جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واقع‌گرایی علمی را می‌توان متشکل از سه منظر معنا‌شناختی، معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی دانست. پوزیتیویست‌های منطقی که رویکرد حاکم بر تجربه‌گرایی در نیمۀ اول قرن بیستم بودند، به منظور طرد متافیزیک از ساحت علم، هر سه منظر فوق را رد کردند؛ اما ون فراسن در قالب رویکرد تجربه‌گرایی برساختی- و با همان هدف طرد متافیزیک از ساحت علم تجربی- با طرح تمایز میان هویت‌های مشاهده‌پذیر و مشاهده‌ناپذیر، منظر معناشناختی مد نظر واقع‌گرایان علمی را می‌پذیرد؛ ولی در مخالفت با واقع‌گرایان علمی ‌از تمایزهای معرفت‌شناسانه و هستی‌شناسانۀ مشاهده‌پذیر و مشاهده‌ناپذیر دفاع می‌کند. در این مقاله قصد داریم ضمن دفاع از تمایز معرفت‌شناسانۀ مشاهده‌پذیر و مشاهده‌ناپذیر مدنظر ون فراسن، با تکیه بر آموزه‌هایی از حکمت متعالیۀ ملاصدرا منکر تمایز هستی‌شناسانۀ مشاهده‌پذیر و مشاهده‌ناپذیر شده و از نوعی منظر واقع‌گرایی هستی‌شناسانه با نام واقع‌گرایی وجودی دفاع کنیم. برای رسیدن به این هدف، نخست بنیان نظریۀ تجربه‌گرایی برساختی- یعنی‌ چگونگی تمایز مشاهده‌پذیر و مشاهده‌ناپذیر و نقدهای وارد بر آن را توضیح می‌دهیم؛ سپس با توضیح دیدگاه اصالت وجود، نشان می‌دهیم که دیدگاه‌ ضد واقع‌گرایی معرفت‌شناسانه ون فراسن با رویکرد واقع‌گرایی هستی‌‌شناسانه ملاصدرا قابل جمع‌اند.

ون فراسن در تجربه‌گرایی برساختی قصد دارد بر مبنای تمایز معرفت‌شناختی پایه بین هویات مشاهده‌پذیر و هویات مشاهده‌ناپذیر، از تمایزهای معرفت‌شناختی صدق/کفایت تجربی و باور معرفتی/پذیرش پراگماتیک، دفاع کند. عده‌ای از منتقدان، صرف نظر از مخالفت یا موافقت با این دو تمایز معرفت‌شناختی، با تمایز معرفت شناختی پایۀ مذکور مخالف‎اند. گرچه خود ون فراسن در همدلی با این منتقدان و با گریزی زبان‎شناختی، مبهم بودن محمول مشاهده‌پذیر را برای برخی از هویات چون مولکول می‌پذیرد، بدون ارائۀ معیاری روشن، هویاتی چون الکترون را قطعاً مشاهده‌ناپذیر می‎داند و بر تمایز پایۀ یادشده پافشاری می‌کند. ما قصد داریم استدلال کنیم که بر پایۀ محدودیت معرفت‎شناسانۀ ادراک (بینایی) و معیار وجود یا عدم وجود مرجع قابل مشاهده با چشم نا‌مسلح، می‌توان از تمایز معرفت‌شناختی پایۀ مزبور دفاع کرد. لذا منتقدان ون فراسن برای انکار تمایزهای معرفت‌شناسانۀ صدق/کفایت تجربی و باور معرفتی/پذیرش پراگماتیک، باید به ادلۀ دیگری غیر از انکار تمایز معرفت‌شناختی بین هویات مشاهده‌پذیر و هویات مشاهده‌ناپذیر متوسل شوند.