جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هوش مصنوعی قوی عنوان برنامه‌ای است با هدف تولید سیستم‌هایی با قابلیت‌های شناختی انسان نظیر؛ آگاهی و ادراک. مسئله تحقیق این است که اکثر محققانِ این عرصه، ذهنمندی و آگاهی را محصول فرایندهای فیزیکی مغز می‌دانند. جف هاوکینز متاثر از این دیدگاه، در فرضیه‌ای به نام هزارمغز، با ارائه تحلیلی فیزیکال از ماهیت ذهن، مدعی کشف الگوریتم آگاهی و هوشمندی مغز شده است. در نگاه هاوکینز مقوله آگاهی با توانایی تشخیص مکان، ارتباط عمیقی دارد. به باور او سیستم‌هایی که با این الگوریتم طراحی شوند، همانند یک انسان، واجد آگاهی خواهند بود. در این مقاله با روشی تحلیلی ـ انتقادی، امکان وقوعی دستیابی به چنین سیستم‌هایی مورد بررسی قرار گرفت و یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که با توجه به معضلاتی نظیر؛ تجرد ادراک، مسئله کوالیا، سابجکتیویتی، اراده آزاد، حیث التفاتی و استدلال اتاق چینی، فرضیه هاوکینز از عهده حل معمای آگاهی بر نیامده، و تئوری دستیابی به هوش مصنوعی قوی به کمک الگوریتم هزارمغز امکان وقوعی ندارد.

آیا خداوند نمی‌توانست خود را از این که هست واضح‌تر کند تا راهی برای انکار وجودش باقی نماند؟ آیا خدای قادر علی‌‌الاطلاق قادر نبود قراین حضور و وجودش را به‌‌گونه‌ای در اختیار بشر قرار دهد که او راهی جز پذیرش خداوند نداشته باشد؟ چگونه می‌توان این اختفای خداوند را با اعتقاد به هدایت‌گری تامّ او جمع کرد؟ این پرسش‌ها را فیلسوفان اختفاءباور مطرح کرده و بر اساس آن معقولیّت خداباوری را به چالش کشیده‌اند. آنان معتقدند باور به خدایی که می‌توانست خود را آشکار کند، ولی نکرده است، معقول نیست. برای پاسخ به این پرسش‌ها نباید تنها به هدایت‌گری خداوند توجه کرد؛ زیرا متغیّرهای دیگری نیز در حلّ این معادله مؤثّرند. مؤلّفه‌هایی مانند اختیار انسان که از مهمّ‌ترین لوازم تحقّق کمال‌ انسان است. این مقاله می‌کوشد تا ارتباط میان اختفای الهی و اختیار حداکثری انسان را تبیین کند و ادّعای فیلسوفان اختفاءباور را به چالش بکشد. در مسیر این چالش و تبیین، هم از استدلال‌های عقلی و هم الهیات قرآنی بهره گرفته شده است؛ زیرا قرآن کریم با وجود قدمت هزار و چهار صد ساله مطالبی سودمند در تبیین چرایی اختفای الهی دارد، اگر چه با این ادبیات بیان نکرده باشد. در نهایت این نتیجه به دست آمده که اگر چه ممکن بود خدا خود را بیش از مقدار کنونی عرضه کند امّا به میزان افزایش جلوه‌گری خداوند، اختیار انسان برای ایمان به او و یا انکار او کاهش می‌یافت. امری که با ضرورت اختیار حداکثری انسان در تعارض است.

