جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

استعاره مفهومی ابزار مناسبی برای درک بهتر و دقیق­تر مفاهیم انتزاعی و ازجمله مفاهیم دینی است. حوزه مبدأ "تجارت" یکی از حوزه­های پرکاربرد در قرآن کریم و نهج­البلاغه است که برای تولید استعاره­های ساختاری در مفهوم‌سازی مفاهیم انتزاعی اسلامی به کار گرفته شده است. هدف از پژوهش حاضر که بر اساس رویکرد زبان‌شناسی شناختی انجام‌شده است، آن است که کارکرد استعاری تجارت به‌عنوان حوزه مبدأ در مفهوم‌سازی استعاری از مفاهیمی چون زندگی، جهاد، انفاق، دنیاگرایی، آخرت‌گرایی و گرایش به حلال یا حرام ارزیابی شود تا تصویر واقعی این مفاهیم در دیدگاه اسلامی بهتر و عمیق­تر شناخته شود. نتایج این پژوهش نشان داد که عبارات زبانی استعاری­ با حوزه مبدأ تجارت در قرآن و نهج‌البلاغه بسیار گسترده و متنوع است و از این مفهوم‌سازی تصوری و حسی در اشکال و تناظرات متنوع برای تبیین و تصویر مفاهیمی چون ایمان، جهاد، آخرت، دنیا، تقوا، انفاق، عبادت استفاده شده است. ضمناً در این موارد تفکر و دیدگاه علوی مطابق با قرآن است؛ اما تنوع استعارت و تناظرات آن در قرآن کریم گسترده­تر و بیشتر است و از تناظر "از دست دادن اصل سرمایه تجاری با ارزش وجود و شخصیت انسان" نیز فراوان بهره برده است.

رومن یاکوبسن از بنیان­گذاران مکتب زبان­شناسی نقش­گرای پراگ معتقد است که هر ساخت­ زبانی دارای هدفی است که بایستی با در نظر گرفتن اهداف ارتباطی آن تبیین شود و ساخت­های زبانی با توجه به محوریت هریک از شش رکن پیام شامل: گوینده، شنونده، پیام، زمینه پیام، مجرای ارتباطی و اجزای پیام، به ترتیب شش کارکرد، عاطفی، ترغیبی، ادبی، ارجاعی، همدلی و رمزگان دارند. خطبه اشباح متشکل از مجموعه­ای از جمله­های ارجاعی است که با هدف تعلیمی ایراد شده است؛ در مورد وجه تسمیه این خطبه بین شارحان اختلاف نظرهایی وجود دارد. پژوهش پیش­رو با هدف شناخت چرایی نامگذاری خطبه اشباح و اثر فرایند ارتباط کلامی بر این نامگذاری و با فرض این که این نامگذاری در واقع محدودیت ادراکی بشر و علم امام به این امر بوده، سامان یافته است. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی با رویکرد زبان­شناختی است که در پرتو آن به بررسی ارکان پیام­های این خطبه بر اساس نظریه رومن یاکوبسن پرداخته شد تا به این ترتیب به این پرسش پاسخ داده شود که با بهره­گیری از کدام ویژگی ارتباط کلامی، امام(ع) این درک را در مخاطب از محدودیت ادراکی بشر ایجاد نموده است؟ در نهایت فرض مذکور اثبات شد و مشخص گردید که امام(ع) با استفاده از امکان صدق و کذب پیام­های ارجاعی، موفق به ایجاد درک وجدانی از محدودیت ادراکی بشر در مخاطب گردیده است.

