جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه طباطبایی(ره) با بررسی آیات معرفت نفس در قرآن کریم علاوه بر تعریف فلسفی از نفس، آن را موجودی معتدل و ساده دانسته که تقوا و فجور بر اساس آن نسبت پیدا می‌کند. علامه به تناسب، در مباحث علمی فلسفی خود به بحث های مرتبط با فلسفه تعلیم و تربیت پرداخته است. نظرات ایشان با توجه به رویکرد فلسفی و توجه ویژه به حکمت متعالیه و تکمیل آن، بستر مناسبی برای طرح ریزی یک نظام جامع تربیتی برآمده از فلسفه اسلامی است. خصوصیات کم نظیر و گاهی هم منحصردبه فرد ایشان، از جمله اشراف بر مباحث فلسفه اسلامی و ارائه نظرات مبتکرانه از طرفی و آشنایی با فلسفه غرب و مبانی آن از سوی دیگر، می تواند از دلایل اقبال عموم فرهیختگان حوزوی و دانشگاهی به ایشان باشد. ازاین رو، پرداختن به آرای این اندیشمند فرزانه، گامی به سوی نظام تعلیم و تربیت اسلامی می باشد. در این پژوهش سعی شده است با بیان دیدگاه علامه طباطبائی درباره فلسفه آموزش و پرورش، بعد نگرشی آن و استلزامات تربیتی آن در آموزش و پرورش، با نقل قول مستقیم و گاهی هم با برداشت های محتاطانه از تفسیر شریف المیزان، به طور اجمالی نظام تربیتی اسلامی بر اساس دیدگاه ایشان ترسیم شود. به عنوان پرسش اصلی این پژوهش،می توان این سوال را مطرح کرد: کار معلمی از دیدگاه علامه طباطبایی (ره) به چه چالش هایی روبه رو است؟ در این جستار سعی شده است با بهره مندی از روش تحلیل داده ها، با رویکردی کیفی، که مبتنی بر گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای است، به سوال این پژوهش پاسخ داده شود.هدف از نگارش مقاله حاضر ارایه دیدگاه صحیح از علامه طباطبایی (ره) در باره معرفت قلبی و چالش های پیش روی معلمان است. یافته های این پژوهش نشان می دهد تربیت زمانی می تواند موفق شود که به پیدایی برخی صفات رفتاری مطلوب در یادگیرنده منجر شود و از آنجا که در تربیت اسلامی رسیدن به توحید و پرورش انسان خداپرست هدف غایی مطرح شده ، مییتوان اذعان کرد که نقش اسوه ای مربی یا معلم جایگاه و اهمیت ویژه ای دارد.

این پژوهش با هدف تبیین نسبت عقل و عشق در اندیشه علامه طباطبایی و اشارات آن در تربیت هنری طراحی شد. در پژوهش حاضر به این سؤالات پاسخ داده شد. 1- رابطه بین عقل و عشق در اندیشه علامه طباطبایی چگونه است؟ 2- پس از بررسی رابطه بین عقل و عشق از دیدگاه علامه طباطبایی چه دلالتهایی بر اهداف و روش‌های تربیت هنری می‌توان استنتاج نمود؟ در این پژوهش از دونوع روش تحقیق استفاده گردید. به منظور پاسخ دهی به سؤال اول از روش تحلیلی- توصیفی استفاده شد و پاسخ دهی سؤال دوم به روش قیاس عملی بود. از جمله یافته های مرتبط با سؤال اول عبارتند از: از دیدگاه علامه طباطبایی عقل، به عنوان عاملی برای شناخت، اعتبار و ارزش زیادی قائل است و آن را « در فهم امور کلی، مادی و غیر مادی، مانند مسائلی مربوط به مبدأ و معاد، ریاضی و طبیعی، قابل اطمینان و محکم می‌داند. این مطلب به نوعی بیانگر آن است، که «قرآن به وجود عقل در نهاد انسان‌ها، به عنوان یکی از بهترین طریق رسیدن به رشد و کمال اذعان دارد» و