جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دوگانگی هویت جامعه بوسنی، به‌خصوص در میان مسلمانان، یکی از پیامدهای ورود اسلام به این منطقه و پذیرش آن دانسته شده است. علی‌رغم وجود تعادل و قرابت مذاهب مختلف در این سرزمین، این رخداد تاریخی با عواملی خارج از حوزه اقوام و مذاهب، تفسیر شده، و سبب درگیری‌های متعدد داخلی، و به تبع، نسل‌کشی مسلمانان در قرن بیستم به دست صرب‌ها شده است. برای دریافت هر چه بهترِ این تغییر و تحولات در بوسنی و هرزگوین ضروری است پیش از هر چیز ریشه (اصالت) قومی ساکنان کنونی بوسنی و هرزگوین و چگونگی مواجهه‌شان با فتوحات عثمانی در این بخش از بالکان را بررسی کنیم، فتوحاتی که به فراهم‌شدن زمینه‌های پذیرش اسلام در این گستره از اروپای شرقی انجامید. در ادامه نیز کوشیدیم روند نفوذ و گسترش این دین را در قالب سازوکارهای پخشی، که در چارچوب نظریه پخش فضایی هاگراستراند به آنها اشاره شده است، بازخوانی کنیم و پیامدهای حضور عثمانی در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، اقتصادی، سیاسی و نظامی را از منظر صاحب‌نظران این حوزه بکاویم.

روند فزاینده نابودی محیط زیست سبب شد جوامع انسانی به ویژه دولت‌ها در پژوهش‌ها و مطالعات نظری و میدانی خود به آن بپردازند و مطالعات حفظ محیط زیست افزایش یابند. مقاله حاضر در تلاش است با تمرکز بر سیاست‌گذاری‌ محیط زیستی نخستین دولت‌های اسلامی به این پرسش پاسخ دهد که آن‌ها چه قوانینی را در ارتباط با محیط زیست به وجود آوردند؟ این پژوهش با رویکردی توصیفی و تکیه بر منابع دست اول تاریخی سعی می‌کند با روش بررسی تاریخی داده­ها، تحلیل‌هایی نو در این زمینه ارائه کند و بر این مدعا است که دولت­های صدر اسلام از دولت نبوی تا پایان خلافت عثمان با تمرکز بر قانون قرق و حِمی، گام­هایی در راستای حفظ محیط زیست برداشتند، اما این قانون در گفتمان حفاظت و حمایت از طبیعت، عملکردی مداوم نداشته است. بر این اساس، پیامبر(ص)با دگرگون ساختن تعریف حمی که در دوران جاهلیت به وسیله شیوخ قبایل برای بهره برداری شخصی استفاده می­شد، قانونی وضع کردند که برای حفظ محیط زیست کاربرد داشت. اجرای این قانون از سوی دولت‌های بعدی پی‌گیری شد، اما تفاوت نوع نگاه خلفا با نگاه پیامبر(ص)به پدیده‌های مختلف و به طور خاص محیط زیست و قوانین مرتبط با آن، تحولی در قانون حمی پدید آورد که دیگر در راستای حفظ محیط ­زیست کاربردی نداشت.

پس از هجوم مغول به ایران و در فاصله ی قرن های هفتم تا دهم هجری قمری، قیام هایی به وقوع پیوست که به عنوان عکس العمل سیاسی- مذهبی در برابر شرایط پیش آمده؛ نه با اعتقادات شیعی صرف و نه با عقاید سنی، بلکه با رویکردی شیعی- صوفی وارد منازعات سیاسی شد. مقاله ی حاضر متکی بر نظریه ی گفتمان لاکلا و موفه و با تحلیل محتوای جامع الاسرار و منبع الانوار سید حیدر آملی، در صدد فهم چیستی مبانی نظری نهضت های یاد شده برآمده است. از آن جا که بررسی تمامی نهضت های مورد نظر ممکن نبوده است، محققان با بررسی سه جنبش سربداران، مرعشیان و مشعشعیان، به عنوان نمونه های پژوهش، تلاش کرده اند نشان دهند شکل گیری گفتمان شیعی- صوفی در قرن های هفتم تا دهم هجری قمری، و تجلی فرایند حاشیه رانی رقیب توسط این گفتمان، بروز نهضت های مورد نظر را موجب گردیده است.

