جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیشتر منابع مربوط به تاریخ زندگانی معصومان(ع)در مجموعه تاریخ‌نگاری روایی با ویژگی‌هایی منحصر به خود، جای می­گیرند. با این حال، این پرسش کمتر مورد توجه قرار گرفته است که توجه به تفاوت رویکرد نویسندگان در این گونه از تاریخ‌نگاری، چه ره­آوردی برای ارزیابی گزاره­های تاریخی به همراه دارد؟ نوشته حاضر برای پاسخ به این پرسش، به مطالعه موردی رویکرد حدیثی و کلامی شیخ صدوق در نقل اخبار مربوط به ولایت‌عهدی امام رضا(ع) (د. 203ق) می‌پردازد تا فرضیه گریزناپذیر بودن توجه به دو رویکرد حدیثی و کلامی در ارزیابی گزاره های تاریخی مجموعه تاریخ‌نگاری روایی را به آزمون ­گذارد و بر اساس یافته‌های خود، بر این رهیافت تأکید می‌کند که پیش از بهره‌گیری از اخبار تمامی منابع تاریخ‌نگاری روایی، لازم است به بینش و روش نویسندگان و راویان توجهی جدی شود.

عصر امام هادی(ع)، از دوره‌های مهمّ گسترش و تثبیت تشیع است. مقاله حاضر، با بهره­گیری از روش مطالعات اسنادی و تحلیلی در منابع تاریخی، روایی و کلامی، کوشیده است به کشف و وصف چگونگی وضعیت شیعیان در آن دوره بپردازد. یافته­های پژوهش نشان­دهنده آن است که از یک سو، امام با وجود تنگناهای سیاسی که با آن مواجهه بود، توانست مرزهای اندیشه­ای تشیع را برای شیعیانی که پس از شهادت امام جواد(ع)‌ همگی به امامت امام هادی(ع)‌ اتفاق نظر داشتند، حفظ نماید و از سوی دیگر، شیعیان نیز دست به تولید آثار فراوانی برای ترسیم اندیشه­های شیعی زدند که به عنوان میراث شیعی همچنان باقی است. شیعیان در برخورد با مواضع محدودکننده خلفای عباسی نیز گاه به صورت ابتکاری و گاه به اشاره امام(ع)، راهبردها و سیاست‌هایی متناسب اتخاذ کردند.

شناخت تحلیلی مجموعه تاریخ‌نگاری روایی امامیه در گرو توجه به ضوابط، معیارها و قواعد تاریخ‌شناسی است. این مقاله می‌کوشد، کتاب عیون الاخبار عن الرضا علیه السلام اثر شیخ صدوق(د. 381ق) را که از مهم‌ترین آثار در زمینه تاریخ و زندگانی امام رضا(ع) است از این منظر واکاوی کند و با تحلیل گزاره‌های تاریخی این کتاب، راهی برای دست یافتن به بینش و روش تاریخ‌نگاری شیخ صدوق بجوید. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که شخصیت حدیثی و کلامی شیخ صدوق، تأثیر مهمی در روش تاریخ‌نگاری وی داشته است.

مناسبات اجتماعی و تعاملات فکری امامیه با دیگر جریان‌های مذهبی در دوران حضور ائمه(ع)، مسئله‌ای است که با وجود آثاری که درباره آن پدید آمده است به پژوهش‌هایی تازه نیاز دارد. این مقاله با هدف کشف چگونگی این تعاملات می‌کوشد با شرح عمیق و گسترده عصر صادقین:(94ـ 148ه.ق) به عنوان یک زمینه، مناسبات اجتماعی و سپس تعاملات فکری و علمی امامیه با خوارج را در دو بخش جدا از هم بررسی کند. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که امامیه در این دوره با راهبری امام باقر(ع)و امام صادق(ع)در کنار مخالفت با هرگونه برخورد عجولانه با اقدامات خوارج، با انگیزه هدایت‌گری و جذب در پی ارتباط با آنها بودند و هم‌زمان، با افکار نادرست آنها مقابله علمی می‌کردند.