نامة پنجاه و سوم نهج‌البلاغه یکی از نامه­های معروف و در عین­حال خواندنی امام علی(ع) است. این نامه که به مثابة فرمان به مالک اشتر نخعی است و به عهدنامة مالک اشتر نیز معروف شده است، حاوی آرای خطیر امام علی(ع) پیرامون اصول مدیریت جامعة اسلامی است. سبک­شناسی لایه­ای، کشف و تفسیرِ پیوند مشخصه­های صوری متن را با محتوای آن آسان­تر می­سازد و لایة نحوی، کیفیات روحی و ذهنیات پنهان گوینده را از خلال عناصر نحوی می­نمایاند. در این میان، نگارندگان، با کاوش پیرامون یکی از مشخصه­های نحوی به اسم «­ی دستوری» و یا نحوی، در پی آن هستند که رابطة صدای دستوری جملات را، با اندیشه امام آشکار نمایند. صدای دستوری، رابطة رخداد یا حالت فعل با دیگر شرکت­کنندگان در فرآیند فعلی است؛ در نتیجه صدای دستوری در افعال این نامه، با توجه به سایر ارکان جمله؛ یعنی فاعل و مفعول، مورد کاوش قرار گرفت و فراوانی صدای فعّال/ مستقیم، که نقطة شروع را فاعل قرار داده است، مخاطب را متوجه اهمیت فاعل می­کند، سپس بسامد بالای همان صدا که نقطة شروع را رخداد قرار داده، بر اهمیت کاری که مالک اشتر باید انجام دهد و یا از آن نهی شده است، به واسطة کاربرد فراوان افعال امر و نهی تأکید می­کند، همین­طور الصاق نون تأکید به افعال، مهر تأیید بر فرمایش ولیّ مسلمین، می­زند. این جستار، قصد دارد که با روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به کتاب­خانه و منابع اینترنتی، به بررسی رابطة نحو و اندیشه امیر مؤمنان، بپردازد.

هوش هیجانی یا (EQ) مبحثی بسیار مهم در روان شناسی است که سعی در تفسیر جایگاه هیجان‌ها و احساسات در توانمندی انسان دارد. یکی از شایستگی‌های مهم هوش هیجانی بحث مدیریت تضاد و تعارض است. مدیریت تضاد را بهره‌گیری از هوشمندانه‌‌ترین روش برای مقابله با تعارض و یا تغییر مسیر آن در جهت اثربخشی و اهداف سازمان یا جامعه تعریف کردها‌ند. سه شیوه اصلی مدیریت تعارض عبارت است از مدیریت ذهنی و مدیریت نرم و مدیریت سخت تعارض. در پژوهش حاضر؛ پس از تحلیل گوشه‌های مهمی از زندگی امام علی علیه السلام مانند جریان خلافت پیامبر، جنگ جمل، ماجرای صفّین، ماجرای حکمیت، و آشوب خوارج نتیجه این شد که: امام علی علیه السلام ضمن به کار گیری شیوه‌های مدیریتی متناسب با انواع تعارض‌ها، اغلب تضادها و تعارضات پیش آمده نزد گروهی از مسلمانان را با درایت و تکیه بر منطق و استدلال و تلاش در جهت اقناع و اصلاح ایشان به شیوه مدیریت نرم حل نموده است. سبک مدیریتی علی علیه السلام در مواجهه با تعارضهایی که در قالب فتنه‌ها و کارشکنی‌ها ظهور یافتند، نشان از هوش هیجانی و توان مدیریتی بالای ایشان در رویارویی با تعارض‌های زمان خویش دارد.

راهبرد «بسط» یکی از تکنیک‌های ارزیابی کیفیت در دیدگاه گارسس مشتمل بر «توضیح، تعریف، بسط نحوی، بسط معنایی، بسط خلاقانه، بسط ساده» بوده که در سه سطح معنایی-واژگانی، نحوی و سبکی آن می‌گنجند و در نهایت میزان ویژگی‌های مثبت و منفی بیانگر کفایت و مقبولیت را نقد و بررسی می‌کند. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی از نوع مقابله‌ای، بسامد انواع تکنیک‌های بسط را در سه ترجمۀ فولادوند با محوریت ترجمۀ وفادار، مجتبوی با محوریت ترجمۀ ارتباطی و معنایی، و صفارزاده با محوریت ترجمۀ آزاد از سوره‌های نبأ، تکویر و مطففین بررسی کرده است. سپس با تکیه بر آمار و نمودار، مقادیر به‌دست آمده مقایسه شده و میزان افزوده‌های منفی و مثبت از لحاظ کفایت و مقبولیت مشخص گردیده است. برآیند پژوهش نشان داد افزوده‌ها در سطوح معنایی و نحوی باعث تغییرات فراوانی در سطح سبکی متن ترجمه شده، به‌طوری که درصد چشم‌گیری در کفایت منفی مشاهده می‌شود. بر اساس الگوی گارسس، ترجمه معنایی مجتبوی در کابرد راهبرد بسط، به نسبت کفایتِ مثبت بالایی که دارد، از مقبولیت منفی کمتری برخوردار بوده و کفایت و مقبولیت ترجمۀ وی بیشتر از دو ترجمۀ آزاد صفارزاده و وفادار فولادوند می‌باشد.