در این نوشتار سعی بر آن است تا با نگاهی به تحولات مربوط به تدوین نخستین قانون اساسی در جهان اسلام، تقابل دو جریان قدرتمند سنت گرا و تجددگرا مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. مقاله، با رویکردی توصیفی به موضوع، تلاش می کند اندیشه های نمایندگان برجسته دو جریان مذکور را با استناد به مذاکرات صورت گرفته در کمیسیونهایی که به دستور عبدالحمید دوم به همین منظور تشکیل شده بود، تبیین کند. آنچه به عنوان نتیجه و حاصل پژوهش در بخش پایانی مقاله ارائه شده، ناظر بر این است که قانون اساسی مشروطه اول عثمانی، به سبب اینکه از مؤلفه های دو تفکر متعارض سنت گرایی و تجدد گرایی ترکیب یافته بود، تناقضهایی درونی داشت و به همین سبب، خیلی زود در ساختار سیاسی امپراتوری عثمانی با موانع کارکردی و مشروعیتی روبرو گردید.

در سال 61ق, پنجاه سال بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص), جامعه اسلامى شاهد سانحه اى بسیار اسف بار بود; نوه پیامبر(ص) به طرز فجیعى به همراه یاران اندک خود به شهادت رسید و اهل بیت او به اسارت رفتند. چرا عاشورا اتفاق افتاد؟ این پرسشى است که نوشته حاضر به منظور یافتن پاسخى قانع کننده به آن, بر آمده است. بر همین اساس مباحث ذیل را در این مقاله مورد توجه و مداقه قرار داده ایم: بافت اجتماعى جزیره العرب قبل از بعثت به عنوان مرده ریگ جاهلیت, رخداد سقیفه به عنوان اولین انحراف بنیادین در حرکت اسلامى که در آن عقیده, فداى قبیله شد و نتایجى که از این اجتماع شتابآلود برآمد, سیاست مالى خلفاى نخستین; به ویژه دوره عمر و عثمان و بدعت ها و انحرافاتى که در این زمینه به وقوع پیوست, انحرافات فکرى که معاویه و جانشین او یزید ابداع کردند (همانند: جعل حدیث, تبدیل خلافت به سلطنت, احیاى عروبت و فروداشت موالى) و بالاخره تقویت جریان هاى فکرى انحرافى همانند مرجئه که مشروعیت بخش رفتار غیر دینى امویان بودند.

در سده نوزدهم میلادى, امپراطورى عثمانى به واسطه آشنایى با فرهنگ مغرب زمین و از طرف دیگر مواجهه با موانع ساختارى در درون جامعه خویش به انجام اصلاحاتى در ابعاد مختلف دامن زد. به دوره اى که این اصلاحات انجام گرفته است عصر تنظیمات اطلاق مى شود. تنظیمات در اصل در 26 شعبان 1255 قمرى برابر با سوم نوامبر 1839 میلادى با اعلان فرمان تنظیمات خیریه آغاز گردید. بدون تردید یکى از بازیگران تإثیرگذار اصلاحات عثمانى مدحت پاشا است که در مقام یکى از دولتمردان تجددگرا خود را شناسانده است. نوشتار حاضر ترجمه مدخل ((مدحت پاشا)) از دایره المعارف بزرگ اسلامى به زبان ترکى استانبولى مى باشد که در آن مولف به طور مبسوط به زیست نامه و کارنامه سیاسى این شخصیت بزرگ پرداخته است.

یکى از کتاب‏هایى که در سال‏هاى اخیر درباره‏ى تاریخ اسلام به زیور طبع آراسته شده، اثر ارزشمند دکتر غلامحسین زرگرى نژاد است که به همت انتشارات سمت در سال 1378 در 687 صفحه منتشر شده است. تاکنون نقدهاى متعددى درباره آن به چاپ رسیده که بیشتر ناظر به نقد شکلى و جزئى‏نگرانه بوده است. سعى نگارنده در این یادداشت بر این است تا روش و ویژگى‏هاى تاریخ نگارى مؤلف در این اثر را از نزدیک مورد توجه قرار دهد. با توجه به اینکه در این نوشته، هدف، تبیین ویژگیها و مؤلفه‏هاى تاریخ نگارى یک مورخ است؛ بنابراین در ابتدا تعریفى از مفهوم تاریخ‏نگارى ارائه شده، سپس پرسش‏هایى که براى فهم ویژگیها و مؤلفه‏هاى تاریخ‏نگارى یک مورخ لازم است فهرست گردیده و در ادامه محتواى کتاب مزبور با توجه به بعضى معیارهاى پیش گفته مورد سنجش قرار گرفته است.

مؤلف در این نوشتار سعى نموده است تا تحوّلات ایجاد شده در ساختار قدرت را به طور عام در دوره‏ى امویان و به طور ویژه در دوره‏ى هشام، بررسى نموده و تبعات و تأثیرات آن را در تحوّلات سیاسى و اجتماعى جامعه‏ى مسلمانان بررسى نماید. وجه مشخصه‏ى عمده‏ى کار او، نگاه نظام‏مند و تئوریک ایشان به تحوّلات تاریخ اسلام است که از حیث روشى الگویى مناسب براى پژوهشگران تاریخ اسلام مى‏باشد.