جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تکرار» کارکردهای مختلفی در متون ادبی دارد. اگرچه این شیوه را در بیشتر سوره­های قرآن کریم می­توان جُست، اما سوره یوسف یکی از بهترین نمونه­های آن است.با وجود انحصار بیان داستان حضرت یوسف (ع) در این سوره و عدم تکرار آن در سوره­های دیگر، سوره یوسف (ع) دارای محتوایی تکرار شونده در درون خود است و با تدبر در آن، می­توان نوعی توازن و تشابه را مابین فرازهای مختلف آن قائل شد. نوشتار حاضر بر مبنای روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین برجسته­ترین الگوهای تکرار در سوره مذکور در قالب چهار الگوی تکرارشونده «رؤیا، کید و پیراهن»، «مکان‌های متناقض­نما»، «افعال متضاد» و «عاقبت نیک تمامی چهره­های داستان» می­پردازد. این الگوها از یک سو، با ارائه یک پوشش عاطفی، معنا و مفهوم نهفته متن را برجسته می­سازد و از طرف دیگر، انواع تکرار به تجسّم مفاهیم و مضامین آیات و نیز عواطف و هیجانات مدد می‌رساند.

از پيامبر گرامی (ص) رواياتي نقل شده‌ که در آنها از مشابهت حوادث امت اسلام با حوادث امت‌هاي پيشين سخن گفته‌ شده است. اين روايات شهرت فراواني يافته‌ و گويا علت آن تطبيق‌هاي گسترده‌اي است که از صدر اسلام تاکنون به‌وسيله امامان معصوم(ع)، صحابه و عالمان فريقين در این‌باره صورت گرفته است. به‌‌سبب جايگاه موضوع امامت در ميان شيعيان، بیشتر انطباق‌ها در مصادر شيعي بر محور امامت است. بدین‌روی اين تحقيق با هدف بررسي و ارزيابي انطباق‌ حوادث و رخدادهاي مسائل امامت بر روايات تشابه اُمَم سامان يافته و مصادر شيعي، اعم از جوامع حديثي، شروح روايات، تفاسير و کتاب‌هاي کلامي مطالعه و بررسی شده‌اند. برای این منظور، ابتدا روايات اهل‌بيت(ع)، شروح روايات و آراء عالمان این مصادر استخراج و سپس دسته‌بندي و در نهایت تحليل شده‌اند. روش کار توصيفي، تحليلي و بررسي اسنادي بوده است. يافته‌هاي تحقيق بيانگر آن است که انطباق رخدادها بر مسائل امامت در سه محور بوده است: الف) تطبيق رخدادها بر اوصياي پيامبران؛ ب) تطبيق مسائل مرتبط با امام عصر (عج)؛ ج) تطبيق تحريف قرآن پر چالش‌ترين تطبيق مربوط به تحريف قرآن بوده که بر اين تطبيق نقدهاي فراواني وارد شده است.

در عصر جدید، پژوهش‌های تطبیقی بین مذهبی، عمدتاً در حوزة شیعی با هدف بررسی دیدگاه‌های فریقین و نقد و ارزیابی آنها در حال انجام است. در همین راستا، این نوشتار به بررسی آیه بیست‌وششم سورة نور پرداخته است؛ آیه‌ای که دیدگاه‌های مفسران فریقین و هم‌‌چنین روایات تفسیری اهل‌بیت، صحابه و تابعان دربارۀ آن متفاوت است. بدین‌صورت که دربارة این آیه از یک‌سو نظرهای مفسران صحابه و تابعان، و از دیگر یک‌سو روایات اهل‌بیت گزارش شده است. سپس، با تطبیق نظرهای مفسران شیعه و اهل‌سنت، آرای مفسران ارزیابی می‌شود. از رهگذر این بررسی تطبیقی حاصل شد: فریقین دو رأی متفاوت ارائه داده‌اند. اکثر مفسران اهل‌سنت ترجیح می‌دهند که «خبیثات» به‌معنای «اقوال خبیث» می‌باشد، ولی عمدة مفسران شیعی بر این باورند که «خبیثات» به‌معنای «زنان دامن‌آلود» می‌باشد. البته اشکال‌هایی بر نظر هر دو گروه متوجه است که بعد از بیان اشکال‌ها، قول شیعی بر قول سنی ترجیح داده می‌شود. هم‌‌چنین، تلاش می‌شود تا قول دیگری که با سیاق سازگارتر است ارائه شود.