نشانداری یک مفهوم زبان‌شناختی ا‌ست که با کمک آن می‌توان کاربرد کم یا زیاد برخی ساخت‌ها یا مقوله‌های زبانی و وجود برخی محدودیت‌ها در کاربرد آن­ها را توجیه کرد. ترجمه واژگان نشاندار به عنوان یک مفهوم زبان­شناختی نیازمند ممارست خاص از سوی مترجم می­باشد، چرا که وظیفه مترجم تنها جایگزینی الفاظ نیست؛ بلکه به عنوان یک عنصر فعال و میانجی گر، سعی در ایجاد هماهنگی بین ادبیات و فرهنگ مبدأ به مقصد دارد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی ابتدا به معرفی نشاندار استعاری با تکیه بر استعاره مفهومی و سپس ترجمۀ واژگان نشاندار استعاری خطبه غرّاء از نهج البلاغه در پنج ترجمه­ی انصاریان، مبشری، فیض الاسلام، زمانی و شهیدی بر اساس سطح سبکی گارسس می­پردازد. نتایج تحقیق نشان داد، روش ترجمۀ مبشری با حفظ استعاره به عنوان ویژگی مثبت در سطح سبکی گارسس بیشترین همخوانی و انصاریان، زمانی و شهیدی به ترتیب در مراحل بعدی قرار دارند و روش ترجمه فیض الاسلام بیشتر با تغییر استعاره و پرگویی همخوانی دارد و همچنین روش ترجمه انصاریان و مبشری از ویژگی منفی کمتری برخوردار است.

ترجمۀ «ابهام» به ویژه در قرآن کریم یکی از چالش­برانگیزترین مسائل زبان­شناسی است که برای برون­رفت از آن انواع راهبردها ارائه شده است. گارسس با بهره­گیری از آراء نیومارک ،تکنیک­هایی برای ترجمۀ آن‌ها ارائه داده و در نهایت براساس این الگو «میزان ویژگی­های مثبت و منفیِ بیانگر بسندگی و پذیرفتگی ابهام در متن ترجمه­شده» مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی از نوع مقابله­ای، ترجمه­های مجتبوی با محوریت سبک ارتباطی و صفارزاده با محوریت سبک آزاد را از جزء سی­­ام قرآن کریم با هدف بهبود بخشیدن به کیفیتِ متن ترجمه شده به­ویژه در چالش­های ابهام زبانی، براساس یک نظریه و الگوی علمی، مورد بررسی قرار داده است. سپس با تکیه بر آمار، مقادیر به دست آمده از این تکنیک­ها، مقایسه شده و میزان کفایت و مقبولیت هر کدام در ابهام­زدایی بخش­های مختلف سطح واژگانی شش سورۀ اول جزء سی­ام مشخص گردیده است. برآیند پژوهش بیانگر این است که ترجمۀ مجتبوی از واژگان چندمعنا و مجازی، بسندگی و پذیرفتگی بالاتری نسبت به صفارزاده برخوردار است. صفارزاده با ارائۀ متنی مقصدمحور و به دور از ابهام، دچار افزوده­های خلاقانه و پیچیده در شفاف­سازی ابهام­ها شده است؛ به­ویژه در واژگان مجازی. اگرچه در برخی موارد که نیازمند «شرح مبسوط» است همچون تلمیحات قرآنی، ترجمۀ مجتبوی نسبت به صفارزاده کفایت و مقبولیت کمتری به خود اختصاص داده است. به طور کلی براساس الگوی گارسس، راهبردهای مجتبوی از کفایت و مقبولیت بالاتری نسبت به صفارزاده در ابهام­زدایی برخوردار است.