برهان آگاهی یکی از ادله معاصر بر وجود خداوند است. این برهان با تکیه بر اینکه پیدایش آگاهی در جهان نیازمند تبیین است و تبیین علمی برای آن کافی نیست، به تبیین خداباورانه نسبت به این پدیده می­پردازد. برهان مزبور در دوران معاصر توسط سه فیلسوف خداباور به نامهای ریچارد سوئینبرن، رابرت آدامز و جی پی مورلند در دفاع از خداباوری تقریر شده است. این مقاله درصدد است ابتدا با ارائه مفهوم­شناسی دقیقی از آگاهی و انواع آن، تقریرهای مختلف فلاسفه مزبور از برهان آگاهی بر وجود خدا را با روش تحلیلی-انتقادی بررسی نماید. بر این اساس مسئله مورد بحث در این پژوهش، تحلیل ماهیت برهان آگاهی بر وجود خداوند است که با بررسی دیدگاه سه فیلسوف معاصر صورت می­گیرد. تبیین و دفاع از یک برهان جدید در میان براهین سنتی بر وجود خداوند و اثبات عدم امکان تبیین آگاهی بر مبنای دیدگاه­های مادی­گرایانه از یافته­ها و نتایج تحقیق حاضر است.

با پيشرفت علوم تجربي در دوره‌هاي اخير، دانشمندان به سمت پاسخ‌گويي به مسائل فلسفي با روش تجربي روي آورده‌اند. ازجمله آنها استيفن هاوکينگ از دانشمندان فيزيک کيهاني است. وي مدعي ا‌ست به سبب وجود قوانيني مانند «گرانش»، جهان «خودانگيخته» است و مي‌تواند خود را از هيچ بسازد و براي پيدايش آن، نيازي به فرض وجود خدا نيست. اين نوشتار کوشیده است با بياني روشن و با روش برهاني از منظر فلسفه اسلامي اين مدعا و مباني آن نقد کند. در مجموع، از سه جهت به اين ادعا پاسخ داده شده که نشان‌دهنده استحکام مباني فلسفه اسلامي در پاسخ‌گويي به چالش‌هاي پيش‌روست. از اين پژوهش به ‌دست مي‌آيد که توسط برهان «امکان و وجوب» که در فلسفه اسلامي تقرير و تکامل يافته است، مي‌توان به بسياري شبهاتی از اين قبيل پاسخ داد. همچنين روشن مي‌شود که آگاهي از علل مادي پديده‌ها و ارائه تبيين‌هاي علمي از پيدايش جهان، به معناي عدم نيازمندي آنها به خداوند نيست.

مسئله شر از مسائلي است که از ديرباز مورد توجه خداباوران و خداناباوران بوده است. خداناباوران همواره از شر به عنوان گواه و قرينه‌اي بر ضد خداباوري بهره برده‌اند و خداباوران نيز در مقابل، تحليل‌هاي مختلفي در توجيه وجود شرور مختلف در عالم بيان کرده‌اند. تئوديسه «اختيار انسان و جهان مبتني بر عنايت»، يکي از تئوديسه‌هايي است که توسط ريچارد سوئين‌برن، فيلسوف دين معاصر در توجيه وجود شرور در عالم بيان شده است. او بر مبناي اين تئوديسه، از سويي قائل به اختيار و اراده آزاد براي انسان است و از سوي ديگر، جهان را مبتني بر قوانين و ويژگي‌هايي مي‌داند که هم سبب تحقق تأثيراتي مي‌شود که انسان‌ها با اختيار خود آن‌ها را انتخاب مي‌کنند و هم انسان را قادر مي‌سازد تا با مطالعه طبيعت، شرور آن را پيش‌بيني و کنترل کند. در اين پژوهش بر آن هستيم تا در آغاز به روش توصيفي- تحليلي به تبيين اين تئوديسه بپردازيم و سپس اشکالات وارد بر آن را به همراه پاسخ‌هايي ذکر کنيم که سوئين‌برن خود به اشکالات مزبور بيان کرده است.

