جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه در بردارنده اعتقادات شیخ محمد بن یعقوب کلینی پیرامون خدا شناسی می‌باشد و شیوه‌ای که در این أثر دنبال شده است شیوه تقطیع و تنظیم داده‌های حدیث أهل بیت: جهت دستیابی به تصویری کامل و فراگیر از معارف حدیثی موجود در کتاب کافی می‌باشد .این اثر تقریباً دربردارنده صدها فیش حدیثی مربوط به خدا شناسی می‌باشد که از أحادیث کتاب کافی گرفته شد است، و در واقع تبیین کننده آرای کلامی شیخ کلینی میباشد و این اعتقادات در چهار فصل أساسی مربوط به کلیات و شناخت خداوند و صفات خداوند و أفعال خداوند ارائه داده شده است.و مهمترین موضوعاتی که در این أثر تبیین شده است موضوعاتی از قبیل اهمیت خداشناسی و بیان راه‌کارها و شیوه‌های شناخت خداوند و تبیین صفات ذاتی، فعلی، خبری، ثبوتی، سلبی خداوند و بررسی نحوه صدور فعل از خداوند و بیان تعامل خداوند با اشیاء و تبین چهل و هشت فعل از افعال الهی و بررسی موضوع جبر و تفویض و نقش خداوند در أفعال انسان می‌باشد.

سوره‌های «مدّثّر» و «قیامت» در جز بیست و نهم قرآن کریم قرار دارند و بنابر نظر غالب مفسّران در مکّه نازل شده و موضوع مشترک هر دو بر محور انذار به معاد استوار است. در میان مفسران اختلاف نظرهای بسیاری در مورد تفسیر آیات این دو سوره دیده می‌شود؛ که با رجوع به روایات اهل بیت علیهم السلام که تا عصر حاضر به دست ما رسیده، می‌توان به رفع برخی از این اختلافات و به تفسیر اصحّ آیات دست یافت. امّا آنچه در مواجهه با روایات رخ می‌نماید این است که با وجود تلاشهای بسیاری که از سوی مفسران در تفاسیر روایی صورت گرفته، همچنان روایاتی وجود دارند که در کتب روایی نقل شده امّا در اینگونه تفاسیر روایی ذکر نشده‌‌اند (و این در حالی است که این روایات نقش بسزایی در تفسیر آیات این دو سوره داشته‌اند) و در مورد روایات ذکر شده در تفاسیر نیز تنها به نقل احادیث بدون بحث و بررسی اکتفا شده‌است. لذا گردآوری روایات این دو سوره در این پژوهش نسبت به سایر تفاسیر روایی کامل‌تر انجام شده است که در مجموع 77‌روایت برای سوره مدثر و 48‌روایت برای سوره قیامت به دست آمد. این روایات ذیل آیات دسته بندی و از منظر گونه شناسی و تناسب با مفاد ظاهری آیات بررسی شده‌اند. تنوع گونه‌های این روایات بدین شرح است: «ایضاح لفظی، ایضاح مفهومی، بیان لایه‌های معنایی، بیان مصداق، جری و تطبیق، استناد به قرآن، سبب نزول، پاسخگویی با قرآن، بیان قرائت». بعضی روایات نیز در زمره روایات مرتبط با آیات این دو سوره هستند. در مورد تناسب مفاد روایات با مفهوم ظاهری آیات نیز در مجموع می‌توان گفت روایات این دو سوره اکثراً هم سو و مساوی با مفهوم ظاهری آیه و یا از نوع عموم و خصوص مطلق بوده‌اند و یا به نحوی باطن و مصداق آیه را بیان می‌کردند که آنها نیز مغایرتی با ظاهر آیات نداشتند. همچنین میزان آسیبهای محتوایی و لفظی در مقابل شمار کل روایات بسیار اندک است. تفاوت بیان و ساختار روایات نیز بیانگر این نکته است که ائمه اطهارعلیهم السلام ازفرصت‌های مختلف برای تبیین آیات الهی استفاده می‌کردند. میزان فراوانی حضور معصومان علیهم السلام نیز در این روایات با یکدیگر متفاوت بوده که بیشترین تعداد روایت به ترتیب از قول امام صادق علیه السلام و پیامبر اکرم علیه السلام نقل شده‌اند. در این پژوهش سعی شده ‌است تا تفسیری روایی از سوره‌های «مدّثّر» و «قیامت» بر مبنای میراث برجای مانده از سخنان گرانقدر اهل بیت علیهم السلام فراهم آید.

