جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مجله دعوت الاسلام نخستین دستاورد گفت‌وگوهای صفاخانه اصفهان در خارج از ایران به شمار می‌رود که با استقبال پرشور ساکنان شهر بمبئی (اعم از مسلمان، هندوها و مسیحیان) مواجه شد. در واقع محمد علی داعی الاسلام با الگوبرداری از تبلیغات مبلغان مسیحی در اصفهان به تبلیغ اسلام در مقیاس جهانی پرداخته است؛ و این موضوع به طور ملموس از محتوای گفت‌وگوها، کتابهای معرفی شده و اطلاعیه‌های مندرج در مجله نمایان است. به عبارتی او به همان سبک مبلغین مسیحی دست به یک شبکه‌سازی زده است که البته محدود به بمبئی نمی‌شده، از جمله می‌توان به انجمن جعفریه در شهر مظفرنگر (ش 6، ص 1) اشاره کرد؛ هرچند که تا کنون از فعایت‌های ادیانی آن اطلاعی در اختیار نداریم. باری، آنچه که بر اهمیت مجله دعوت الاسلام می‌افزاید، رویکرد تا اندازه ای مدرن آن می‌باشد که پیشتر در جهان اسلام سابقه نداشته است.

ماهنامه الإسلام نخستین نشریه مذهبی است که در دهه نخست قرن بیست (1320 ه‍.ق./1903م. ـ1323ه‍.ق./1905م.)، با چاپ سنگی منتشر می‌شد و نخستین فعالیت مطبوعاتی روحانیت به شمار می‌رود. این ماهنامه به اهتمام رکن‌الملک و حاج‌آقا نورالله اصفهانی با هدف مبارزه علمی با مبشران مسیحی انتشار می‌یافت و می‌کوشید مانع مسیحی‌سازی جامعه شود. محور اصلی فعالیت‌های الإسلام انتشار گفت‌وگوهایی بود که در «انجمن صفاخانه اصفهان» در محله جلفا، میان نمایندگان دو طرف مسلمان و مسیحی صورت می‌گرفت. در این گفت‌وگوها، آموزه‌های اصلی هر دو دین محل بحث واقع می‌شد. در این مقاله، پس از مروری کوتاه بر دوره‌های فعالیت‌های تبشیری در ایران و واکنش‌های حوزه‌های علمیه در مقابل آن، به محتوای گفت‌وگوهای مندرج در این نشریه نیز نگاهی خواهیم داشت. متأسفانه این ماهنامه فقط سه سال و دو ماه منتشر شد و به دلیل برخی کم‌لطفی‌ها، شکل‌گیری جریان مشروطه و مهاجرت محمدعلی داعی‌الإسلام به هند، این اقدام نوین حوزه علمیه اصفهان دوام نیافت.

حضرت مریم ع از شخصیت‌های مشترک میان اسلام و مسیحیت است که متون مقدّس هر دو دین، از ایشان تجلیل کرده‌اند. مقدّمۀ این مقاله به فقه اللّغۀ کلمه مریم می‌پردازد، چه این که امروزه مباحث زبان‌شناسی، یکی از پیش‌نیازهای مطالعات تطبیقی در ادیان است. سپس با تأمّل بر برخی از بخش‌های اناجیل در بارۀ مریم3، به جایگاه مریم‌شناسی در الهیات نظام‌مند مسیحی و سیر تحوّل آن می‌پردازیم. در ادامه، ضمن ترسیم چهرۀ این بانوی ارجمند در قرآن به برخی از اشکالات مطرح شده به وسیلۀ مسیحیان که ناشی از سوء فهم برخی از آیات است، پاسخ خواهیم داد. نگارنده معتقد است تلاش‌های اصلاح‌طلبان مسیحی، بویژه در دورۀ معاصر، در اسطوره‌زدایی از مسیحیت، لبّیک به دعوتی است که قرآن کریم، قرن‌هاست به آن دعوت می‌کند.