فراهنجاری، یکی از اصطلاحات متدوال در سبک­شناسی است که در نتیجه خروج از نُرمِ (norm) عادی زبان به وجود می­آید. این پدیده در لایه­های «آوایی»، «نحوی»، «واژگانی» و «معنایی» رخ می­دهد، اما مقاله حاضر، پدیده فراهنجاری­ نحوی «اللانحوی»، را مورد بررسی قرار داده است. مقصود از فراهنجاری ­نحوی یعنی خروج از قوانین حاکم بر نحو زبان هنجار و از آنجا که «تناوب»، «تضمین» و «التفات» پدیده­هایی پر بسامد در سوره مبارکه توبه هستند و منجر به «ادبیت» یک اثر ادبی می­شوند؛ لذا مقاله حاضر تلاش کرده است تا با روش سبک­شناسی و شیوه توصیفی – تحلیلی، این سه پدیده را مورد بررسی قرار دهد. هدف اصلی از نگاشتن این مقاله، بیان زیبایی­شناسی و اغراض دلالی این سه پدیده هنجارگریز است. برآیند این جستار حاکی از آن است که تضمین نحوی در مقایسه با تناوب و التفات از بسامد بیشتری برخوردار بوده و زیبایی­شناسی آن علاوه بر تکرارزدایی، ایجاز در اسلوب و شمولیت در معناست. همچنین در این سوره مبارکه سه نوع التفات (معجمی، ضمائر و عددی) به کار رفته است که اغراضی چون تاکید، تکرارزدایی و جلب توجه مخاطب را موجب شده است.

پژوهش پیش رو با هدف تبیین و تعیین مؤلفه‌های معناییِ دو واژۀ «ظلوم» و«جهول» از لابه‌لای دیدگاههای مختلف مفسران شیعه و سنی و براساس روابط جانشینی و هم‌نشینی انجام شده است تا تصویر واضح و روشنی از ظلوم و جهول بودن انسان عرضه کند. در این مقاله به روش تحلیلی‌توصیفی، دیدگاههای شمار درخور توجهی از مفسران دو مذهب ازنظر تطبیقی، بررسی و نشان داده شد بیشتر عالمان اهل سنت معتقدند «ظلوم و جهول» بودن جزو سرشت تمامی انسان‌هاست و هیچ انسانی از دایرۀ این دو صفت نکوهیده، خارج نیست و در طرف مقابل، بیشتر علمای شیعه معتقدند ظلوم و جهول بودن جزو صفات ذاتی انسان نیست؛ بلکه مختص کسانی است که از جادۀ هدایت الهی منحرف شده و پرورش نیافته‌اند.

یکی از مهم‌ترین وجوه اعجاز قرآن کریم، فصاحت و بلاغت این کتاب آسمانی است که از زمان نزول آیات الهی تا کنون به شیوه‌های مختلف مورد بحث قرار گرفته است. یکی از ابعاد بلاغت قرآنی، وسعت و تنوع کاربرد کلمات و اصطلاحات، متناسب با مقتضای حال است. حرف «لَو» یکی از حروف پر کاربرد قرآن کریم است که در ساختارها و قالب های گوناگون، معانی عمیق و متعددی را در بر دارد. حرف «لَو»در قرآن کریم در بیش از ده ساختار، با ظرافت و دلالت‌های معنایی گوناگون به کار برده شده است. در این مقاله سعی شده تا با بررسی انواع و ساختارهای مختلف حرف «لَو»، معانی و دلالت‌های نحوی و بلاغی آن در قرآن کریم نیز بررسی و طبقه‌بندی گردد تا از این طریق بخشی از زیبایی های بلاغی قرآن کریم درباره‌ی «لو» به تصویر کشیده شود و در این پرتو، شناخت بهتری از این منبع روحانی حاصل گردد.