جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آن رویکردهای مختلفی مطرح شده است که به‌طور‌کلی به دو رویکرد سکولار و دین­مدار تقسیم می‌شود. رویکرد سکولار، این نهضت­ها را در روند عرفی‌‌شدن و روابط قدرت و در راستای اصلاحات سیاسی و اقتصادی تحلیل می­کند و هیچ ماهیت دینی برای آنان قائل نیست؛ هرچند دین­مداران نهضت را بر عهده دارند. در مقابل، رویکرد دین­گرا معتقد است که عامل اصلی و دال برتر در نهضت­های اسلامی، دغدغه دین است و مسلمانان برای تحقق سبک زندگی اسلامی و اهداف و نظام سیاسی دینی، دست به انقلاب زده­اند؛ البته این به معنای حذف کردن یا نادیده‌گرفتن ابعاد سیاسی و اجتماعی آن نیست

گروه­های تکفیری یکی از چالش‌های مهم جهان اسلام و حتی عرصه بین­المللی هستند. به‌دنبال حوادث تروریستی در اروپا، مقام معظم رهبری دو نامه به جوانان غربی نوشتند تا ماهیت این گروه­ها را برای آن‌ها روشن نمایند. آنچه در این مقاله بررسی می‌شود این است که چرا برخی افراد به این گروه­ها می­پیوندند در حالی که رویکردهای خشن و غیرعقلانی این گروه­ها توجه تحلیل­گران و افکار عمومی را به خود جلب کرده است. در این بین، پیوستن جوانان اروپایی به این گروه­ها، جای تأمل و بررسی بیشتری دارد.در پاسخ به این پرسش می­توان جاذبه‌های گروه­های تکفیری را در این موارد جست‌وجو کرد: جاذبه­های مالی که در پرداخت دستمزد به اعضای این گروه­ها مشاهده می­شود؛ جاذبه­های روانی ‌هیجانی که می­توان آن‌ها را در مواردی مانند هویت­بخشی و انتقام­گیری از غرب مشاهده کرد؛ جاذبه‌های ایدئولوژیک گروه­های تکفیری در شعارهایی مانند ارائه اسلامی اصیل است؛ علاوه بر این می­توان جاذبه­های جنسی، تبلیغاتی، ساختاری‌سازمانی و سیاسی را در پیوستن افراد به گروه­های تکفیری مشاهده کرد

افراط­گرایی نوعی بنیادگرایی خشن است که از مهم­ترین مسائل جریان­شناسی دینی پاکستان شده و ابعاد امنیتی در سطح ملی، منطقه­ای و بین­المللی پیدا کرده است. این موضوع با رویکردهای گوناگون معرفتی- ایدئولوژیک یا سیاسی- اجتماعی بررسی گردیده است. در این مقاله، با توجه همزمان به این دو رویکرد، عواملی بررسی می‌گردد که سبب می­شود گروه­های اسلامی در پاکستان هویتی از جنس بنیادگرایی افراط­گرا پیدا کنند. چارچوب نظری در این بررسی، نظریه‌ی سازه­انگاری است که به عوامل هویتی با رویکرد اجتماعی توجه ویژه دارد. عوامل مؤثر بر هویت از نگاه سازه­انگاران عبارت است از: فرهنگ و ارزش­ها، هنجارها و قواعد رفتاری، عقاید و باورها، کنش متقابل بین­الاذهانی (نمادین). در تحلیل بنیادگرایی در پاکستان، هر یک از این عوامل دخیل‌اند. فرهنگ قبیله‌ای، از مهم­ترین عناصر فرهنگی پاکستان در زمینه‌ی بنیادگرایی افراطی به شمار می‌رود. ایدئولوژی گذشته­گرا و تأسیس خلافت، از مهم­ترین افکار و ایدئولوژی بنیادگرایان افراط­گرا در پاکستان است. ضعف ظرفیت سازشی، خشونت­گرایی، ضعف فرهنگ گفت‌وگو و نبود تساهل در تعامل با دیگران، در بنیادگرایان افراطی در پاکستان وجود دارد. در پایان نیز در بررسی کنش متقابل نمادین براساس رابطه‌ی کنشگر- ساختار، به تعامل نیروهای بنیادگرا با ارتش، دولت و همچنین قدرت­های خارجی پرداخته می­شود. این تعامل در قالب امنیت سخت­افزارانه و نرم­افزارانه تحلیل می‌گردد.

یکی از مهم‌ترین مسائل پاکستان، افراط‌گرایی است که ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی پیدا کرده است. برخی این مسئله را با ابعاد دینی و فکری، معرفتی بررسی می‌کنند ولی نباید از ابعاد سیاسی اجتماعی این موضوع غافل شد. این مقاله با تمرکز بر مباحث جامعه شناسی معرفت قصد دارد به این پرسش پاسخ دهد که زمینه‌های اجتماعی افراط‌گرایی در جریان‌های دینی-معرفتی پاکستان چیست؟تحولات افغانستان (قبل و بعد از حمله شوروی)، ویژگی‌های سیاسی-امنیتی و فرهنگی-اجتماعی مناطق امنیتی، چالش‌های نظام سیاسی در حکمرانی، حضور قدرت های خارجی و منطقه‌ای، ساختار قومی-قبیله ای پاکستان، استقلال‌طلبی هویتی، ارتش، مدارس علمیه و فرهنگ و هویت سیاسی از مهم‌ترین عوامل سیاسی-اجتماعی هستند که در افراط‌گرایی را در پاکستان ایجاد و تقویت کرده‌اند.