مقاله حاضر نهمین گفت‌وگوی محمدعلی حسنی (داعی الاسلام) و یک مبلغ مسیحی ناشناس در اصفهانِ دوره قاجار است که بخش پایانی صحبت‌های ایشان به موضوع بشارت عهد عتیق در مورد امام حسین (ع) کشیده میشود. در ابتدای جلسه نماینده مسیحی پیشنهاد می‌کند راجع پیشگویی‌های عهد عتیق در مورد مسیح (ع) صحبت کنند، در این جهت وی به چهار فقره از کتاب اشعیا استناد می‌کند. داعی الاسلام با تکیه بر دانش زبان عبری، و اطلاع وسیعی که از مباحث تاریخی کتاب مقدس داشته است، ادعاهای طرف مقابل را، هم از منظر مباحث زبان‌شناختی و هم از بُعد تاریخی، مورد نقادی علمی قرار می‌دهد. و به طور خاص در مورد چهارم، مدّعی می‌شود این پیشگویی اشعیا با تاریخ امام حسین (ع) تطبیق بیشتری دارد.

فارسی‌هود شاخه‌ای از ادبیات فارسی به شمار می‌رود و سابقه آن به حضور یهودیان پس از اسارت بابلی در ایران برمی‌گردد. یهودیان ساکن در ایران، علاوه بر آرامی و عبری، به فارسی نیز سخن می‌گفتند و برخی از نویسندگان آنها متونی را به زبان فارسی با الفبای عبری و گاهی برعکس (به زبان عبری با الفبای فارسی) می‌نوشتند که امروزه زبان‌شناسان این متون را «فارسی‌هود» می‌نامند. در این مقاله، نسخه خطی کتاب دانیال را که نمونه‌ای از این ادبیات است و در کتاب‌خانه مسجد اعظم قم نگه‌داری می‌شود بررسی می‌کنیم. این نسخه به زبان عبری و الفبای فارسی است و نویسنده ناشناس آن ترجمه فارسی را نیز به صورت زیرنویس و تحت‌اللفظی نگاشته است. در مقایسه با دیگر ترجمه‌های موجود از کتاب دانیال مشخص شد که این ترجمه مستقل است.

رویکرد عالمان مسلمان در گفت وگو با مسیحیان را میتوان به پنج دسته تقسیم نمود: ردیه نویسی، مناظره، رابطة تعلیم و تعلّم، برخورد فقهی، دیالوگ و گفت وگو. محور مقاله حاضر، که بازنویسی رسالة مختصر «جواب کافی و بیان شافی لمن سبقت له الحسنی»، اثر خامه عالم وارسته مجتهد مراغی به فارسی میباشد، به رویکرد پنجم، یعنی دیالوگ و گفت وگو اختصاصی دارد. مؤلف در مقدمة این اثر میگوید: این رساله را به درخواست ارامنه مراغه، در تبیین دین حق نوشته است، هرچند از هویت فرد یا گروه متقاضی و واکنش آنان به تحلیل ایشان، اطلاعی نداریم، اما این نوع اتفاق در تاریخ گفت وگویهای اسلام و مسیحیت نادر و منحصر بفرد است. گرانیگاه رسالة مجتهد مراغی، انتقال از توحید به ضرورت وجود انسان کامل است. مؤلف، مذهب شیعه را به خاطر وجود حضرت ولیعصر?، انسان کامل و عصاره خلقت، به عنوان مذهب حق معرفی میکند. مجتهد مراغی، رساله ای دیگر البته در باب مسیحیت با عنوان «مشکوة الحکمه و مصباح البیان» نگاشته و برخلاف رسالة مفصل تر و به زبان عربی و با رویکرد نخست یعنی (ردّیه نویسی نگاشته است.) اما، وجه مشترک هر دو رساله، استناد به وجود مقدس «امام عصر(عج)» به عنوان انسان کامل و واسطة فیض الهی میباشد.