از ديدگاه برخي از فلاسفه غربي، همچون بازيل ميچل، ريچارد سوئين برن و کرولاين فرنکس ديويس، براي توجيه باور به وجود خداوند، بايد احتمال صدق گزاره «خدا وجود دارد» از گزاره‌هاي متناظر خودش براساس شواهد و ادله، به بيش از 50 درصد برسد. از ديدگاه آنها، ادله اثبات وجود خدا به‌صورت مستقل نمي‌توانند احتمال صدق نتيجه را به بيش از 50 درصد برسانند، بلکه فقط مي‌توانند نتيجه را تأييد کنند. بنابراين نمي‌توان براساس تک‌تک آن ادله، به وجود خداوند باور موجه پيدا کرد. فلاسفه مزبور براي حل اين مشکل، نظريه برهان انباشتي را مطرح کرده‌اند. منطق حاکم بر اين برهان، استقراگرايي و هدف از آن رسيدن به يک باور موجّه است. ما قصد داريم با روش «تحليلي ـ عقلي»، تقريرات برخي از فلاسفه غربي را با مباني فلاسفه اسلامي ارزيابي کنيم و در نهايت نتيجه بگيريم که برهان انباشتي از ديدگاه بيشتر فلاسفه اسلامي، برهان موجهي براي اثبات وجود خداوند نيست، ولي از ديدگاه برخي از متکلمان و فلاسفه اسلامي و نگارنده، اين برهان از ارزش معرفت‌شناختي ظني در بسياري از زمينه‌ها برخوردار است و در برخي شرايط تنها راه اثبات مدعا به‌کار بردن اين برهان است.

از دیرباز تاکنون مسئله‌ی آغاز آفرینش جهان، از بحث‌های مشترک کیهان‌شناسی و فلسفه بوده؛ آغاز آفرینش در کیهان‌شناسی جدید با کشف هابل که به منجر به اثبات نظریه بیگ‌بنگ شد، آغاز گردید؛ اما این مسئله در فلسفه و ادیان، پیشینه‌ای بس دورتر دارد. مسئله‌ی اصلی در تدوین این پایان نامه ارائه تحلیلی جدید از نظریه بیگ‌بنگ است. ازآنجاکه این نظریه صرفاً یک دیدگاه فیزیکی از مبدأ و آفرینش جهان هست ضروری است تا در حوزه‌ی فلسفه و الهیات در معرض تحلیل و بررسی قرار گیرد. در این پژوهش مفاد نظریه بیگ‌بنگ از منظر فلاسفه‌ی اسلامی و کلامی مورد تحلیل قرارگرفته است. در نظریه بیگ‌بنگ، جهان کنونی از ماده‌ای نخستین درب فضا زمان صفر آغازشده و ازآنجاکه طبق قوانین فیزیک، ماده پایدار نخواهد بود، جهان نه از حیث ابتدا نامتناهی بوده و نه در پایان ابدی است. همچنین جهان از لحظه انفجار تاکنون در حال انبساط و گسترش است و فرجام جهان انبساط دوری خواهد بود. در فلسفه‌ی اسلامی جهان به معنای فیض خدا دارای نقطه آغاز نیست لذا جهان همواره ازلی اما مخلوق خداست و بنا بر قاعده تقدم ماده در حوادث مادی، جهان از ماده‌ای واحد و ازلی ایجادشده و هم‌اکنون در حال حدوث و تجدد است. همچنین دیدگاه کلامی در بحث توحید و جهان‌شناسی متأثر از نظریه مذکور بوده است بعضی همچون کریگ در اقامه برهان جهان شناختی در اثبات وجود خدا از این نظریه بهره برده‌اند و برخی چون هاوکینگ با طرح خودبسندگی جهان، این دیدگاه را مؤیدی بر صحت دیدگاهشان مبتنی بر عدم وجود خدا دانسته‌اند. درنتیجه‌ی تحلیل‌های صورت گرفته در بعضی موارد می‌توان نظریه بیگ‌بنگ را بسان تحلیلی تجربی از دیدگاه فلسفه در جهان‌شناسی دانست و اساساً برداشت‌های الحادی بی‌پایه و اساس می‌باشند. هدف از این پژوهش بازخوانی ظرفیت فلسفه اسلامی و الهیات در تحلیل دیدگاه‌های جهان شناختی درزمینهی پیدایش جهان و فرجام آن است؛ در این پژوهش، مطالب به روش کتابخانه‌ای گردآوری‌شده و شیوه بحث توصیفی_تحلیلی می‌باشد.

