جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رویکرد پوزیتیویستی در علوم طبیعی جدید که روش این علوم را به تجربه منحصر می‌دانست، هرچند در ابتدا مورد استقبال قرار گرفت اما در نیمة دوم قرن بیستم به چالش کشیده شد و برخی فلاسفة علم با مطرح کردن نقش پیش‌فرض‌ها، تأثیر ساختارها و عوامل غیر تجربی را در علوم طبیعی نوین برجسته نمودند؛ چنانکه امروزه، تصویر سنتی علم به عنوان امری صرفاً تجربی، اعتبار خود را از دست داده است. در مقالة حاضر تلاش ‌شده ضمن استخراج برخی پیش‌فرض‌های هستی‌شناسی علوم طبیعی جدید مانند اصالت کمیت، اصل سادگی و انحصار واقعیت موجود در ماده؛ نشان داده شود که اولاً: با وجود ادعاهای دانشمندان مبنی بر ابتنای این علوم بر مشاهده و آزمایش، پیش‌فرض‌های غیرتجربی نیز نقش پررنگی در فرآیند علوم طبیعی دارند ثانیاً: علی‌رغم وجود برخی مبانی مشترک میان علوم طبیعی جدید و قدیم نظیر اصل علیت و اصل کیهان‌شناختی، تفاوت‌های مبنایی نیز میان آنها وجود دارد که بر اساس آن نمی‌توان علوم جدید را تداوم طبیعیات قدیم دانست و الگوی جدید با رویکردی ماده‌گرایانه و تک‌بعدی، برخی ابعاد عالم هستی را نادیده گرفته است. از این‌رو برای قرار گرفتن علوم طبیعی در جایگاه شایستة خود لازم است در این پیش‌فرض‌ها تأمل و بازنگری صورت پذیرد.

گـزاره هـايی كـه درديـن پژوهـی آكادميـك سـاخته مـی شـوند، دو نوعنـد. در مرحلـه نتيجه گيری، گاهی گزاره ای در مورد يك بعد يا جنبه ای از دين عرضه می گردد و گاهی خود دين است كه درباره آن گزاره ای ارائه می شود. اين گزاره ها به ويژه گزاره های نـوع دوم كه دغدغه اين مقاله است، كم و بيش دين باوران را تحت تأثير قرار می دهند. اين مقاله اين پرسش را مورد مداقه قرارمی دهد كه دين باوران بدون استناد به منابع درون دينی بايد چه موضعی در قبال اين گزاره های كلی در باب دين بگيرند كه ديـن پژوهـی آكادميـك در دو رويكرد اصلی آن، يعنی رويكردهای علمی ـ اجتماعی و پديدارشناختی می سازد؟ در پاسخ به اين پرسش، اين نكته كليدی مبنای استدلال قـرار مـی گيـرد كـه دو رويكـرد مذكور از بررسی «جنبه ای از دين» آغاز می شوند و گـذار از جنبـه ای از ديـن بـه ديـن بـا اشكال مواجه است. نظر نهايی اين تحقيق را می توان چنين خلاصه كرد: هيچ گزاره ای در باب دين به طور كلی ـو حتی درباره يك دين خاص ـ كـه در ديـن پژوهـی آكادميـك ساخته می شود، برای دين باوران قابل اعتماد نيست.

این متن ترجمة بخش چهارم از کتاب An Interpretaion of Religion نوشتة جان هیک است که به موضوع پلورالیزم دینی می پردازد. هیک که از مدافعان مشهور پلورالیزم است در قالب سه فصل نظریة خود را شرح می دهد. او با رد نظریة طبیعت گرایان که همة عقاید دینی را وهمی می پندارند و نیز انحصارگرایان که تنها دین خود را حق و طریق رستگاری می دانند به مقابله بر می خیزد. مؤلف در تبیین نظریة خود از رأی کانت دربارة شیء فی نفسه و پدیدار و این که دستگاه ذهنی ما راهی به سوی ورای پدیدار ندارد نهایت استفاده را می کند و اگر چه با کانت اختلاف نظرهای زیادی دارد، ولی با تمایز میان حق فی نفسه و حق پدیداری و این که ما تنها به حق پدیداری می توانیم علم پیدا کنیم نظریة پلورالیستی خود را عرضه می کند. به نظر او یک واقعیت یا حق وجود دارد که در ادیان مختلف به صورتهای گوناگون به تجربة انسانی در می آید. بنابراین حقانیت و نیز رستگاری از آن هیچ دین خاصی نیست. همچنین ما همیشه وجوه حق را تجربه می کنیم نه خود حق را. حق یا واقعیت نهایی نزد ادیان مثل اسلام و مسیحیت و یهودیت امری شخصی و نزد ادیانی چون بودیسم و هندوئیسم امری غیر شخصی است و از این رو هیک ناچار است رابطة میان حق پدیداری و حق فی نفسه را در مورد هر کدام از این دو دسته ادیان به طور مجزا مورد بحث قرار دهد و بدین خاطر است که فصل دوم این ترجمه بیانگر وجوه شخصی حق و فصل سوم توصیف کنندة وجوه غیر شخصی حق و رابطة آنها با حق فی نفسه می باشد. هیک با تسلطی که بر ادیان مختلف دارد، تلاش می کند با بیان عقاید ادیان گوناگون نظر خود را بر آن ادیان تطبیق کند