اما علامه طباطبایی درباره قلب می نویسید: « در حقیقت قلب همان نفس آدمی است که با قوا و عواطف باطنیه‌ای که مجهز است به کارهای حیاتی خود می‌پردازد. علامه طباطبایی در بیانی با فطری دانستن عشق، به جهت مملوکیت و آیت بودن ماسوی الله، حسن و جمال را از آن خداوند دانسته و حکایت کننده از زیبایی مطلق خداوند می‌داند از این رو، بنده‌ای که سراپای وجودش را محبت صاحب آیت پر کرده، رشته محبت خود را از هر چیزی بریده و منحصر در پروردگارش خواهدکردو به غیر از خدای سبحان و جز در راه خدا محبت نخواهد داشت. به طور کلی ازنظر علامه طباطبایی عقل و عشق هر دو فطری هستند که خداوند متعال آن را در وجود همه انسان‌ها قرار داده است. یافته‌های پاسخ به سؤال دوم را می توان این گونه بیان کرد که انسان نه تنها از وجود جسمانی و مادی برخوردار است بکله موجودی است که دارای شعور و اراده نیز می باشد. و به همین سبب می تواند مفاهیم خوبی و بدی و زشتی و زیبایی را به خوبی درک نماید. تناسب و زیبایی در ذهنیت علامه با هم پیوند دارند و این دو را عطف بر یکدیگر آورده است. علامه طباطبایی بر این باور بودند که عقل، عشق و زیبایی دوستی اموری فطری هستند. بنابراین اهداف تربیت هنری نیز باید مبتنی بر فطرت انسان باشد. ازجمله این اهداف می توان: شناخت زیبایی‌ها جهان درک زیباییهای باطنی وحقیقی، پرورش ذوق و احساس در دانش آموزان، ایجاد قوه ادراک زیبایی ها، لذت بردن از زیبایی، پرورش خلاقیت نام برد. انتخاب روشهای تدریس باید متناسب با منبع شناخت صورت گیرد. زمانی که منبع شناخت عقل باشد می توان از روش‌هایی نظیر: تهییج حس زیبایی دوستی، ارائه تصاویر نیمه تمام ارائه داستان های نیمه تمام ، فراهم کردن فرصت گفتگو و اگر منبع شناخت و معرفت درونی: عشق و عقل باشد از روشهایی نظیر شعر خوانی، موسیقی، نقاشی، بازی های نمایشی، تئاتر،خوش‌نویسی و غیره می توان در آموزش و تربیت هنری استفاده نمود.

نگرش آیه‌ای ازنظر اسلامی بر این فرض مبتنی است که تمامی پدیده‌های هستی ازنظر وجودی، اصل و سرمنشأ اصلی نهایی دارند که به یک منبع الهی ختم می‌گردد. چنین نگرشی در اندیشه امام خمینی به‌عنوان یک اندیشمند مسلمان، قابل تعمق است. در مقاله پیش‌رو نخست تبیین دقیقی از مبانی نگرش آیه‌ای به عالم در دیدگاه امام خمینی ارائه‌شده و سپس دلالت‌های تربیتی از آن استخراج‌شده است. هدف پژوهش حاضر استنتاج دلالت‌های تربیتی حاصل از تبیین نگرش آیه‌ای به عالم بر اساس دیدگاه امام خمینی است. در این پژوهش برای تبیین نگرش آیه‌ای به عالم در دیدگاه امام خمینی از روش توصیفی- تحلیلی و برای استنتاج دلالت‌های تربیتی از آن، از روش قیاس عملی استفاده‌شده است. نتایج نشان داده که امام خمینی نسبت به عالم نگرش آیه‌ای دارند و برخی دلالت‌های تربیتی همچون تناظر نگرش آیه‌ای با عقلانیت انسان، ارتباط عقلانی علوم با نگرش آیه‌ای، ارتباط اخلاقی و ارزشی علوم با نگرش آیه‌ای، ملزومات جهت‌گیری درست علمی و درنهایت اصل تقابل و تعامل اخلاق با عقل و عمل از دیدگاه ایشان قابل استنتاج است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف تبیین