جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرائت نبوی از جهان عنوان رشته‌نوشتارهایی است از استاد دکتر محمّد مجتهدشبستری، که دربردارنده‌ی نگرشی متفاوت با باور رایج مسلمانان درباره‌ی وحی قرآنی و فرآیند فهم و تفسیر آن است. برابر باور رایج درمیان مسلمانان؛ قرآن‌کریم، سخن خداوند(= کلام الله)، و بازگوکننده‌ی حقایقی است، که او آن‌ها را در چهارچوب واژگانی که متن قرآن را پدید می‌آورند، بر پیامبر اسلام(ص) فرو فرستاده‌است. امّا انگاره‌ی یادشده، به این دو پرسش اصلی که گوینده‌ی قرآن کیست؟ و آن گوینده، چه گفته‌است؟ - پرسش-هایی که ازجمله مبانی تفسیر قرآن به‌شمار می‌آیند - به‌شیوه‌ای متمایز از باورهای رایج، پاسخ می‌دهد. ازنگاه این انگاره؛ گوینده-ی قرآن پیامبر(ص) است، و درونمایه‌ی سخنان او هم شناختاری نیست. پژوهش حاضر، در گام نخست به صورت‌بندی دو مدّعای بنیادین قرائت نبوی از جهان و استدلال‌ها و پیامدهای هر یک می‌پردازد، و سپس نگاهی گذرا به زمینه‌های نظری و اجتماعی پدیدآمدن آن می‌افکنَد. همچنین؛ این پژوهش، برای رسیدن به چشم‌انداز بهتری از اندیشه‌های استاد مجتهدشبستری، نیم‌نگاهی به دیگرنوشته‌های ایشان را بایسته می‌داند، و به‌منظور دست‌یابی به مهمّ‌ترین مؤلّفه‌های قرائت نبوی از جهان در منظومه‌ی فکری او، بدان‌ها نیز می‌پردازد. سرانجام؛ این پژوهش، استدلال‌های فراهم‌آمده ازسوی انگاره‌ی یادشده را صورت‌بندی می‌کند، و سپس به بوته‌ی بررسی و ارزیابی می‌سپارد. برپایه‌ی صورت‌بندی انجام‌شده؛ برای مدّعای یکم، سه استدلال هستی‌شناختی، زبان‌شناختی، و فهم‌شناختی، و نیز برای مدّعای دوّم، دو استدلال روایت‌شناختی و تفسیرشناختی را می‌توان از یک‌دیگر تفکیک نمود. برپایه‌ی ارزیابی‌های انجام‌شده؛ استدلال‌های زبان‌شناختی، روایت‌شناختی، و تفسیرشناختی این انگاره، با نارسایی‌های منطقی مانند مصادره‌به‌مطلوب، بی‌ربطی، تکرارنشدن حدّوسط، تعمیم شتاب‌زده، و رهانکردن پیش‌فرض دست‌به‌گریبان‌اند. استدلال‌های زبان-شناختی و روایت‌شناختی آن نیز، از برخی‌نارسایی‌ها در استناد به مفهوم‌های به‌کارگرفته‌شده(مانند گونه‌های‌زندگی و بازنمود سه-گانه) روبه‌رو هستند. همچنین؛ تجربی‌گرایی مدّعای یکم قرائت نبوی از جهان و استدلال تفسیرشناختی مدّعای دوّم و نیز برخی-پیامدهای آن، از برآوردن شرط صحّت/درستی ناتوان‌اند. استدلال فهم‌شناختی انگاره‌ی یادشده، و نیز استعاری‌بودن زبان قرآن و شناختاری‌نبودن درونمایه‌ی آن نزد این انگاره، بر شالوده‌هایی استوارند که بهره‌گیری از آن‌ها با نارسایی‌های فراوانی همراه است. افزون‌براین‌ها؛ بررسی و ارزیابی مفهوم بین‌الاذهانی‌بودن در استدلال فهم‌شناختی این انگاره، ایضاح مفهومی دراین‌باره را بایسته می‌سازد. وانگهی؛ چالش‌های بی‌شمار فرا روی شواهد قرآنی یادشده در دو استدلال روایت‌شناختی و تفسیرشناختی قرائت نبوی از جهان و نیز برشماری نمونه‌هایی از ناسازگاری درونی در سطح زیرساخت میان دو مدّعای انگاره‌ی یادشده، بخش‌های دیگری از ارزیابی‌های پژوهش حاضر را پدید می‌آورند. به‌هرروی؛ تأمّل‌های این پژوهش نشان می‌دهند که استدلال‌های قرائت نبوی از جهان با سه دسته نارسایی کلّی - که می‌توان آن‌ها را نارسایی‌های منطقی، استنادی، و ساختاری خواند - روبه‌رو هستند؛ نارسایی‌هایی که پذیرش انگاره‌ی یادشده را دشوار می‌سازند.

