جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله شرور در انواع مختلف طبیعی و اخلاقی آن از دیر زمان با تقریرهای مختلف برای فیلسوفان و الهیدانان ادیان مختلف مطرح بوده و آنها نیز پاسخ های مختلفی به آن داده اند. در این خصوص، متکلمان مسلمان کوشیده اند تا سازگاری شرور (به طور خاص درد و رنج) را با آموزه عدل الهی مدلل سازند؛ و برای تحصیل این غرض نظریه «عوض» را پرورانده اند. این نظریه به پیش فرض هایی نیاز دارد که برای پذیرش آگاهانه آن باید ابتدا آنها را پذیرفت .از جمله این پیش فرض ها، اصل وجود آلام، حسن بودن وجود آلام ابتدایی، اصل عدل الهی، اصل حسن و قبح ذاتی و عقلی، قاعده لطف و غایتمندی افعال الهی هستند. در ارتباط با نظریه عوض، اعطای عوض و جبران نسبت به درد و رنجی که انسان، مستحق آن نیست بر خداوند واجب است. در این تحقیق، پس از ذکر دیدگاه های برخی از متکلمان مسلمان، بویژه امامیه، به تحلیل مبانی این نظریه و ادله عقلی و نقلی آن پرداخته می شود. همچنین به ارتباط نظریه انتصاف با آن نیز توجه می شود. طبق نظریه انتصاف، استیفای حق مظلوم از ظالم از سوی خداوند متعال ضرورت دارد، یعنی خداوند بر اساس عدالت یا در این دنیا ظالم را به قهر خویش مبتلا می کند یا در جهان آخرت حق ستمدیده را از ستمگر می گیرد و به او بازمی گرداند. این نظریه معلوم می کند که چگونه با استفاده از این نظریه می توان به برخی از چالش های ناسازگاری شرور با عدل الهی پاسخ گفت.

مسأله شرور از دیر زمان با تقریرهای مختلف برای فیلسوفان و الهیدانان ادیان مختلف مطرح بوده و پاسخ های مختلفی به آن داده شده است. فیلسوفان و متکلمان مسلمان نیز از دو منظر متفاوت به این مسأله نگریسته و در پاسخگویی به آن کوشیده اند. فلاسفه اسلامی شرور را عدمی می دانند و به دنبال تبیین عقلانی چرایی تعلق قضای الهی به شرورند. در نظر آنان، به دلیل تلازم خیر اکثری در عالم طبیعت با شر اقلی، شرور قلیل به عَرض ِ خیرات کثیر در حوزه قضای الهی وارد می شوند و به صورت بالعرض مورد مشیت خداوند قرار می گیرند. اما متکلمان کوشیده اند سازگاری شرور (به طور خاص درد و رنج) را با آموزۀ عدل الهی مدلل سازند و برای تحصیل این غرض نظریه «عوض» را پرورانده اند. بر اساس این نظریه، عقل حکم می کند که اعطای عوض و جبران نسبت به درد و رنجی که شخص مستحق آن نیست بر خداوند واجب است. اگر مسأله شر را به عنوان یک امر واحد در نظر بگیریم، پاسخی که به آن می دهیم باید جامع باشد و همه ابعاد مسأله را در برگیرد در حالی که هیچ یک از پاسخهای فلاسفه و متکلمان اینگونه نیست؛ بنابراین با تفاوت نگرش، راه حل ها متفاوت می شود، پر واضح است که فلاسفه و متکلمان در پاسخ به این مسأله اختلاف نظر ندارند؛ زیرا اساساً هر یک نگرش خاص و متفاوتی به مسأله شرور دارند و براساس آن نگرش، راه حلی برای مسأله شرور ارائه داده اند. البته پاسخ متکلمان نسبت به پاسخ فلاسفه موضع برای اقناع اذهان عمومی کارآمدتر است زیرا دارای پیچیدگی های فلسفی نیست و شخص دارای عقل سلیم به راحتی آن را می پذیرد. از سوی دیگر هر انسانی در مواجهه با شرور ابتدا انگشت بر روی تبعیض های موجود در دنیا می گذارد و آموزۀ عدل الهی برایش کمرنگ می شود، در اینجاست که پاسخ متکلمان به فرد کمک می کند تا ایمانش را حفظ کند.