در آیه تبلیغ عبارت وعده حفظ الهی خطاب به پیامبر| با عبارت «یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ» دیده می‌شود، ولی تصریح نشده که این حفظ، ناظر به کدام شأن ایشان است: هرگونه صدمات بدنی، حفظ جان از قتل، حفظ آرمان و دین پیامبر را می‌تواند شامل شود. مفسران شیعه بر پایه شأن نزول و سیاق آیات معتقدند مراد آیه نمی‌تواند حفظ جان پیامبر| باشد اما مفسران عامه به دلیل عدم پذیرش شأن نزول، معتقدند مراد آیه «حفظ جان نبی» است. ازاین‌رو به ورطه تعارض‌ها و ناهماهنگی‌های متعددی افتاده‌اند، ازجمله: تعارض با آیات دیگر و نیز روایات سبب نزول و بدیهیات عقلی. ازآنجاکه بین قرآن و سنّت در هندسه فهم دینی نباید تعارضی باشد، عالمان عامه باید این تعارض را برطرف کنند. اما چون روایات مسمومیت را خود پذیرفته‌اند و نمی‌توانند ردّ کنند، منصفانه‌ترین راه، پذیرش شأن نزول آیه است.

در عصر جدید، پژوهش‌های تطبیقی بین مذهبی عمدتاً در حوزه شیعی با هدف بررسی دیدگاه‌های فریقین و نقد و ارزیابی آن‌ها در حال انجام است. در همین راستا، این نوشتار به بررسی آیه بیست و یکم سوره کهف که دیدگاه‌های مفسران فریقین و همچنین روایات تفسیری اهل بیت، صحابه و تابعان دربارۀ آن متفاوت بوده، پرداخته است. بدین‌صورت که نظرات مفسران صحابه و تابعان از یک‌سو و روایات اهل بیت از دیگرسو گزارش شده و سپس با تطبیق نظرات مفسران شیعه و اهل سنت، آرای آنان ارزیابی گردیده است. از رهگذر این بررسی تطبیقی، حاصل شد که پیشنهاد ساخت مسجد بر اصحاب کهف، از سوی بدعت‌گذاران و مشرکان نبوده، بلکه از طرف موحدان بوده است. از دلایلی که برای تأیید این نظریه از آن بهره گرفته شد، می‌توان به سیاق آیه، سیاق و محور اصلی سوره و آیات دیگر مشتمل بر «بنا»، و نیز سکوت قرآن در برابر این پیشنهاد اشاره کرد. از سوی دیگر به شبهاتی که از سوی اهل سنت به این نظریه وارد شده، پاسخ داده شده است.

مهم‏ترین رویکرد دانش مصطلح الحدیث، جداسازی احادیث معتبر از غیر معتبر بوده و در این زمینه، اصطلاحات خاصی وضع شده که از جمله آن‏ها، «شاذ» و «منکر»، بیان‏گر معیوب بودن حدیث است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای تحلیل تعاریف و کاربرد اصطلاحات مذکور در آثار علمای متقدم و متأخر امامیه به دنبال واکاوی تطور معنا و استعمال اصطلاحات مذکور بوده و نتایج زیر را ارائه می‏دهد: 1. بیشترین کاربرد «شاذ» در روایات فقهی و بیشترین کاربرد «منکر»، در روایات اعتقادی است؛ 2. متأخران بدون دلیلی مقبول، قید «وثاقت راوی» را به تعریف متقدمان از اصطلاح «شاذ»- که دارای دو قید «تفرّد در نقل» و «مخالفت با مشهور» بود- اضافه نموده‏اند؛ 3. اصطلاح «منکر» نزد قدما مربوط به حوزه عقیدتی راوی و ناظر به ذکر روایاتی است که مباحث اعتقادی را مخالف با آنچه معقول و در نزد دیگران بود، بیان می‏داشت، اما متأخران علاوه بر مخالفت با عقل و مشهور، شخصیت راوی و مفرد بودن روایت را نیز در اطلاق «منکر» به حدیث، مدنظر داشته‏اند، ولی هنگام استعمال و نقد روایت به همان شیوه قدما عمل کرده‏اند.