بحث پیرامون اسناد تاریخی قرآن کریم از سده نوزدهم به بعد بیش‌تر مورد توجه مطالعات اسلامی در غرب قرارگرفت. این توجه، همزمان با ظهور رویکرد نقد تاریخی به متون مذهبی بود. در این دیدگاه، پدیده‌هایی مانند پیدایش یک آیین جدید، تفسیری تاریخی می‌شد و پیدایش آن با توجه به ظرف زمانی و حوادث پیش از آن، مورد تحلیل قرار می‌گرفت. خاور‌شناسان نیز قرآن را به مثابه متنی تاریخی به شمار آوردند که می‌تواند مورد نقد تاریخی نیز قرار گیرد. هدف از این نقد، بررسی صحت و اصالت چیزی است که مسلمانان در مورد قرآن ادعا می‌کنند. آنها در این راه در پی ادله تاریخی هستند، تا صحت انتساب این متن به پیامبر اسلام را ثابت کنند و روشن کنند که متن اصلی قرآن در قالب آیات و سوره‌ها که حضرت محمد (ص) بر مخاطبانش القا می‌کرده، چگونه پدید آمده است و چه تحولاتی را پذیرفته تا به صورت متن کنونی پدیدار گشته است. روشن‌سازی تحولاتی که نص قرآنی از عهد تلاوت‌های حضرت محمد (ص) تا جمع و تدوین نهایی آن به خود دیده است، با باز جُست انواع نسخه‌ها و مصاحف قدیم و نگاه تاریخی به روایات اسلامی منجر به این امر شد که برخی از خاورشناسان از جمله ونزبرو و جرالد هوتینگ زمانی متأخرتر _اواخر سده دوم تا اوایل سده سوم_ برای تدوین نهایی قرآن در نظر گیرند. در حالی که با بررسی دقیق نسخه‌های به جای مانده که پس از جمع و تدوین قرآن برجای مانده است، و نگاه عمیق به روایات و بررسی مقوله تواتر متن قرآن و بررسی شواهد درون متنی قرآن جای هیچ گونه شکی باقی نمی‌گذارد که قرآن، موجود محصول تدوین در زمان رسول خدا و حداکثر در زمان خلفاست. نادیده گرفتن بسیار از شواهد ارائه شده در این رساله سبب شده که عده‌ای از خاورشناسان چون ونزیرو و طرفدارانش راه خطا روند.

آفرینش انسان به صورت خداوند از آموزه‌هایی است که در هر سه آیین بزرگ ابراهیمی مطرح شده است: در تورات آمده است که «خدا انسان را به صورت خود آفرید»؛ عهد جدید این آموزه را از یهودیت به ارث برده و بر آن مهر تأیید نهاده است؛ برخی روایات اسلامی نیز، که به سند صحیح از طریق فریقین نقل شده‌اند، مؤیّد اندیشه آفرینش انسان به صورت خداوند هستند. مقاله حاضر، به نقد و بررسی دیدگاه یکی از بزرگ‌ترین رهبران آیین مسیحیت پس از عیسی، یعنی پولس رسول، در این باره می‌پردازد؛ همو که پیشینة درازدامنی نیز در یهودیت داشته است. مقاله در آغاز سه قرائتِ پولس از صورت خدا را در سه قالب «شوهر»، «مسیح» و «مؤمن» عرضه می‌کند و سپس با ارائه دیگر دیدگاه‌های موجود در آثار یهودیان و آبای کلیسا، به نقد و ارزیابی دیدگاه‌های پولس می‌پردازد.