جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مسائل مرتبط با افعال الهی مسئله عدل است. اعتقاد داشتن به عدل از اموری است که هم به لحاظ اعتقادی و هم به لحاظ عملکرد، در تاریخ اسلام سابقه پر ماجرا دارد. اهمیت عدل از همان آغاز اسلام برای مردم مطرح بود؛ طوری که این سخن بر سر زبان‌ها افتاد که: «التوحید و العدل عَلوِّیَان و التشبیه و الجبر اُمَوِّیَان»؛ توحید و عدل دو اصل مورد قبول علی} و خاندان اوست و در مقابل، تشبیه و جبر از اصول مورد تأیید خاندان بنی‌امیه است. متکلمان امامیه و معتزله به پیروی از ائمه اطهار] از اصل عدل طرفداری کردند و به عدلیه معروف شدند و در مقابل، اشاعره با ارائه تفسیری خاص از عدل الهی، عدل به معنای متعارف و معقول آن را انکار کردند. از نظر آن‌ها ممکن است خداوند همه‌ مؤمنان را به دوزخ ببرد و تمام کافران و مشرکان را به بهشت وارد سازد و اگر چنین کند، عمل او عین عدالت است.

دربارة اهداف قیام امام حسین، نظرات گوناگونی مانند امر به معروف و نهی از منکر، احقاق حق و ابطال باطل، برپایی عدالت، احیای سنت و اماته بدعت، تشکیل حکومت و شهادت اظهار شده است در این میان، دو دیدگاه شهادت سیاسی، اجتماعی و تشکیل حکومت از دیدگاه‌های دیگر مشهورتر است، تا بدانجا که به مثابة دو گفتمان رایج در بیان اهداف قیام امام حسین7 شناخته شده‌اند. در این نوشتار، این دو گفتمان با روش تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته و با درنظر داشت پیامدهای کلامی آن‌ها، این نتیجه به دست آمده است که هیچ یک از این دو، هدف قیام امام حسین7 نمی‌باشند، بلکه تشکیل حکومت و شهادت، راهبردهای امام حسین7 برای نیل به هدف کلی انجام وظیفه امامت و هدایت جامعه بود، که این هدفِ کلی، بستر تحقق تمام اهداف جزئی دیگر بوده است.

‫عقل به عنوان چراغ دروني، انسان را بر تشخيص نيک از بد و مقايسه و تحليل قادر ميسازد. اين پژوهش در پنج بخش، به بررسي نقش امام علي عليه السلام در احياي عقلگرايي پرداخته است. نويسنده در کليات، به معنيشناسي عقل و معني عقلگرايي پرداخته است. سپس به عقلگرايي پيش از ظهور اسلام و عقلگرايي پس از ظهور اسلام پرداخته است. ظهور اسلام به عنوان آغاز عصر عقلگرايي، معرفي شده و عقلگرايي و تفکر عقلاني در قرآن و روايات بررسي شده است. بخش بعدي به نقش امام علي عليه السلام در کاربرد عقل و تأسيس فکر فلسفي در اسلام، اختصاص يافته است. امام علي عليه السلام مظهر عقل و عقلگرايي است و از ديدگاه آن حضرت، عقل از جايگاه و منزلت والايي برخوردار است. همچنين نقش آن حضرت در تأسيس تفکر عقلاني و سيره عملي آن حضرت در تفکر عقلاني بيان شده است. در اين رابطه ميتوان به طرح مباحث اعتقادي از سوي آن حضرت اشاره نمود که عبارتاند از: 1. طرح شيوههاي معرفت در باب خداشناسي چون شناخت خدا از طريق ذات خويش، از طريق معرفت نفس، از طريق معرفت آفاق و از طريق نظم پديدهها؛ 2. طرح براهين عقلي در خداشناسي چون برهان حرکت، برهان حدوث و قدم و برهان صديقين؛ 3. مسئله معرفت کنه ذات و صفات خدا؛ 4. سخنان امام عليه السلام در تبيين اقسام توحيد؛ 5. مسئله عدل در افعال الهي؛ 6. مسئله قضا و قدر؛ 7. ضرورت بعثت انبيا?؛ 8. ضرورت امامت؛ 9. مسئله معاد. در پايان، تأثير خردورزي امام علي عليه السلام در حوزه تفسير آيات قرآن و در مجادلات کلامي و همچنين بر نحلههاي فکري معتزله، اشاعره و شيعه بيان شده است. نتيجه اينکه امام عليه السلام در فهم و تبيين باورها و تعاليم اساسي اسلام، از عقل به عنوان منبع و ابزار کمک گرفته و در ترويج عقل نظري و عملي، نقش ارزنده و تأثيرگذاري داشته است.