀ اغماض به شر ننگریم، درمی‌یابیم که بررسی رنجِ بشری می‌تواند بخشی از پاسخ‌های انسان را در خصوص شر بدهد. سیمون وی، با مطرح کردنِ محنت، نه‌تنها در تلاش است به برخی پرسش‌های دربارۀ شر پاسخ دهد، بلکه به‌واسطۀ محنت انسان را با ابعاد دیگرش آشنا می‌سازد و آن را گامی در جهت خودشناسی معرفی می‌کند. برای انسانِ از خود بیگانۀ دنیایِ مدرن، پاسخ به چراییِ محنت، موهبتی رهایی‌بخش به موجب بازگشت به خویشتن حقیقی خویش است، چراکه آنچه انسان را حقیقتاً آزاد می‌کند، فهمِ حقیقت است و محنت انسان را در رسیدن به آن یاری می‌رساند. در این نوشتار به روش توصیفی-تحلیلی و با مراجعه به آثار اصلی سیمون وی و شارحان او مسئلۀ محنت در اندیشۀ این بانوی فرانسوی بررسی می‌شود.

آشنایان با دیدگاه‌های سیمون وی، به‌خوبی از ژرفا و عمق آرای عرفانی او آگاه‌اند. در این پژوهش مکانیسم رهایی از خود و یگانگی با حقیقت مطلق (خدا) در چهارچوب نظام عرفانی سیمون وی بررسی می‌شود. به باور او، آدمی برای حفظ توازن درونی، نباید خلأهای به‌وجود‌آمده در درونش را با امور موهوم و خیالی پر کند. آدمی با انقطاع از امیال و تاب آوردن خلأهایی که عامل عدم توازن‌اند، پذیرش محنت ناب و خلق معکوس زمینۀ دریافت لطف الهی را فراهم می‌سازد. با ظهور لطف الهی، انسان به خود حقیقی‌اش یعنی امر مقدس غیرشخصی و تفاوت آن با خودِ خودپنداشته آگاه می‌شود. طالبِ حقیقت باید یک گام فراتر گذارد و با فانی کردن من، تنها داشته‌اش را به پروردگار بازگرداند.