جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امید به آمدن منجی انسان­ها از انواع گرفتاری­های بشری، مورد آرزوی دیرینه انسان، در تمام زمان­ها و مکان­ها و با هر فرهنگ و کیشی بوده­است. تا آن‌جا که حضرات معصومین:، بر انتظار برای تشکیل جامعه مهدوی تأکید داشته­اند. انتظار در مفهوم کلی آماده­سازی فردی و اجتماعی برای زمینه­ساز انقلاب جهانی منجی عالم است. و به فرموده مقام معظم رهبری انتظار سکون نیست؛ انتظار رها کردن و نشستن برای این‌که کار به خودی خود صورت بگیرد، نیست. انتظار حرکت است. انتظار آمادگی است. انتظار فرج یعنی کمر بسته بودن، آماده بودن، خود را از همه جهت برای آن هدفی که امام زمان7 برای آن هدف قیام خواهد کرد[1] از این‌رو انقلابی که دوره انتظار و آماده­سازی نداشته باشد و براساس جو محیط و جریان حاکم حرکت کند، در همان گام­های اول در زیر بار فشار­ها و ابهام­ها گرفتار می­شود. تاریخ معاصر ما هم از این منتظران وفادار کم ندارد. از میان این سربازان پا در رکاب عصر ما، نام شهید سلیمانی درخشش ویژه­ای دارد که به فرموده رهبر فرزانه انقلاب، سردار شهید عزیز ما را با چشم یک مکتب، یک راه، یک مدرسه‌ی درس‌آموز، نگاه کنیم.[2] الگوبرداری از اصول و ارزش‌های بنیادی این مکتب برای همگان، سراسر فایده است. تأسی به روش و منش و روحیۀ مقاومت ایشان و نقش ایشان در زمینه‌سازی انتظار، فرد را به انتظار سازنده و حرکت‌آفرین تبدیل می‌کند. نتیجه حاصله نشان می‌دهد؛ نقش شهید در اعتماد داشتن به ولی الهی و جایگاه او، حمایت کردن از نائب ایشان، تهذیب نفس، آمادگی برای خدمت همه‌جانبه به مظلومین عالم در همۀ لحظات، نیاز بدون توجه به مکان جغرافیایی، شجاعت، قهرمان در نگاه دشمن، حضور در میدان دشمن و نگاه فرامیهنی و... از اصول این مکتب بوده که باید با مهندسی دقیق به عنوان قوانین زندگی یک منتظر قرار گیرد.

پژوهش حاضر به منظور بررسی و تحلیل رویکرد مفسران فریقین قرون چهارم و پنجم هجری قمری به موضوع مهدویت انجام گرفته است. در این پژوهش گستره موضوعات و روش مفسر در طرح موضوعات مهدوی در میان مفسران قرون چهارم و پنجم بررسی شده است. قرن چهارم به دلیل آزادی نسبی که برای دانشمندان و مخصوصاً شیعیان ایجاد شده بود و همچنین افزایش میل به کسب علم در میان امت اسلام، قرن شکوفایی علم و دانش در جهان اسلام بوده و کتب تفسیری افزایش چشمگیری یافتند. براساس یافته‌های پژوهش تفاسیر فریقین در این قرن به طور گسترده مباحث مهدوی مثل اشراط الساعه و نزول حضرت عیسی؟ع؟ شروع شده و در ادامه به اثبات وجود حضرت مهدی؟عج؟ و نشانه‌های ظهور، همچنین وقایع پس از ظهور و ویژگی‌های خاص حضرت مهدی؟عج؟ به‌علاوه موضوع رجعت از دیگر مباحثی هستند که در تفاسیر این دوره مورد توجه مفسران قرار گرفته است. اما قرن پنجم به‌خاطر جنگ‌های صلیبی و... تفاسیر شیعه افول شدید پیدا کرده و به تبع گستره موضوعات کمتری دیده می‌شود. مفسران در ابتدا تنها با روش روایی به تفسیر آیات می‌پرداختند اما رفته رفته روش‌های لغوی و ادبی، عقلی، عرفانی و اجتهادی نیز به روش‌های تفسیری اضافه شدند و برخی مفسران نیز سعی کردند تا تمام روش‌های تفسیری را به کار گیرند. مباحث مهدوی را غالباً تفاسیری بیان کرده‌اند که روش تفسیری روایی داشته‌اند و یا به روایت در تفسیر خود توجه ویژه داشته‌اند.

