جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهم و پر کاربرد کلامی،‌ بحث نجات اخروی است. متکلمان امامیه و اشاعره در این خصوص معتقد به نجات اخروی مومنان همه مذاهب اسلامی و حتی بسیاری از پیروان سایر ادیان نیز هستند. مسأله این پژوهش این است که مسلمانان باید حساب دنیا را از آخرت جدا نموده و در دنیا با همه مذاهب و حتی پیروان ادیان دیگر رابطه مسالمت آمیز داشته باشند. حساب آخرت را نیز باید به خدا واگذار کرده و از اسبابی که خداوند متعال فراهم کرده نهایت استفاده را برده و با تفضل الهی به سعادت و نجات اخروی دست پیدا کنند. تبیین دیدگاه امامیه و اشاعره به عنوان دو مکتب کلامی بزرگ جهان اسلام به حل این مسأله کمک زیادی خواهد کرد. در قرآن کریم و روایات، اسبابی برای نجات اخروی ذکر شده است. بیشتر این اسباب که شامل اسباب اعتقادی مانند هدایت، عفو، شفاعت الهی و اسباب عملی و اخلاقی مانند ایمان و توبه مورد اتفاق امامیه و اشاعره است. هر کدام از امامیه و اشاعره در خداشناسی،‌ انسان شناسی و فرجام شناسی دارای مبانی هستند که به وسیله آن اسباب مذکور را تبیین می کنند. امامیه با توجه به آیات قرآن کریم معتقدند: خداوند متعال برای انسان، فطرت، عقل و قدرت اختیار قرار داده است. بر همین مبنا به حسن و قبح عقلی قائل بوده و بر اساس آن توحید افعالی و صفات فعل خداوند و فرجام انسان ها را تببین می کنند. بنابراین معتقدند اراده خداوند متعال بر اساس رحمت، حکمت و عدالت خواهد بود. اقتضای این صفات نیز این است که خلقت انسان هدفمند بوده و برای رسیدن به این هدف، خداوند متعال همه اسباب آن را فراهم می کند و بر اساس امکاناتی که به انسان داده است به او پاداش و عقاب خواهد داد. مجموع این مبانی و اسباب مذکور، دیدگاه نجات اخروی را تشکیل می دهد. با این دیدگاه، انسانی که به دین حق دست پیدا نکرده اگر دارای شرایطی همچون تسلیم در برابر حق بودن، نیت خیر، سعی و تلاش در جهت رسیدن به حقیقت و التزام به یقین بوده است و در نرسیدن به حقیقت جاهل قاصر باشد، کافر نبوده و به نجات اخروی دست پیدا می کند. اشاعره نیز در مبانی خویش با توجه به برداشتی که از توحید افعالی دارند، معتقد به حسن و قبح شرعی افعال و اراده مطلق الهی هستند و بر همین اساس به تبیین اسباب نجات اخروی پرداخته اند. ایشان بر اساس مبانی خود، قائل به خلق هدایت و ایمان از جانب خداوند متعال نسبت به برخی بندگان هستند و بنابر ادله نقلی معتقدند، هدایت، عفو و شفاعت الهی شامل همه مومنان شده و کسانی که دعوت الهی به دستشان نرسیده نیز اهل نجات اخروی هستند. همچنین معتقدند همه مسلمانان حقیقی مذاهب اسلامی مومن هستند و درباره پیروان سایر ادیان نیز با شرایطی معتقد به نجات اخروی هستند. در نتیجه دیدگاه اشاعره درباره نجات اخروی به رحمت و تفضل الهی گره خورده است. از مجموع بررسی دو دیدگاه این نتیجه به دست می آید که بدون رحمت و تفضل الهی کسی به نجات اخروی دست پیدا نمی کند اما با این تفاوت که مسیر رحمت الهی خداوند از دیدگاه امامیه با اعتقاد به عقلی بودن حسن و قبح افعال و از دیدگاه اشاعره با اعتقاد به شرعی بودن حسن و قبح افعال است. همچنین هر دو دیدگاه یکدیگر را اهل نجات دانسته و درباره سایر ادیان معتقد به نجات افراد بسیاری هستند. نوشتار حاضر با بررسی منابع کتابخانه‌‌ای و جستجو و تتبع در آثار متکلمان امامیه و اشاعره و نیز پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، و گردآوری داده‌‌ها و تحلیل آن‌ها به روش توصیفی‌تحلیلی، به نگارش در آمده است.

یکی از مهمترین مسائلی که در بین بزرگان از علمای فریقین وجود دارد موضوع مصلحت است که دارای مباحث گسترده ای می باشد و با در نظر گرفتن آن بسیاری از چالش های فقهی برطرف می گردد.مصلحت به معنای خیر و صلاح و منفعت است که در کلام برخی از علما در مقابل مفسده آمده است و یکی از مسائل مهمی که در این بحث وجود دارد این است که احکام تابع مصالح و مفاسد می باشند. مصلحت دارای مباحث گسترده ای است که در این تحقیق به مصلحت شرعی توجه ویژه ای شده است. مصلحت شرعی بر سه قسم است. معتبر، ملغاه و مسکوت عنها که شارع در اعتبار یا عدم اعتبار آن سکوت کرده است که این قسم اخیر که از آن به عنوان مصالح مرسله تعبیر شده است مورد بحث و نزاع علمای امامیه و اهل سنت قرار گرفته است. به استدلال و استنباطی که بر اساس مصلحت صورت بگیرد استصلاح می گویند. در این تحقیق بحث اصلی این است که آیا استصلاح و مصالح مرسله می توانند به عنوان دلیلی مستقل در استنباط احکام مورد نظر باشند یا خیر که به ادله هر کدام پرداخته ایم. همچنین، در ادامه مواردی را از کاربرد آن مصلحت در قرآن و سیره اهل بیت (ع) و علمای امامیه و اهل سنت، بیان کرده ایم.از نتایج مهم بحث می توان به این موارد اشاره کرد: مصلحت دارای اهمیت زیادی می باشد که از آغاز اسلام تاکنون مورد توجه بوده و استفاده های فراوانی داشته است. در باب مصالح مرسله و استصلاح به این نتیجه رسیدیم که علمای امامیه و برخی از اهل سنت قائل به آن نیستند و در توجیه استفاده از آن، آن را زیر مجموعه ادله دیگر می دانند. همچنین دانستیم که در مباحث احکام حکومتی مصلحت به عنوان یک محور اصلی ایفای نقش می کند.