و تحلیل نسبت هنر و دین بر اساس دیدگاههای مسیحیت، روشنگری(کانت) و دین اسلام انجام شد. روش: روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی، استنتاج قیاسی و مقایسه‌ای است. به همین منظور، نخست دیدگاههای مسیحیت و دورۀ روشنگری با نظر به دیدگاه کانت پیرامون نسبت هنر و دین تبیین و تحلیل، سپس نسبت هنر و دین در چشم‌انداز زیباشناسی اسلامی به عنوان نظریۀ بدیل معرفی شده است. سؤال اصلی پژوهش این است که هنر و دین در دیدگاه مسیحت، دیدگاه روشنگری کانت و دیدگاه اسلامی چه نسبتی با یکدیگر دارند. یافته‌ها: دین اسلام به طور متفاوت و منسجم در مقایسه با دو دیدگاه رقیب، به نسبت هنر و دین پرداخته و از منظر زیبایی‌شناسی هنر و دین را بر مبانی توحیدی استوار ساخته است. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش ضمن بازنمود چنین تحلیلهایی نشان داد که در رویکرد مسیحی، جداییِ بین هنر و دین را با عنوان «انحصارگراییِ هنر» می‌توان تصور کرد. دیدگاه روشنگری، به ویژه دیدگاه کانت، ارزش هنر را در لذت حاصل از آن می‌داند و تنها ارتباط دین و هنر، در دین اخلاقی قابل توجه است. در زیبایی‌شناسی اسلامی، هنر در هیچ شرایطی مستقل از دین نیست. در رویکرد مسیحی، استقلال هنر از سایر قلمروهای علمی، به وضوح دیده می‌شود. اما در رویکرد اسلامی، هنر با توحید الهی و آموزه‌های قرآن گره خورده است. بر همین اساس، نظریۀ زیبایی‌شناسی اسلامی منسجم بوده و به عنوان یک نظریۀ بدیل بر دو نظریۀ دیگر دقیق‌تر است.

مقاله حاضر، با هدف تحلیل و نقد مؤلفه‌های عدالت آموزشی در گفتمان های بعد از انقلاب اسلامی با تأکید بر گفتمان ایدئولوژیک سازی و سازندگی، نگاشته شده است. به همین منظور، برخی بیانات مستقیم دولتمردان و برخی متون و مصوبات دولتی و آموزشی در دو دوره مذکور با روش تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، مورد تحلیل و نقد قرار گرفت. آن‌گونه که از تحلیل و تفسیر متون برآمد، گفتمان های مذکور اگرچه پیرامون مقوله عدالت آموزشی، مواضع سیاسی و ارزشی بعضاً متفاوتی داشته اند، اما با نظر به تحلیل متنی و فرامتنی، بیش از هر چیز بر اساس مقوله نیاز و در بُعد عدالت کمی عمل نموده اند. کمبود بودجه، حفظ روابط سلسله مراتبی ، تمرکزگرایی، ابهام و تضاد در نظر و عمل، ضعف در بهره گیری کارکردگرایانه از دین در کنار دیگر افکار، ناآرامی های داخلی و خارجی، تعاملات محدود داخلی و خارجی، محافظه کاری، غالب بودن و ارجح بودن مواضع فکری و ارزشی مراجع بالادستی نظام و به‌عنوان مهم‌ترین عامل و مانع نسبت به دیگر موارد، از جمله شاخص ترین محدودیت های درون‌متنی و موانع برون‌متنی در فراهم آوردن الزامات تحقق عدالت آموزشی خصوصاً در سطح کیفی است، نشانگر ناهمخوانی اهداف و برنامه های مطرح‌شده با مناسبات و اهداف حقیقی و مدنظر دولت است. نتیجه این‌که اگر ازلحاظ انگیزشی و شناختی در مواضع فکری گروه حاکم به‌عنوان منبع اقتدار و سیاست‌گذاری در کلیه سطوح، تحولی ایجاد نگردد، تغییر در دیگر سطوح، به‌عنوان الزاماتی برای تحقق مؤثر عدالت آموزشی، خصوصاً در سطح کیفی، ممکن نخواهد گشت.