«استنتاج بر پایۀ بهترین تبیین» یکی از روش‌های استدلال در علم است. بر اساس این روش، دانشمند در صدد است با توجه به داده‌‌هایی که از یک حادثه در اختیار دارد و مجموعه فرضیات محتمل، «بهترین تبیین» را انتخاب کند. سوئین‌برن ـ فیلسوف دین معاصر ـ تلاش کرده است از این روش بر اثبات وجود خداوند استدلال کند. وی در مواجهه با رخدادهای مختلفی همچون «وجود عالم»، «نظم عالم»، «معجزات انبیا»، «تجارب دینی» و مانند آن، بهترین تبیین را برای این امور، «وجود خداوند» می‌‌داند و تلاش می‌‌کند این مطلب را به اثبات برساند. از آن‌جا که این روش از دیدگاه این فیلسوف یکی از مهم‌ترین روش‌های تبیین معقول بودن اعتقاد و باور به گزارۀ وجود خداوند است، در این پژوهش در صدد آن هستیم تا در ابتدا به روش توصیفی ـ تحلیلی استدلال مزبور را تقریر کنیم و پس از آن بر اساس مبانی فلسفه اسلامی، ارزیابی مناسبی را از این روش استدلالی ارائه دهیم.

در متون معتبر دين اسلام و زرتشت، حقوقي مربوط به تعامل انسان به عنوان اشرف مخلوقات، با ساير موجودات عالم تدوين شده است که برگرفته از جهان‌بيني اين دو دين از باور به خدا و جايگاه خير و شر در عالم است. برخي مدعي هستند آيين اسلام در اين خصوص، در مقايسه با زرتشت خشن‌تر بوده و احترامي براي حيات ساير موجودات قائل نيست. اين پژوهش به دنبال استخراج اين حقوق در منابع و متون معتبر اين دو دين، چهرة حقيقي تعامل آن دو را با موجودات عالم ترسيم نموده، نگاه هريک از دو دين را آشکار نمايد. حاصل يافته‌هاي مقاله اين است که اسلام جز در مواردي محدود، از جمله تهيه غذا و يا دفع ضرر از جان، اجازة کشتن موجودات را نمي‌دهد، اما آيين زرتشت، با اعتقاد به وجود موجودات شرور اهريمني، جانداران عالم را به سه دستة مقدس، مباح و منفور تقسيم مي‌کند. دسته سوم، حتي در صورت عدم ورود به محل زندگي و ايجاد ضرر جاني يا مالي، از نظر اين آيين محکوم به مرگ هستند.

میزان اثرگذاری عالمان دین از بررسی دیدگاه‌های آنان امکان‌پذیر است. محمدامین استرآبادی، که به‌عنوان مؤسس یا مروج مکتب اخباری شناخته می‌شود، از این مقوله جدا نیست. بررسی آثار و اندیشه‌های مکتب اخباری، به‌خصوص بنیانگذار آن، از دیرباز مورد توجه جدی پژوهشگران بوده است. با اینکه اغلب کتب باقی‌مانده از استرآبادی از نظر حجم به حوزه‌های فلسفه و کلام مربوط می‌شود، نه بررسی کامل موضوعات فلسفی و کلامی و نه ایجاد یک روش منسجم اعتقادی، هیچ‌یک، جزو اولویت‌های او نیستند. اگرچه شاید در نگاه اول او هیچ علاقه‌ای برای ارائه دیدگاه‌های کلامی نداشته باشد، با بررسی مسئله علم الهی از دیدگاه او متوجه خواهیم شد که تعمیق و بررسی همه جوانب این موضوع مهم مورد اهتمام این عالم اخباری نیز بوده است. در این موضوع، استرآبادی در چهار اثر مهمش: المباحث الثلاثه، الفوائد الاعتقادیه، الفوائد المکیه و دانشنامه شاهی، علاوه بر بحث پیرامون کیفیت علم الهی و اشاره به دیدگاه‌های اندیشوران مسلمان، به مباحث دیگری همچون امکان علم الهی، ذاتی یا فعلی بودن علم الهی، کیفیت علم الهی و تأخیر یا عدم تأخیر آن می‌پردازد.