انقلاب اسلامی ایران، پدیده‌ای فراملی و با هویتی دینی و اسلامی بود که توانست در خط مقدم مبارزه با استعمار و استکبار قرار گیرد و مسلمانان را به تشکیل جامعه­ای کلان بر اساس هویت اسلامی - و نه قومی و نژادی- تشویق کند. بنابراین می­توان انقلاب اسلامی را داعیه­دار ایجاد امت اسلامی در قرن حاضر دانست. مهم­ترین بروز تأثیرگزاری انقلاب اسلامی بر ایجاد و تقویت امت اسلامی در جریان بیداری اسلامی است که هویت­طلبی اسلامی مسلمانان را برای دستیابی به عزت تمدنی برانگیخته است و این همان مسیری است که انقلاب اسلامی پیموده و تجربه عملی آن را در اختیار سایر مسلمانان قرار داده است. بنابراین امت‌سازی انقلاب اسلامی ایران در فرایند بیداری اسلامی، هم در صحنه عملی که به کاربست اسلام در نظام سیاسی مربوط می­شود، و هم در مبانی فکری و عقیدتی قابل توجه است. روحیه‌بخشی، امیدآفرینی و ایجاد اعتماد به نفس از دیگر آثار انقلاب اسلامی در میان مبارزان و مجاهدان مسلمان است.

یکی از ابعاد انقلاب اسلامی، بُعد بین المللی آن است. انقلاب اسلامی به جغرافیا و مذهب خاصی محدود نشد بلکه بر کشورهای اسلامی و حتی غیراسلامی تاثیر گذاشت. این تاثیر سطوح مختلفی داشت که مهم ترین و ماندگارترین آن نظام سازی است. نظام سازی نوعی ساختارمندی، نهادسازی و سیستم عملیاتی در راستای تحقق یک هدف است.برای نظام سازی می توان دو مرحلة کلان ذهنی- شناختی و عملی- عینی را ترسیم کرد. انقلاب اسلامی مبانی نظام سازی را با ارائه تعریف جدیدی از دین که عرصه سیاسی و اجتماعی را مانند عرصه فردی دینداری می‌دانست طی کرد و در مرحلة عینی نیز مبتنی بر اسلام سیاسی و نظام ولایت فقیه به نظام سازی و ادارة جامعه پرداخت. آثار بین المللی انقلاب اسلامی در نظام سازی را می توان در دو بخش مبانی و عرصه ها پی گرفت. بر این اساس انقلاب اسلامی با احیای اسلام به عنوان یک مکتب، هویت مسلمانان را احیا کرد و به آنها روحیه و اعتماد به نفس داد. در عرصه عملیاتی نیز جنبش های اسلامی را تقویت کرد و با تمرکز بر ایده امت اسلامی، استکبار ستیزی و مردم سالاری را نهادینه کرد.

توسعه بر مبانی دانشی، گرایشی و رفتاری متعددی مبتنی است که جهت­گیری و برنامه­های آن را مشخص می­کند. یکی از برنامه­های مهم در نظام توسعه غربی، گردشگری است که به‌ عنوان یک صنعت، از جایگاه اقتصادی مهمی برخوردار است. این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش است که گردشگری با توجه به مبانی و خاستگاهی که در غرب دارد و با آن شرایط در ادبیات توسعه غرب جایگاه مهمی یافته، آیا می­تواند مبنایی برای توسعه اسلامی قرار گیرد و آیا این سخنان به معنای آن است که گردشگری را از برنامه­ها و اهداف توسعه اسلامی خارج کنیم؟ برای پاسخ به این دو سؤال ابتدا گردشگری را به عنوان یک صنعت، و سپس مبانی آن را در نظام توسعه غربی تبیین می­کنیم تا مشخص گردد که در استفاده از گردشگری در نظام توسعه اسلامی باید دقت شود. گردشگری دارای مبانی معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی خاصی است که بر اساس مدرنیته و انقطاع از ماوراءالطبیعه تدوین شده است. این مبانی سبب شده است گردشگری در نظام توسعه غربی، صرفاً مبتنی بر تفریح، فراغت و لذت طراحی شود که نمود رفتاری آن، در خرید و مصرف جلوه‌گر شده است. بنابراین هرچند گردشگری جایگاه مهمی در نظریات توسعه دارد و با دیدی اقتصادی بر ترویج آن تأکید می­شود، نباید از مبانی و جنبه‌های فرهنگی آن غافل شد. گردشگری با مبانی برخاسته از فرهنگ مدرنیته، با نگاه اسلامی به سیاحت و گردشگری، در تعارض است.

یکی از مهم‌ترین مسائل کنونی جهان اسلام، هم‌گرایی است. جهان اسلام علی‌رغم برخورداری از ظرفیت‌های متعدد هم‌گرایی، امروزه دارای نشانه‌های مختلف واگرایی است که سبب شده عمده منازعات کشورهای اسلامی، بین دو کشور اسلامی باشد و نوعی رقابت منفی بین کشورهای عضو جهان اسلام به وجود آید. در این شرایط حساس،‌ گروه‌های تکفیری با توجه به قرائت انحصارگرایانه از اسلام و طرد خشن مخالفانشان، به عاملی جهت واگرایی در جهان اسلام تبدیل شدند. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و تحلیلی و بر اساس نظریه سازه‌انگاری، درصدد پاسخ به این سؤال است که گروه‌های تکفیری چگونه مانع هم‌گرایی جهان اسلام هستند و گفتمان تکفیر چه آثار منفی و مخربی در هم‌گرایی جهان اسلام دارد. به این منظور مبانی هم‌گرایی در ابعاد معرفت‌شناختی، ارتباطی، فرهنگی-اجتماعی، سیاسی و اخلاقی درباره نقش مخرب گروه‌های تکفیری در هم‌گرایی جهان اسلام تحلیل می‌شود.