جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معنویت به مثابه پدیده‌ای انسانی مبتنی بر پایه‌های مختلف فکری مخصوصا باورهای الهیاتی است. هر دستگاه‌ کلامی متناظر با کلان ایده‌های خاص خود معطوف به منبع معنا، گونه خاصی از معنویت را پیشنهاد می‌کند. در واقع چیستی و مرزهای معنویت به واسطه باورهای کلامی تعین می‌یابد. این نوشتار در تلاش است تا با واکاوی نوع نگاه مکاتب مختلف کلامی به سه ویژگی تشخص، شخص‌وارگی و فرابودگی در منبع معنا، معنویت خروجی را مورد ارزیابی قرار دهد. حاصل پژوهش که برآمده از داده‌های کتابخانه‌ای و روش تحلیلی استدلالی است، حکایت از آن دارد که زایش معنویت در اثر ارتباط با منبع معنا وابسته به تشخص آن است؛ چنانکه امکان دعا، مناجات، نیایش، ارتباط شخصی و دلدادگی به منبع معنا به شخص‌وارگی آن گره خورده است. افراط در فرابودگی هادم شخص‌وارگی و تفریط در آن عامل زمینی شدن منبع معنا خواهد شد؛ لذا معرفت اسماء و صفات الهی و تجلی مراتبی از آنان در دل انسان معنوی، در گرو ارائه تصویری فرابوده در عین درون‌بودگی از منبع معناست.

معرفت و شناخت از مفاهیم بدیهی و غیرقابل تعریف است. معرفت نزد امیرمؤمنان علیه السلام امری ممکن و مطلوب است و علم حد نهایی تمامی فضیلت­هاست و انسان در تمام کارهای خویش نیازمند معرفت است. کاوش در کلمات امیرمؤمنان علیه السلام در مصادری چون نهج البلاغه و غرر الحکم پژوهشگر را به واژه­‌های جانشین و هم نشین با علم و معرفت، رهنمون می­‌سازد. از منظر امیرمؤمنان علیه السلام نه تنها معرفت ممکن است بلکه می­توان به درجات مختلفی از معرفت، با ابزارهای متفاوتِ معرفتی دست یافت. بدین روی در نگاه امیرمؤمنان علیه السلام امکان معرفت ثابت و فراتر از امور مادی است و از طرق مختلفی چون حس، عقل، شهود و ... حاصل می­­‌شود. نوشته حاضر با روش کتابخانه­‌ای می­‌کوشد با رویکرد تحلیلی با نگاهی به فرمایشات امیرمؤمنان علیه السلام بخشی از مهم­ترین مباحث معرفت­شناسی را از دریچه سخنان آن امام همام مورد کاوش قرار دهد. از این رو پس از تعریف معرفت، به بررسی امکان معرفت و انواع آن پرداخته شده، سپس از منابع معرفت و ارزش معرفتی آنها سخن گفته‌ایم.

پرسش اصلی نگاشته حاضر چیستی نگاه قرآن به ویژگی­های فرابشری پیامبران الهی است. چرایی طرح این مسئله به اندیشه برخی مستشرقان و دگراندیشان در نفی ویژگی­ها و توانایی­های فرابشری و ماورایی انبیاء و ارجاع این ویژگی­ها به غلوِ غالیان بازگشت دارد. بر این اساس، پژوهشِ نظری و بنیادی پیش رو می­کوشد با روش تحلیل متن و رویکرد تحلیل داده­ها و یافته­های قرآنی، به واکاوی دیدگاه­های راجع به ابعاد فرابشری پیامبران پرداخته و ضمن تاکید بر جوهر بشری پیامبران، امتیاز ایشان از سایر افراد بشر را در جنبه معنوی جست­وجو ­کند. تبیین و نقد قرائت های مطرح شده از چیستی ابعاد فرابشری انبیاء در قرآن محور مقاله پیش رو را شکل می­دهد. با اثبات ژرفای اندیشه فرابشری انبیاء در نگاه اصیل قرآنی، خوانش مقابل ناموجه می­شود. برآیند این تحلیل نشان دهنده بهره مندی انبیا از اوصاف فرابشری همساز در منطق وحی دارد.