جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پنج‌گاهان اوستا دارای هفده سرود نيايشي بلند در ميان 72 هات يسن‌ها، همساني‌هاي درون‌مايه‌اي و زباني زيادي با يکديگر دارند. چکامه‌سراي هفده‌ نغمه گاهاني نزد بيشينه اوستاپژوهان و بنا بر گواهان تاريخي و متني، شخص زرتشت است و در نگرگاه برخي ديگر، انجمني از روحانيان کهن زرتشتي. در ميان جويندگاني که سرايش گاهان به زرتشت را پذيرفته‌اند، پيوند واپسين سرود (يسن 53) به گواهي ناهمساني با ديگر درون‌مايه‌هاي گاهاني، در بوته ترديد قرار گرفته و در نتيجه، شمار يسن‎هاي گاهانی را به شانزده سرود کاهيده است. اهميت اين گمانه خطير آنجا نمايان مي‌گردد که هم سبب جدايي يک سرود از همين شمار اندک سرودهاي گاهاني گشته و بي‌درنگ در برايندهاي پژوهش‌هاي گاهاني کنوني دگرگوني پديد مي‌آورد، و هم برخي پژوهشگران جديد اروپايي را واداشته است تا ادعاي اجماع در جدايي اين سرود کنند. اين ادعا حکايت از موج جديدي از پژوهشگران اوستايي و آهنگ ايشان بر شانزده‌گانه دانستن نغمه‌هاي اوستايي دارد. اين نوشته بر آن است تا به پشتوانه داده‌هاي کتابخانه‌اي، شش برگردان گونه‌گون از يسن 53 را سنجيده و سپس با رويکردي تحليلي ـ انتقادي، هم درستي اجماع ادعاشده را بررسي کند و هم عيار پيوند درون‌مايه‌اي يسن 53 را با ديگر يسن‌هاي گاهاني به‌دست آورد. برايندهاي اين پژوهش نشان مي‌دهد هنوز دلایل کافي از لحاظ ساختاري و زباني براي جدايي يسن 53 از مجموعه هفده‌گانه گاهان ارائه نشده و درون‌مايه متفاوت اين يسن نيز همساني‌هايي با ديگر بخش‌هاي اصيل گاهاني دارد.

حکیمان و فیلسوفان همواره دربارۀ آرمان‌شهر و مؤلفه‌های آن بحث می‌کرده‌اند. از دغدغه‌های اساسی آرمان‌شهر این بود که جامعۀ آرمانی چه مؤلفه‌هایی دارد و چه اقداماتی باید از طرف شهریاران و شهروندان صورت گیرد تا گذاری از وضع موجود به وضع مطلوب صورت گیرد. در بین حکیمان و فیلسوفان، زرتشت و کنفوسیوس به فراخور زمان، موقعیت، مبانی سیاسی، اخلاقی و دینی دربارۀ آرمان‌شهر بحث می‌کرده‌اند. مؤلفه‌های آرمان‌شهر زرتشتی خرد، اشه و قدرت شهریاری و مؤلفه‌های آرمان‌شهر کنفوسیوسی تربیت و پرورش الگوهای اخلاقی، حکومت حاکم - حکیم، رعایت اصل لی و اصلاح عناوین است. آرمان‌شهر زرتشتی و کنفوسیوسی در شکل‌گیری تدریجی، جایگاه شهریار، اشه و هماهنگی، بایسته‌های شاهی، عدالت شاه آرمانی و اصلاح عناوین، رابطۀ مردم و حکومت و جایگاه انسان در جامعۀ آرمانی وجه اشتراک دارند و در منشأ و منبع قدرت شهریار، موروثی‌بودن پادشاهی، کارکرد نظام طبقاتی و اصلاح عناوین و روش نهادینه‌کردن فضیلت‌های اخلاقی در جامعه با یکدیگر تفاوت دارند. این پژوهش بر آن است تا با رویکردی تحلیلی و نظری و با هدف مقایسۀ آرمان‌شهر و مؤلفه‌های آن بین دین زرتشت و آیین کنفوسیوس به این سؤال پاسخ دهد که وجوه اشتراک آرمان‌شهر زرتشتی و آرمان‌شهر کنفوسیوسی چیست.

صوفیان و عارفان مسلمان، گفتارها و سخنانی از خود به جای گذاشته‌اند که جنجال‌آفرین و پرمسئله بوده است؛ زیرا حداقل در ظاهر مخالف دین و درک آدمی قلمداد می‌شده است. روزبهان بقلی شیرازی نیز با نگارش کتاب شرح شطحیات، در تاویل و توجیه آن دسته از اقاویل و سخنان صوفیه که خارج از حد معروف بوده، کوشیده است. در این نوشتار ضمن پرداختن به معنا و تاریخچه "شطح"، شطحیات ابوالحسین مزین و ابوالقاسم نصرآبادی؛ دو تن از صوفیان کتاب مذکور به دلیل اهمیت محتوا مورد بررسی قرار گرفته است. محتوای شطحیات این دو تن، شامل مباحثی در باب عبودیت، ربوبیت و استغفار می‌باشد که از چالشی‌ترین موضوعات حوزه‌ی عرفان و تصوف است. این موارد در سنجه‌ی آیات قرآن و روایات به شیوه توصیفی و با روش کتابخانه‌ای واکاوی شده و میزان نزدیکی و دوری این معتقدات با سیره‌ی اهل بیت (ع) تعیین گشته است. که در نتیجه تعارض شدید آنها با هم آشکار گردید.