«شخصیت‌شناسی مدعیان» حوزه‌ جدیدی است که به شاخصه‌های رفتاری، عوامل و بسترهای پیدایشی آنها و رویکردهای اجتماعی مدعیان می‌پردازد. «شخصیت» بیانگر آن دسته از ویژگی‌های افراد است که شامل الگوهای ثابت فکری، عاطفی و رفتاری آنهاست. شناخت ویژگی‌های شخصیتی «مدعیان» و زمینه‌های بروز ادعای‌شان، اهمیت بسیاری دارد، چراکه این امور بنیادین، شخصیت‌شان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و آنها را وادار می‌کند شخصیت واقعی‌شان را فراموش کرده و برای خودشان شخصیتی دروغی بسازند. البته گاهی ادعای شخص مدعی، در روان و روحیات و گاهی هم در شخصیت منحرفش ریشه دارد، و گاهی هم معجونی از هردوست. گفتنی است، شناسایی ریشه‌های فکری و عملی، درمان و مقابله با این پدیده شوم را آسان خواهد کرد.

اعتقاد به منجی موعود، عقیده ای دیرین و کهن در میان جوامع بشری است و کمتر دین و مکتب و یا گروهی را می توان یافت که در مورد آن اظهار نظر نکرده باشد. در اسلام نیز این باور در قالب مهدویت اسلامی مورد توجه بوده و عالمان و اندیشمندان مسلمان با گرایشات مذهبی مختلف بدان پرداخته اند. تفسیر یکی از گرایشات مهم در این زمینه به شمار می رود؛ که مورد توجه مفسران مسلمان با دیدگاه های مختلف کلامی و مذهبی قرار گرفته است. تفسیر قرآن کریم در حقیقت بیانگر بینش ها و باورها و ارزش هایی است که مفسر از مبانی مختلف عقلی و نقلی دارد که در آراء و انظار وی متجلی می شود و بر بینش ها، ارزش ها، هنجارها و رفتارهای جامعه دارای تاثیر است. براین اساس دیدگاه مفسران می تواند اساس و پایه مباحث مهم اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی و...باشد. بررسی اقوال مفسران شیعه و اهل سنت و بیان مشترکات تفسیری آنان در ذیل آیات مرتبط به مهدویت، می تواند در تبیین اندیشه مهدویت در مذاهب اسلامی نقش داشته باشد و از این راه می توان به وجوه اشتراک مذاهب اسلامی توجه بیشتری داشت و بر اتحاد و انسجام و همبستگی اجتماعی در میان باورمندان به مهدویت اسلامی تاکید نمود. بنابراین در نوشته پیش رو به این سوال پاسخ داده شده است: در تفاسیر بیان دیدگاه مفسران مسلمان درباره مسائل مهدویت، تحلیل و بررسی موضوعات و مسائل مطرح شده در آن تفاسیر و بیان موارد مغفول و انحرافی در تفسیر هر دو مذهب شیعه و اهل سنت، از مهم ترین نوآوری های این تحقیق به شمار می رود.

به باور شيعه با ظهور امام زمان? و با تشكيل حكومت جهاني دين اسلام، دين جهاني خواهد شد و بر سرتاسر جهان حاكميت پيدا خواهد نمود. دليل بر اين مطلب رواياتي است كه درباره عصر ظهور و جهاني شدن دين اسلام وارد شده اند. آن چه كه در اين زمينه مهم است اين كه آيا پيروان اديان ابراهيمي همه مسلمان خواهند شد؟ و يا ادياني چون يهوديت و مسيحيت ديگر وجود نخواهند داشت؟ و چهره غالب جهان را؛ اسلام فراخواهد گرفت و اديان ديگر با پيروان اقليت تا قيامت وجود خواهند داشت؟ براي تبيين اين مطلب با مراجعه به قرآن كريم به آياتي برمي خوريم كه از ظاهر آنها استفاده مي شود اديان مانند يهوديت و مسيحيت تا قيامت باقي خواهند بود، زيرا از تعابير قرآني چون وجود عداوت، بغض و كينه بين يهوديت و مسيحيت تا روز قيامت را مي توان، برداشت كرد. گرچه در ذيل اين دسته از آيات، رواياتي كه دقيقا بيانگر مفهوم?إلي‏ يوم القيامه? باشد، وجود ندارد! اما نكته مهم اين است اگر منظور از قيامت كبري باشد لازمه اش اين است كه اديان در عصر ظهور وجود دارند. در اين صورت با مهدويت مرتبط مي شود. در عين حال از سوي مفسران در اين زمينه اقوالي نقل شده است. برخي براين باورند مراد از?إلي‏ يوم القيامه?، قيامت كبري است؛ در نتيجه عداوت و بغض بين پيروان دين يهود و نصاري تا قيامت وجود دارد و اين حاكي از وجود اين اديان در حكومت جهاني است و برخي ديگر معتقدند واژه ?إلي‏ يوم القيامه? در معناي مجازي به كار رفته و در حقيقت به معناي وجود عداوت و بغضا در مدت زمان طولاني است عده ديگر هم در معناي عداوت و بغضا قائل به بغض دروني شدند و قيامت را قيامت كبري معنا نموده اند. تبيين واژه?إلي‏ يوم القيامه? و ارتباط آن با عصر ظهور و حكومت جهاني امام مهدي? از مهم ترين نوآوري هاي تحقيق پيش رو است.