جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیر تحول نگارگری مکتب شیراز در دوره‌ی ترکمنان با نوعی تغییر رویکرد در مضمون، ساختار و فضای تصویری همراه است. ما در این دوران با تعدّد خمسه‌های نظامی از یک سو و نیز تغییر در هندسه‌ی پنهان و تغییرات شگرف در رنگ‌بندی آثار که همواره در بطن خود نوعی از بازتاب سنت تصویرنگاری پیش از اسلام را داراست، روبرو هستیم. از این‌رو هدف پژوهش حاضر، بررسی تغییر مضمونی و تحولات نقشمایه‌هایی از نگاره‌های شیراز است، که به نظر می‌رسد متأثر از فلسفه‌ی سیاسی سهروردی، و نیز شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی جامعه بوده و گونه‌ی هنری جدیدی را پدید می‌آورد، که در درون خود نوعی تلاش برای تداوم اندیشه‌های ایرانی، اسلامی و سنت شهریاری ایرانی است، و حوزه‌ی نگارگری را با نیازهای روز که همانا کسب مشروعیت سیاسی از طریق متون سیاست‌نامه‌ایِ مصور است، پیوند می-زند. سهروردی در تفکر سیاسی خود، پیامبران، امامان و حکیمان متآله را شایسته‌ترین انسان‌ها در قدرت و حکمت و حکومت دانسته و بنابر فلسفه‌ی نور او، شاه در مرتبه‌ای بس پایین‌تر از امام یا حکیم متوغل است. به نظرمی‌رسد حاکمان و شاهان اینجو و هنرمندان کتابخانه‌ی سلطنتی در شیراز از این نظریه‌ی سهروردی، و نیز شرح مشهوری که قطب‌الدین شیرازی به سال ۶۹۴ ق بر حکمت‌الاشراقِ شیخ اشراق نوشت و نیز کتاب دره‌التّاج او، که به حاکم شیراز، شاه طیبی تقدیم کرد، متأثر شده باشند. از ملاک‌های این تحلیل، که بر تأثیر اندیشه‌های سهروردی بر دربار شیراز و نگاره‌های اینجو در قرن هشتم و تداوم آن تا دوره‌ی ترکمنان، صحه می‌گذارد، می‌توان به شواهد تاریخی‌یی چون ویران نشدن فارس بدست مغولان و فرهنگ و حکمت و هنر غنی این ایالت کهن در دوره‌های هخامنشی، ساسانی، آل بویه و عصر حافظ؛ اهمیت شیراز به‌عنوان مرکز زردشتیان قبل و بعد از اسلام -که در چنین بستری درهم آمیزی افکار و عقاید اسلامی و زرتشتی قابل پیش بینی است (بخصوص این که حکمت سهروردی بر پایه‌ی حکمت ایران باستان بنا شده بود)؛ تعداد زیاد سادات و علویان و نیز عارفان و علمای بنام مذهبی به‌خصوص قطب‌الدین شیرازی در قرن ۷ و ۸ ق؛ فساد مالی و بحرانهای کشاورزی و اجتماعی و نیز جنگ-های ملوک‌الطوایفی ایلخانان بعد از ابو سعید در ۷۳۵ق؛ اوضاع آشفته شیراز در قرن هشتم و قوانین یاسایی و مالیات ‌های سنگین و اخلاق بد روسای مغول؛ وجود سلطان ابواسحاق اینجو وقوام‌الدین حسن، همگی سبب شد، که فرضیه‌ی «رابطه و تأثیر اندیشه‌ی سهروردی بر دربار اینجو» در این تحقیق شکل گیرد. این پژوهش به روش توصیفی/ تحلیلی و تاریخی و با اتکا به شیوه‌ی مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی صورت می‌پذیرد. تحقیق در بُعد بررسی دگردیسی‌های سیاسی و اعتقادی نهفته در پسِ آثار به شیوه‌ی کتابخانه‌ای است و تحقیق اسنادی خود شامل دو مرحله است: ۱. مطالعه بر نمونه آثار دوره‌های تاریخیِ مکتب شیراز از آل بویه تا ترکمان، با بررسی ۵۳ نگاره، مورد برای شناخت تحولات سبکی ترکمنان، بر اساس شیوه‌ی چارلز جنسن. ۲. تحلیل و تفسیر نگاره‌هایی منتخب، در مکتب شیرازِ اینجو تا ترکمنان با بررسی و تحلیل ۳۵ نگاره، که تأثیر فلسفه‌ی سهروردی و بستر سیاسی و اجتماعی زمانه را با اتکا به روش شمایل‌شناسانه‌ی اروین پانوفسکی نشان می‌دهد.نتایج این پژوهش حاکی از این است که بر اساس فلسفه‌ی سیاسی سهروردی، شاه فره‌مند در دوره‌-ی اسلامی، فقط امام و پیامبر است و نه هیچ‌یک از سلاطین دوره‌ی اسلامی و نفوذ فلسفه‌ی مذکور به دربار و کارگاه اینجویان در شیراز، منجر به انقطاع نقشمایه‌ی ایکونیک هاله‌ی مقدس پیرامون سرِ شاهان در نگاره‌ها

تقسیم‌بندی عوامل پیرامونی به نیروهای خیر و شر مساله‌ای اساسی در اساطیر ملل بوده و بن‌مایه مشترک بسیاری از اسطوره‌ها را تشکیل داده است، این مساله در ایران به دلیل پیوند دو قوم بومی ساکن فلات ایران و اقوام مهاجر هندوایرانی که وجوه اشتراک بسیاری داشته و به پایداری جامعه و حفظ نظم بسیار نیازمند بوده‌اند، در این سرزمین نقشی محوری یافته است.بررسی آثار هنری ایران پیش از اسلام نشان می‌دهد که در ایران مسولیت این نبرد دایمی خیر و شر به گونه‌ای نمادین به شاه واگذار شده و بنابراین این آثار در طیف گسترده‌ای نشان دهنده مبارزه دایمی شاه با موجودات اهریمنی است که در دوره‌های گوناگون با تفاسیر خاص همان دوران از همین باور اولیه تجلی می‌یابد.

