جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر، تلاش دارد ضمن تبیین نحوه انتقال پیام‌های نمادین در کتیبه‌ها و تزیینات مدارس چهارباغ و نیم­آورد، به شناخت مهم‌ترین پیام‌های به‌کاررفته در گلچینی از آن‌ها بپردازد تا زمینه پاسخ به این پرسش فراهم آید که روند انتقال پیام نمادین در کتیبه‌ها و تزئینات منقوش مدارس چهارباغ و نیم‌آورد به چه صورت است و مهم‌ترین پیام‌های نمادین بازتاب­یافته در نمونه‌های مورد مطالعه چیست. این پژوهش از حیث روش، توصیفی ـ تحلیلی بوده و با رویکرد نمادشناسی به انجام رسیده است. جمع‌آوری اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانه‌ای صورت پذیرفته و تجزیه‌ و تحلیل یافته‌ها کیفی است. مختصری از نتایج پژوهش‌، گویای آن است که کارکرد نمادین، یکی از مهم‌ترین وجوه فرا‌ظهری تزئینات این دو بنا به‌مثابه رسانه هنری ـ تاریخی است؛ به شکلی که تعامل مذهب تشیع، مبانی اعتقادی و سیاست مذهبی به‌عنوان مرجع اصلی هنرمند برای انتقال پیام در قالب رسانه‌های مذکور شناخته می‌شود و درنهایت پیام‌ها بر اساس سیری منظم، به مخاطبان انتقال می‌یابد. مهم‌ترین پیام‌های نمادینی که از این رسانه­ها قابل دریافت است، شامل بیان فضیلت، جانشینی (خلافت)، امامت و بیان ویژگی‌های برتر حضرت علی­ در جهت الگوسازی از شخصیت ایشان به‌عنوان نماد هنر شیعی است. هم‌چنین در بحث ترکیب‌بندی تزئینات نیز از نمادپردازی عددی شیعه بهره‌گیری شده است.

امروزه و در مواجهه با فرهنگ جهانی سازی، اهمیت هویت های قومی و ملی در عرصه های خرد و کلان فرهنگی حائز اهمیت بیشتری می شود. مفاخر یک ملت رابطه ای مستقیم با هویت و خودباوری فرهنگی آن ملت در فرایند جهانی سازی دارند. مفاخر افراد یا پدیده هایی هستند که می توان به آنها افتخار کرد و به عبارتی مایه فخر و مباهات هستند. در مورد مفاخر در فرهنگ ها و تمدن های گوناگون مطالعات و تحقیق هایی انجام گرفته که بیشتر این تحقیق ها مربوط به افراد یا اشخاصی است که در یک حوزه نخبه بوده و برای فرهنگ میزبان نوعی افتخار به حساب می آمدند. این تحقیق ها را می توان در یک دایره شناختی با عنوان مفخره شناسی قرار داد. اما نکته ای که باید به آن اشاره کرد این است که اصولا معنا و گستره مفاخر چیست و آیا معیارها و شاخصه هایی برای شناسایی این مفاخر وجود دارد یا خیر و اگر وجود دارد این شاخصه ها کدامند. پس از این مفاهیم اساسی، مهم ترین بعد کارکردی شناخت مفاخر بعد هویتی آنهاست. شاید ابعاد تخصصی و حرفه ای یک مفخره تنها برای علاقه مندان و متخصصان آن حوزه قابل اهمیت باشد، اما بعد هویتی آنها می تواند موجب ارتقای فرهنگ عمومی و اعتلای هویت قومی و ملی در گستره ای فراخ تر باشد. بنابراین به نظر می رسد شناخت مفاخر فرهنگی و هنری یک ملت و تلاش برای الگوسازی آنها تا حد قابل توجهی در اعتلای هویت فردی، اجتماعی و ملی آن ملت موثر خواهد بود. بنابراین این تحقیق بر مبنای روشی اکتشافی تبیینی به دنبال طرح بخشی از مبانی نظری مفخره شناسی در حوزه فرهنگ و هنر ایرانزمین است تا علاوه بر پاسخگویی به پرسش های طرح شده، زمینه بررسی های تکمیلی در این حوزه را فراهم کند.

اسطوره‌ها و نماد‌ها قدیمی‌ترین لایه‌های فرهنگ معنوی یک جامعه را بازتاب می‌کنند. نماد‌ها در سیر تحولشان همه خصوصیات مراحل پیشین خود را از دست نمی‌دهند، چه در قالب و چه در محتوا آثاری از زندگی گذشته خویش را برایخود نگه می‌دارند. الیاده معتقد است دین، بازتابی از فرهنگ یک جامعه بوده و دین نماد‌ها را در بر می‌گیرد. با توجه به دو جریان فرهنگی متضاد در دوره آل‌بویه یکی فرهنگ اسلام‌خواهی با رویکرد شیعی و دیگری احیای هویت ایران قبل از اسلام، بسیاری از نقوش از نظر صورت تحت تاثیر هنر ساسانی و از لحاظ معنا تحت تأثیر عقاید شیعی قرار گرفتند. با حضور این نقش مایه‌ها بر روی آثار هنری این دوره خصوصا منسوجات این سوالمطرح می‌شود که معنا و مفهوم این نقوش در اسلام شیعی چیست؟ هدف از پژوهش حاضر تحلیل محتوایی ونماد‌شناسی نقوش آثار هنری این دوره بوده، ضمن اینکه به گونه‌شناسی نقوش نیز توجه شده‌است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف بنیادین و از لحاظ روش در مقطع نقد و شناسائی منابع ، تاریخی _ توصیفی است. روش توصیفی در مقطع شیوه نگارش و شناخت نقوش از نوع توصیفی _ تحلیلی می‌باشد. روش گردآوری اطلاعات به روش اسنادی، منابع مکتوب معتبر، مقالات علمی _ پژوهشی، پایگاه‌های اینترنتی، سایت‌ها و استفاده از پایان نامه‌ها ما را به این نتایج رسانید که نقش تکرار شونده بروی آثار هنری آل‌بویه، عقاب و عقاب دو‌سر است. کاربرد منسوجات با این نقش مایه اکثراً کفن یا پوشش قبر بوده‌است. بر این اساس چنین استنباط می‌شود که این نقش مایه با آئین مرگ، تدفین و جهان مردگان در ارتباط است. عقاب دو‌سر با دو چهره مرگ و زندگی در هند به‌صورت وایو، در بین‌النهرین به‌صورت انلیل و در ایران به‌صورت وای و زروان (خدای زمان) حضور می‌یابد. این خدای دوگانه به‌صورت مرغ دو‌سر (ایزد باد) شناخته‌شده که پدید‌آورنده زندگی در ابر باران‌زا و مرگ در طوفان و یکی از اسرار-آمیزترین خدایان هند و اروپائی است.