تفسیر روایی قرآن کریم همزاد وحی است و اولین مفسر قرآن کریم رسول گرامی اسلام |است که خداوند متعال به او دستور بیان و تفسیر قرآن را داده بود و پس از آن ائمه معصومین ^مسئولیت نشر و گسترش علوم و معارف اسلامی‌از جمله تفسیر قرآن را عهده دار شدند . در این پژوهش سعی شده به مدد روایات، تفسیری روایی از آیات سوره نباء ارائه گردد. روایات مورد استفاده در این تحقیق دارای گونه های مختلفی از جمله سوره شناخت، معناشناخت، تأویلی، جری و تطبیق و مرتبط و تفسیری (توضیحی) هستند. در این تحقیق ضمن مشخص شدن گونه روایی روایات غیر تفسیری، این نتیجه حاصل شد که این قسم از روایات در تبیین و تفسیر آیات قرآن نقش بسزایی دارند. در تفسیر این سوره سطوح تفسیری متعددی وجود دارد. در مجموع 79 روایت و به تفکیک، در مرحله اول بیشترین روایات موجود در تفسیر آیات از نوع مرتبط (حدود 27روایت) و در مرحله بعد روایات تفسیری (حدود 19روایت)روایات جری و تطبیق(حدود15) و سپس به طور محدود روایات معنا شناخت (9 روایت)، روایات سوره شناخت (7 روایت)، را می‌توان برشمرد.از مهمترین نتایج این تحقیق این است که اگر ما تفسیری جامع می‌خواهیم بدون شک باید از روایات در کنار دیگر مبادی تفسیری، استفاده کنیم و روایات تفسیری و غیرتفسیری معصومین ^که از مفسران اصلی قرآن کریم، اهل ذکر، راسخان در علم و من عنده علم الکتاب هستند، می‌تواند نقش بسیار بالایی در رسیدن به مراد اصلی آیات، ایفا نمایند.

دستیابی به معارف والای قرآن جز در پرتو بهره‌گیری ازهمتای قرآن یعنی معارف اهل بیت: غیر ممکن است. همین منبع پر فیض است که به خاطر اتصال به دامن وحی رهیافت‌ها و فهم‌ها را غنا بخشیده و راه مطمئنی فراسوی انسان برای فهم مقصود کتاب الهی باز می‌گشاید.در این پژوهش، به تفسیر آیات 76 ـ 59 سوره مبارکه نساء پرداخته‌ایم. بدین صورت که در ابتدا با مراجعه به اقوال لغویان و واژه پژوهان قرآنی، معانی واژگان کلیدی و محوری در تبیین آیات مشخص شده و در ادامه نکات ادبی مربوط به هر آیه مورد توجه قرار گرفته و نقش عبارات و واژگان در آیات مشخص شده است.سپس با تبیین مفهوم ظاهری آیات به وسیله مراجعه به نظرات مفسران از طرفی و مراجعه به کتب تفسیر روایی شیعه و سنی از طرف دیگر کوشش شده آیات در بوته تفسیر و مقایسه از این دو منظر قرار گیرد.برای مفاهیم ظاهری آیات بیشتر از کتاب تفسیر نمونه و نور به عنوان شاکله اصلی استفاده شده و تفاسیر دیگر به آن ضمیمه شده است و در خصوص تفاسیر روایی شیعه روایات تفسیر برهان به عنوان شاکله اصلی و در صورت فقدان روایتی در تفاسیر روایی دیگر همچون«تفسیر قمی» و «تفسیر الصافی» روایات این تفاسیر نیز ضمیمه شده است و در مراجعه به تفاسیر اهل تسنن روایات نبوی کتاب الدر المنثور مورد توجه قرار گرفته شده است.سعی شده در صورت وجود آسیب‌های احتمالی به روایات معصومین: در ذیل هر روایت به آسیب مربوطه پرداخته شود و در پایان هر آیه آموزه‌های هدایتی آیات و روایات مشخص شود.مهم‌ترین محور پرداخته شده در مجموع آیات را می‌توان بحث‌هایی همچون جایگاه و قلمرو اولو الامر در نظام سیاسی، اجتماعی حکومت دینی دانست.در خصوص روایات نیز در بخش روایات شیعی و روایات نبوی 90 روایت مورد توجه قرار گرفته که گونه‌های بیان مصداق(تفسیر مصداقی) ، ایضاح مفهومی، تفسیر باطنی، بیان جزئیات، ترسیم فضای نزول، تفسیر تمثیلی، عملی و فقهی بیشترین گونه‌های تفسیری را به خود اختصاص داده‌اند. آسیب شناسی اولیه روایات تفسیری هم نشان می‌دهد که بیشترین آسیب از ناحیه تصحیف به روایات وارد شده است. آموزه‌های هدایتی آیات نیز بیشتر حول بحث‌های اعتقادی به خصوص مسئله امامت و زعامت اجتماعی و رویکرد بعضی مسلمان نماها می‌باشد.