ویژگی مهم انسان این است که باورهایی دارد و در شرایطی باورهایش را تغییر می‌دهد؛ این فعل آدمی که به قوای معرفتی او مربوط می‌شود را فرآیند «باورسازی وتنظیم باور» می‌نامند. با کاربرد اخلاق در معرفت شناسی، این فرآیند هویت جدیدی یافته است. «اخلاق باور» اولین بار در قرن نوزدهم توسط کلیفورد مطرح و زمینه ساز پژوهش‌های بسیاری شد. با این حال می‌توان پیشینه آن را در فلسفه اسلامی نیز، تحت مفاهیم خاصی مانند «اخلاق درتفکر» و «بینش در مرحله کسب اعتقاد قلبى و ایجاد باور» پیدا کرد. هدف این مقاله شناسایی بایسته‌های معرفت شناختی اخلاق باور، در دیدگاه اندیشمند معاصر، آیت الله جوادی آملی، به روش تحلیل مفهومی و قیاس نظری است. ما با بررسی آثار ایشان به شش بایسته متلازم، دست یافته ایم: تلازم اراده و تکلیف معرفتی، تلازم قرینه و شهود، تلازم شاهدگرایی و اعتمادگرایی در توجیه باور، تلازم توجیه معرفتی با توجیه اخلاقیِ باور، تلازم حسن فاعلی با حسن فعلیِ باور و تلازم شبکه باور با عمل فردی و اجتماعی.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی چیستی فلسفۀ تعلیم و تربیت بومی، شناسایی و اعتباربخشی شاخصهای بومی‌سازی این رشته در ایران و نیز بررسی وضعیت رساله‌های دکتری رشتۀ فلسفۀ تعلیم و تربیت در دانشگاههای دولتی تهران طی سالهای 1396 و 1397 از منظر توجه به مسئلۀ بومی‌سازی انجام شد. روش: در پژوهش حاضر، تمامی رساله‌های دکتری رشتۀ فلسفۀ تعلیم و تربیت دانشگاههای دولتی تهران طی سالهای 1396 و 1397 (16 رساله) از منظر توجه به مسئلۀ بومی‌سازی، با روش توصیفی- تحلیلی ارزیابی شدند تا مشخص شود پژوهشهایی که در این حیطه صورت می‌گیرند تا چه میزان در راستای بومی‌سازی و پاسخ به نیازهای کشور می‌باشند. بدین منظور، ابتدا با روش نظریۀ بنیادی شاخصهای مدّ نظر(9 شاخص) شناسایی و سپس با روش دلفی، اعتبارسنجی شدند. در نهایت، رساله‌ها با توجه به شاخصهای مذکور تحلیل شدند. یافته‌ها: از بین تمام شاخصها، تنها پنج مورد به طور کامل رعایت شده‌اند که شامل بهره‌مندی از میراث علمی بشری در حد امکان، برآوردن نیازها، نظرورزی عالمانه، نوآورانه بودن و مستدل بودن می‌باشند. شاخص انتقادی بودن هم تا حد زیادی رعایت شده است. بعلاوه معلوم شد که در رساله‌های مذکور توجه چندانی به سه شاخص بهره‌مندی از میراث علمی ایرانی- اسلامی، بازسازی میراث علمی ایرانی- اسلامی و اصلاح منابع معرفتی نشده است. نتیجه‌گیری: از کل رساله‌های مورد بررسی، تنها 25/31 درصد رساله‌ها به طور کامل در راه بومی‌سازی این رشته گام برداشته‌اند و بقیه توجه چندانی به مسئلۀ بومی‌سازی و رفع نیازهای بومی کشور نداشته‌اند. به علاوه، آنگونه که باید، مسئلۀ بومی‌سازی در رشتۀ فلسفۀ تعلیم و تربیت در قالب رساله‌های دکتری در دانشگاههای دولتی تهران مورد توجه قرار نگرفته است. این امر علاوه بر از بین بردن سرمایه‌های ارزشمند انسانی و مالی، مانع بزرگی برای دستیابی به هدف والای بومی‌سازی علوم تربیتی خواهد بود. به نظر می‌رسد رفع این مانع می‌تواند مسیر دستیابی به هدف بومی‌سازی علوم انسانی را هموارتر کند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل تطبیقی زندگی خوب به عنوان یکی از اهداف تعلیم وتربیت از دیدگاه طباطبایی و جورج هگل تدوین شده است. در راستای تحقق هدف پژوهش سوالاتی مبنی بر دیدگاه فلاسفه مسلمان وغرب (طباطبایی وجورج هگل ) در زمینه چیستی یک زندگی