در مورد معماری مساجد دوره پس از اسلام بخصوص سدههای اولیه، تحقیقات نسبتاً جامعی صورت گرفته و ویژگیساختمانی این بناها از نظر نوع پلان، مصالح بهکار رفته، و بهطور کل ویژگیهای معماری بنا در دورههای مختلف مورد مطالعه و بررسی مستشرقین و محققین داخلی قرار گرفته است. در این میان مطالعه تزئینات بنا، بازشناخت و رهیافت به چگونگی خلق آنها و ویژگیهای تجسمی و بصری آن کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است، حال آنكه مبحث تزئین در معماری بناهای اسلامی همچون خود معماری اهمیت داشته و به جد دنبال شده و مبانی نظری و تئوریهای بسیاری را در خود نهفته است.در این تحقیق تلاش میشود با تأکید بر آرایههای تزئینی مسجد جامع قروه ویژگیهای تزئینی مساجد اولیه دوره اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. مسجد جامع قروه از بناهای اولیه دوره اسلامی است این بنا دارای دو کتیبه گچی با خط نسخ و یک کتیبه رنگی به خط کوفی است، هر کتیبه دارای تزئینات خاص خود است که در این میان کتیبه کوفی از ارزش هنری بالایی برخوردار بوده و نوع خط و نقشهای گره زیبایی خاصی به آن بخشیده است. سایر نقشهای تزئینی این بنا شامل نقشهای هندسی و گیاهی در زمینه کتیبهها، نقشهای شمسه و تزئینات آجری میباشد.با بررسی و مطالعه نقشها میتوان علاوه بر مرمت، بازسازی و حفظ این نقشها به مبانی تجسمی و زیباییشناسی آن نیز پی برد. بیشک دسترسی طراحان گرافیک به این نقشها و آشنایی هنرمندان با زیباییهای گرافیکی این آثار میتواند آنان را با وجوه جدید هنرهای اسلامی آشنا ساخته و طراحان گرافیک را به کاربرد این آثار ترغیب نماید. در واقع مهمترین انگیزه نگارنده در این تحقیق پررنگتر ساختن وجوه گرافیکی و تزئینی این بنا است که سعی شده است بوسیله بازسازی نقشها و کتیبهها و بررسی بصری آنها تا حدی به این امر کمک شود. در حین مطالعة تزئینات این بنا مشاهده میگردد که بخشهایی از تزئینات آن با نقشهای کتیبهای بناهای اطراف همچون مسجد جامع قزوین، مسجد جامع قلابر و گنبد سلطانیه تشابهات گاهاً نزدیکی دارند مثلاً مقایسة تزئینات کتیبهای این بنا با مسجد جامع قزوین نشان میدهد که هر دو از یک شیوه کاری و زیبایی شناسی واحدی تبعیت میکنند بدین ترتیب بهنظر میرسد این تشابهات بتواند زمان اجرای تزئینات این بنا را تا حدود زیادی مشخص نماید.مهمترین هدف در این تحقیق همانا نگاه گرافیکی به آرایهها جهت كشف روابط بصري و اصول تزئيني آن است، همچنين تلاش شد تا با طراحی و بارگذاری وب سایت تخصصی این بنا، تزئینات و نقشهای وابسته آن به نحو شایستهای به علاقمندان و پژوهشگران عزیز معرفی گردد. مسجد جامع قروه از بناهای اولیه دوره اسلامی است. این بنا دارای دو کتیبه گچی با خط نسخ و یک کتیبه رنگی به خط کوفی است، هر کتیبه دارای تزئینات خاص خود است که در این میان کتیبه کوفی از ارزش هنری بالایی برخوردار بوده و نوع خط و نقش‌های گره زیبایی خاصی به آن بخشیده است. سایر نقش‌های تزئینی این بنا شامل نقش‌های هندسی و گیاهی در زمینه کتیبه‌ها، نقش‌های شمسه و تزئینات آجری می‌باشد.مهمترین هدف تحقیق همانا نگاه گرافیکی به آرایه‌ها جهت کشف روابط بصری و اصول تزئینی آن است. بی شک با بررسی و مطالعه نقش‌ها می‌توان علاوه بر مرمت، بازسازی و حفظ این نقش‌ها به مبانی تجسمی و زیبایی‌شناسی آن نیز پی برد. بی‌شک دسترسی طراحان گرافیک به این نقش‌ها و آشنایی هنرمندان با زیبایی‌های گرافیکی این آثار می‌تواند آنان را با وجوه جدید هنرهای اسلامی آشنا ساخته و طراحان گرافیک را به کاربرد این آثار ترغیب نماید.