عدّه‌ای بر این عقیده‌اند که از نظر عرفِ جامعه، رابط? خویشاوندی با انبیا و اولیای الهی به نوعی برای افراد حقانیت به همراه دارد چرا که اگر فلان فرد حق نبود و مورد تأیید پیامبر و امامان: که در نهایت کمال بشری می‌باشند نمی‌بود، ایشان با آنان وصلت و روابط خویشاوندی بر قرار نمی‌کردند. پس می‌توان این نتیجه را گرفت که هر‌‌کس با اینان رابط? خویشاوندی (به ویژه از طریق ازدواج) داشته باشد مورد تأیید آنان است و هرکس مورد تأیید اولیا و انبیای الهی باشد، می‌تواند ادعای حقانیت نماید.پاسخ این سوال که آیا رابط? خویشاوندی می‌تواند برای افراد حقانیت به همراه داشته باشد را باید در دو منبع الهی یعنی؛ قرآن کریم و روایات که مفسِّر و مبیِّنِ قرآن می‌باشند و عقل که مهمترین عطی? الهی به انسان است مورد بررسی قرار دهیم. دراین رساله در بررسی دیدگاه قرآن و سنت، به این نتیجه رسیده‌ایم که خداوند رابط? خویشاوندی با افرادی همچون اولیا و انبیای خود را، عاملی برای حقانیت افراد نمی‌داند و این موضوع را به گونه‌های مختلف در قرآن رد و نفی نموده است. در عوض عوامل دیگری همچون تقوا، ایمان، قلب سلیم و از همه مهمتر تبعیت از ولی‌ای که از سوی خداوند بر مردم آمده است را عاملی برای حقانیت آنان می‌داند. به گونه‌ای که برخی همچون فرزند نوح به علّت پیروی نکردن از پیامبر خداوند از اهلیّت با این ولی خدا ساقط می‌شود و خداوند میان او و دیگر سرکشان فرقی قائل نشده و او را با دیگران عذاب می‌نماید.و همچنین أهل‌بیت: نیز در روایات خود، رابط? خویشاوندی با ایشان را در حقانیت افراد موثر نمی‌دانند بلکه علاوه بر تشویق و ترغیب مردم به ایمان، عمل صالح و تقوا، ولایت و تبعیت از ایشان که شرط پذیرش و قبولی طاعات الهی است، را عامل حقانیت ذکر می‌کنند، به گونه‌ای که فردی همچون فرزند نوح، همان‌گونه که قبل‌تر به آن اشاره شد به خاطر سرکشی‌اش از ولیّ خدا، از اهلیت ساقط می‌شود امّا فردی که نه تنها با أهل‌بیت: رابط? خویشاوندی ندارد، بلکه حتّی هم نژاد با ایشان نیز نمی‌باشد، حقانیت پیدا می‌کند و به مقامی‌ می‌رسد که أهل‌بیت: در حق او می‌فرمایند: «منّا اهل البیت».و همچنین در این رساله بعد از بررسی معنای لغوی حقانیت و این‌که چه کسانی حق و معیار تشخیص آن می‌باشند, به این نتیجه رسیدیم که هر کس با حق مخالفت نماید باطل است، و این مطلب را به عنوان یک قانون کلّی و همیشگی بیان کرده‌ایم که اگر فردی هر چند از خویشاوندان بسیار نزدیک أهل بیت: باشد، امّا در صورتی‌که با ایشان مخالفت و دشمنی کند نه تنها نمی‌تواند ادعای حقانیت داشته باشد بلکه او فردی است باطل.