خوب (شامل ویژگی ها )؛ چرایی یک زندگی خوب (شامل اهداف)؛ چگونگی های کلی (اصول وروش های تربیتی حاکم بر زندگی خوب) با توجه به دیدگاه فلاسفه مسلمان و غرب(طباطبایی وجورج هگل) و شباهت‌ها و تفاوت های دیدگاه های طباطبایی و هگل در زمینه چیستی، چرایی و چگونگی زندگی خوب مورد بررسی قرارگرفته است. جهت پاسخ به سوال اول تا سوم از روش توصیفی و برای پاسخ به سوال چهارم جهت شناسایی شباهت ها و تفاوت دیدگاه ها از روش تحلیل تطبیقی برودی بهره گرفته شده است. داده های پژوهش حاکی از آن است که طباطبایی و هگل هر دو برای تعلیم و تربیت غایتی قائل بوده و مهمترین هدف آن را زندگی خوب دانسته اند . زندگی خوب طباطبایی در پرتو دیدار با خداوند و آگاهی از ذات مطلق او معنی می یابد و غایت هگلی با روش دیالکتیکی و در روندی تاریخی و سپس با آگاهی و آزادی روح معنی می‌یابد.کلید واژگان:زندگی خوب- طباطبایی-هگل

هدف: محققان در این مقاله به بررسی ضرورتها و چالشهای بومی‌سازی برنامة درسی علوم تربیتی در ایران پرداخته و نحله‌های مختلف آن را در حوزة علوم تربیتی بررسی کرده است. روش: در پژوهش حاضر از روشهای تحلیل مفهومی و قیاس نظری استفاده شده است. یافته‌ها: در این رویکرد با تفکیک مفاهیم مختلف در گفتمان علوم تربیتی بومی، چهار مورد از مهم‌ترین ضرورتهای بومی‌سازی برنامة درسی علوم تربیتی در ایران، شناسایی و مهم‌ترین چالشهای آن استخراج شد که عبارتند از: 1) تفابل فرهنگ اسلامی ایرانی با فرهنگ غربی، 2) فقدان دانش اسلامی پایه در اساتید علوم تربیتی، 3) نبود برنامه‌های درسی بومی برای علوم تربیتی، 4) عدم حمایت برخی روشنفکران ایرانی از بومی‌سازی علوم تربیتی و 5) حجم زیاد ترجمه‌ها به جای اقتباس در علوم تربیتی بومی. نتیجه‌گیری: نقد و بررسی ضرورتها و تحلیل جامعی از چالشهای بومی‌سازی علوم تربیتی نشان داد با دوری از هر گونه افراط و تفریط در دانش بومی و دانش جهانی می‌توان در مواجهه با فرصتها و چالشهای پیش رو، تصمیمات بهتر و مؤثرتری اتخاذ کرد وگامی در مسیر بومی‌سازی برنامة درسی علوم تربیتی در ایران برداشت.

بررسی اجتماعی بودن انسان، ضرورتِ وجود مسئولیت برای او، آگاهی از مسئولیت‌های اجتماعی و عمل به آن از مسائلی است که عدم توجه به آن زمینۀ بسیاری از انحطاط‌های اخلاقی در سطح جامعه خواهد بود؛ بنابراین مسئله‌ی مقالۀ حاضر، بررسی مفهوم اجتماعی بودن انسان و نیز بررسی اهمّ مسئولیت‌های اجتماعی افراد در جوامع اسلامی بر بنیاد سخنان امام علی(ع) در نهج‌البلاغه و نقش تعلیم و تربیت در تحقق این مسئولیت‌های اجتماعی انسان مبتنی بر دیدگاه امام علی(ع) است که هدف پژوهش حاضر، یافتن پاسخ این مسئله است. بر این اساس روش پژوهش، تحلیل محتوای کیفی و قیاس نظری بوده و بر این اساس سعی شده است، با بررسی متنِ نهج‌البلاغه و دیگر سخنان امیرالمؤمنین(ع)اهم مسئولیت‌های اجتماعی افراد شناسایی و پس‌ازآن نقش تعلیم و تربیت در تحقق چنین مسئولیت‌های اجتماعی تبیین گردد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که ازنظر امام علی(ع) انسان بالفطره موجودی اجتماعی است و برای زیستن در اجتماع به‌ناچار باید با جامعه در ارتباط باشد و برای تحقق این امر لازم است به مسئولیت‌هایی همچون احساس مسئولیت نسبت به جامعه، رعایت حقوق، انصاف و عدالت‌خواهی نسبت به انسان‌ها، تعاون و همکاری در امور اجتماعی و معاشرت و برقراری روابط مهرآمیز با دیگران توجه داشته باشد.