مبانی نظری عرفان عاشقانه، ابعادی معرفتی است که به شناخت حقیقت و جایگاه عشق، به‌عنوان مقوله‌ای هستی‌شناختی می‌پردازد و نتیجة آن، در راستای سیر و سلوکی که محوریت آن بر عشق است، افزایش معرفت به حقانیت هستی است. يكي از آثاری که می‌توان عرفان عاشقانه را در محدودة وسیعی از آن مشاهده کرد، کتاب بهگود گیتاست. از آنجا که اين اثر تلفیقی از عقايد ودايی، تعالیم اوپانیشادی و مفهوم یوگاست و نیز تحت تأثیر هجوم عقايد و باورهای آریايی به سرزمینشان قرار گرفته است؛ بااين‌حال می‌توان رگه‌هایی از عرفان عاشقانة اسلامی را به‌نیکی در آن مشاهده کرد. در این مقاله به تطبیق عرفانه‌های عاشقانة این کتاب و لمعات عراقی (از کتب عرفان عاشقانه) پرداخته شده است. با عنایت به بررسی صورت‌گرفته، افزون بر تشابهاتی که می‌توان ميان این دو اثر در باب مؤلفه‌ها و مشخصه‌های مراتب سیر و سلوک (طلب، عشق و...) مشاهده کرد، تمایزاتی نيز ديده مي‌شود؛ همچون عدم رسیدن به بقای بالله (ایشوره) و تنها خلاصی پوروشه از اسارت جسم بر اساس مکتب يوگه؛ نمادين بودن براهمن و موکشه از حضرت حق و وحدت وجود با آن و...؛ و نیز جایگاه عشق و راه‌های رسیدن به آن و چگونگی و بررسی راهکارهای آن.

یکی از فراگیرترین اندیشه‌های بشر، اندیشه‌ی نجات و منجی موعود است. سراغ این باور و اندیشه را می‌توان همه جا از ادیان و مکاتب کهن تا جنبش‌های نوظهور دینی جدید گرفت که معمولاً در هر کجا نمونه‌ای از آن یافت می‌شود. البته موعود باوری در همه جا یکسان و واحد نیست و دارای صورت ها‌ی گوناگون و متنوعی است. آیین زرتشت نیز که از قدیمی‌ترین ادیان دنیا به حساب می‌آید به مسئله‌ی منجی دیدگاه خاصی را ارائه نموده است. زرتشتیان متقدم و منابع کهن و معتبر دین زرتشتی قائل به منجیان سه‌گانه‌اند که هر یک در هزاره‌ای خاص از سه هزار ساله‌ی پایانی جهان ظهور خواهند کرد. این منجیان سه‌گانه به ترتیب هوشیدر، هوشیدر ماه و سوشیانت هستند که هر سه منجی از فرزندان زرتشت از مادرانی باکره و در شرایطی خاص و عجیب به دنیا می‌آیند. سوشیانت به معنای سود رسان است و این نام چندین مرتبه در متون کهن اوستایی و در کاربرد‌های مختلف استفاده شده است. از نگاه متقدمین زرتشتی سوشیانت شخصی معین و خارق العاده است که در زمانی خاص و با شرایطی خاص پا به عرصه‌ی ظهور می‌گذارد. اما از دیدگاه معاصرین سوشیانت شخص خاص و معین و از پیش تعیین شده‌ای نیست و هر انسانی با عمل نیک و حرکت به سمت کمالات معنوی و سود‌رسانی و خدمت به موجودات و انسان‌های دیگر می‌تواند سوشیانت یا سودرسان زمان خود باشد. اینگونه است که بین دیدگاه متقدمین و معاصرین زرتشتی در زمینه‌ی باور به سوشیانت و کارکردهای آن تفاوت وجود دارد. این پژوهش بر آن است که به بررسی دیدگاه معاصرین زرتشتی به بحث منجی بپردازد.

«اسطوره» و «دین» از کهن‌ترین پدیده‌های حیات بشری‌اند و از این رو با کاویدن آن‌ها می-توان به سرآغاز و سپیده‌دم زایش و پیدایش بسیاری از نگره‌ها و انگاره‌ها در باب زندگی انسانی راه یافت. «نماد» نیز به سبب قابلیت آن در بازگفت اندیشه‌ها و ماندگار کردن آن‌ها، با دین و اسطوره پیوندی ناگستنی دارد؛ به‌ویژه آنکه زبانِ دین و اسطوره از نمادها و استعاره‌ها آکنده است و درک و دریافت معانی نهفته در متون دینی و باورهای اسطوره‌ای به رمزگشایی از نمادها وابسته است. در پژوهش حاضر کوشش شده است که از راه بررسی اسطوره‌های زرتشتی که در متن‌های متعدد آن نمود یافته، نمادهای زنانه استخراج و با کنار هم نهادن آنها، تصویری روشن و مستند از زنِ ایرانی در دین زرتشتی ارائه شود.