تحلیل الفاظ و شناخت روابط مفهومی بین آن­ها، یکی از راه­های دست­یابی به دقایق معناست، در رابطه با قرآن کریم که از سطوح معنایی متعددی برخوردار است و چینش واژگان آن در نهایت انسجام است، تحلیل کیفیت کاربست واژگان و توصیف مقولۀ معنایی آن به وسیلۀ شرایط و چگونگی کاربرد آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. مقالۀ حاضر با روش تحلیلی‌ - توصیفی در راستای بررسی دلایل اظهار در سوره­های بقره و آل­عمران به این نتایج دست یافت که سیاق آیات؛ نقش محوری در تبیین دلیل ادبی بکارگیری ضمیر بجای اسم ظاهر داشته و مفاد آیاتی که در آن­ها اظهار صورت گرفته، تکالیف و احکام محوله به بندگان و تقابل بین دو امر پسندیده و ناپسند است که در غالب موارد، لفظ جلالۀ «الله» اظهار شده است. تقریر و تمکین، جاری مجرای مثل شدن، دفع توهم و رفع ابهام و اشاره به عموم حکم از جمله دلایل اظهار است.

بعد از تأسیس مدرسه حلّه و اعتبارسنجی حدیث بر پایه سند، آراء رجالی نجاشی و شیخ طوسی ـ از رجالیان مشهور شیعه ـ از اهمیت فراوانی برخوردار گردید. نجاشی و شیخ طوسی بنا بر وظیفة علم رجال، که تعیین وثاقت و ضعف راویان است؛ در کتب خود به برخی جرح و تعدیل­ها اشاره کرده­اند، ولی گاهی اوقات آرائشان در مورد وثاقت و ضعف یک راوی متعارض شده است. در همین راستا این نوشتار با روش تحلیلی-توصیفی درصدد بررسی چگونگی مواجهه و تعامل آصف­محسنی از رجال­پژوهان معاصر با این تعارض­ها برآمده است. در نهایت این نتیجه حاصل شد که نحوه مواجهه با تعارضات نجاشی و شیخ طوسی، قاعده و قانون خاصی ندارد بلکه بستگی به استنباط و اطمینانی دارد که برای شخص مجتهد و رجال­پژوه به وجود می­آید. در ضمن هیچ دلیلی محکمی برای ترجیح آراء نجاشی بر شیخ طوسی در دست نیست و نحوه تعامل نسبت به راویان بر حسب اطمینانی که برای پژوهشگر حاصل می­شود متفاوت است

این پژوهش روش های پیامبر صلی الله علیه و آله در برخورد با افراد خاطی با اختلاف انواع خطاهایشان را بررسی کرده است. پیامبر صلی الله علیه و آله برای برگشت افراد خاطی به حق و پایبندی به آن، از هیچ گونه تلاشی دریغ نکرد و به خاطر اهتمام و توجّهی که به هدایت خلق داشت، سرلوحه رفتارش در برخورد با خطاکاران، دعوتشان به حق و تعدیل سلوکشان بود تا مجرد طرد آنان و انکار خطاهایشان و این باعث شد با وجود غلبه و سیطره بر خطاکار و مغلوب در برابرشان بشدت متواضع باشد. این پژوهش با هدف تعلیم سیره نبوی در چگونگی دعوت و ارشاد خطاکاران و بررسی احوال خطاکاران و شناخت نقاط ضعف و قوت در نزد آنان صورت گرفته است.