مسأله " رضایت تقدیری " در زمره مسائلی می باشد که درمیان قدما محل بحث نبوده است و شاید شیخ انصاری اولین شخصی است( در کتاب مکاسب) که به طرح این بحث پرداخته است . هماره در بین علمای معاصر در کفایت و عدم کفایت آن در دو بخش فقه و حقوق محل بحث واختلاف نظر بوده است. مفهوم مذکور در مباحثی ازجمله : بیع فضولی، ضمان، نکاح، رهن، وصیت و... کاربرد دارد در این پژوهش سعی گردیده است که مفاهیم و نهاد های مشابه با آن مورد بحث وبررسی قرار گیرد تا خلطی در مباحث مطروحه در راستای تبیین موضوع لحاظ گردیده ایجاد نگردد. با بررسی های به عمل آمده پدیدار گشته که پژوهش مستقل درغالب کتاب، مقاله و پایان نامه، همانند عنوان پژوهش یافت نگردید. درپژوهش حاضر سعی گردیده است تا جایگاه بحث «رضایت تقدیری» از نظر مبا نی شرعی وفقهی به صورت تطبیقی در فقه و حقوق مورد نقد و بررسی قرار گیرد. وسؤال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا صرف رضایت تقدیری در عبادات و معاملات ، دارای اثر فقهی و حقوقی می باشد ؟

حدیث و سنت به عنوان دومین منبع دین شناخت، از جایگاه والایی در شریعت اسلام و مذهب شیعه برخوردارند و بیشترین استناد عملی و اعتقادی شیعیان و مسلمین به این منبع مهم است. از همان صدر اول، علل متعددی از جمله وجود وضاعان و منحرفان، نحله ها و گرایش های متعددی را در تشخیص اعتبار روایات به وجود آورد و فاصله زمانی بیش از یک هزاره نیز، سبب تشدید این چالش شد. در این میان دو منهج معروفی که در ارزیابی روایات به وجود آمده بودند عبارت بودند از: یکی شیوه رجالی که مختص به اهل سنت بود که با پذیرش حجیت تعبدی «خبر ثقه» به بررسی رجالی اسناد روایات می پرداخت و دیگری حجیت «خبر موثوق به» با وجه غالب «کتابشناسی بر پایه حجیت» بود که در شیعه رواج داشت. آنچه مسلم است، معیاری متین و مستحکم در سنجش اعتبار روایات بین شیعیان با راهنمایی اهل بیتوجود داشته است. این معیار قویم عبارت بوده است از حجیت «خبر موثوق به» بر اساس حصول وثوق عقلایی با تکیه بر قرائن داخلی و خارجی روایات؛ و قطعاً ارزیابی صرف سندی، ملاک پذیرش روایات نبوده است. در این نوشتار، با بررسی برخی ریشه های مبانی قدما در انتقال میراث حدیثی شیعه، عقبه روشن و مستحکم آن، به تصویر کشیده شده است و با تاکید بر نهادینه بودن بحث کتابت در شیعه و وجود فرهنگ انتقال کتاب محور در اخذ و ادای حدیث، پیشینه درخشان و اطمینان زای حدیث شیعه نشان داده شده است. همچنین در بازکاوی معنای وثاقت و ضعف از منظر قدما با توجه به مبنای فهرستی و کتاب محور، بدین نکته تاکید شده است که ثقه در لسان قدما به کسی اطلاق می شد که برآیند درون مایه های کتب حدیثی او، قابل انتساب به معصوم بوده است و ضعیف به کسی گفته می شد که منفردات او بدون شواهد و قرائن، قابل اعتماد نبوده است. نتیجه واضح این مطلب آن خواهد بود که با توجه به روحیه ضعیف گریزی، حساسیت بالای اصحاب در نقل روایات و همچنین چندین دوره پالایش قوی در منابع شیعه، اگر روایاتی از متهمان به ضعف در مجموعه های حدیثی وجود دارد شاهد صدق داشته و منفرد نبوده است و الا قدما در کتابهای خود وارد نمی کردند. این مهم، از نکات بسیار حساس و قابل تامل است.سپس در تبیین استواری مبنای قدما، به بررسی دأب و منشهای حدیثی قدما پرداخته شده و نکته های مهمی در این زمینه بررسی شده است مثل «توجه وافر قدما به راوی از مولف»، «نسخه شناسی و مقابله آنها» و... و در نهایت تعدادی از قرائنی که قدما در حصول وثوق و اطمینان از آنها استفاده کرده اند مورد پژوهش قرار گرفته است.در این اثر کوشیده ایم تا با تبیین دقیق مبنایی که میراث حدیثی شیعه با آن نگاشته شده به باز خوانی و ارزیابی ذخائر عظیم حدیثی خود بپردازیم و با دقت در استواری این تراث، به بهانه های واهی به طرد بی اساس این مجموعه های گرانقدر نپردازیم.چند دستآورد بسیار مهم این نوشتار عبارتند: 1ـ اثبات اعتبار و استحکام بالای روایات و مجموعه های روایی شیعه 2ـ ضرورت بازخوانی منابع رجالی ـ حدیثی با توجه به نگارش مستحکم میراث روایی شیعه.