جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تأویل یکی از مباحث مهم علوم قرآن و علم کلام است که در فهم قرآن و روایات، به‌ویژه برخی آیات مربوط به اسماء و صفات، نقش کلیدی و کاربردی دارد. نپذیرفتن آن به معنای نادیده‌انگاشتن ژرفای پایان‌ناپذیر کلام الاهی و افتادن در دام تشبیه و تجسیم است. از صدر اسلام، مذاهب اسلامی و دانشمندان مسلمان، درباره تأویل متون مقدس، دیدگاه‌های مختلفی داشته‌اند، تا جایی که برخی با تسامح در تأویل و تفسیر دین، موجب تحریف دین و انحراف در اعتقادات مردم شده‌اند. اولین اختلاف درباره چیستی تأویل و تفاوت آن با تفسیر است. تأویل متون در طول تفسیر نیست که اگر در آیه‌ای، تفسیر و توضیح ظاهری جواب نداد به تأویل روی آوریم، بلکه مسئله‌ای مستقل و در قواره راسخان در علم و مطهَّرین است؛ بنابراین، برخی مانند محمدهادی معرفت و نصر حامد ابوزید با نگاه حداقلی به آن، تأویل را نوعی تفسیر، و با قواعدی ساده برای همه افراد جایز می‌دانند. این پژوهش پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی «تأویل»، نظریه تأویل را از دیدگاه این دو قرآن‌پژوه، تبیین، بررسی و ارزیابی می‌کند.

تأویل یکی از مباحث مهم علوم قرآن و علم کلام است، که در فهم قرآن و روایات به ویژه برخی ‌آیات مربوط به اسما و صفات، نقش کلیدی و کاربردی دارد. ‌عدم پذیرش آن به معنای نادیده ‌انگاشتن ژرفای پایان‌ناپذیر کلام الهی و افتادن در دام تشبیه و تجسیم است. از صدر اسلام، مذاهب ‌اسلامی و دانشمندان مسلمان، در رابطه با تأویل متون مقدس، ‌آرای مختلف داشته‌اند. تا جایی که ‌برخی با تسامح در تأویل و تفسیر دین، موجب تحریف دین و انحراف در اعتقادات مردم گردیده‌اند. ‌اولین اختلاف در مورد چیستی تأویل و تفاوت آن با تفسیر است. تأویل متون در طول تفسیر نیست که ‌اگر در آیه‌ای، تفسیر و توضیح ظاهری جواب نداد به تأویل روی آوریم؛ بلکه مسأله‌ای مستقل و در ‌قواره‌ی راسخان در علم و مطهَّرین است. آیت الله معرفت نماینده گفتمان سنتی و نصر حامد ابوزید ‌نماینده گفتمان تجدّدگرایی با نگاه حداقلی به آن، تأویل را از سنخ مفاهیم، نوعی تفسیر، و با قواعدی ‌ساده ‌برای همه افراد جایز می‌دانند. علاوه بر این مشترکات، شباهت‌هایی دیگر و تمایزهایی میانِ ‌رویکرد تأویلی این دو اندیشمند معاصر وجود دارد. تاریخمندی، بشری شدن دین و قرآن، ‌نسبی‌گرایی، پلورالیسم و سکولاریسم، تأثیر رویکرد تأویلی ابوزید بر باورهای دینی است‌.‌‌ در مقابل، ‌جاودانگی، الهی بودن دین و قرآن، واقع‌گرایی و عصمت انبیا را می‌توان از آثار و لوازم معرفتی رویکرد ‌تأویلی آیت الله معرفت بر باورهای دینی نتیجه گرفت. ‌ ‌ ‌

موضوع این پایان نامه "بررسی جایگاه اعتدال در قرآن و روایات" است ، که مبتنی بر نظریه اعتدال ارسطویی است و از مسایل اخلاقی است که وارد حوزه مسایل فلسفی شده است وچنانکه گفته اند سقراط پای اخلاق را به فلسفه باز کرد. این نظریه به عنوان قاعده ای عام که حد وسط آن فضیلت و دو طرف آن افراط و تفریط و رذیلت می باشد ؛ علما و دانشمندان بسیاری به آن پرداخته اند و عده ای هم آن را مورد نقد جدی قرار داده اند. بنابر این پی بردن به جایگاه آن از دیدگاه اسلام - که در دو منبع غنی قرآن کریم و روایات باید تحقیق نمود-می تواند نسبت به این مسئله مهم روشن نمایی نموده و در دو مرحله علمی و عملی راه گشای ما باشد. از آنجایی که مشهور است دین اسلام، دین معتدلی است می بایست با تحقیق در آیات و روایات به دست آورد که آیا این اعتدالی که اسلام می گوید با آن نظریه اعتدال ارسطویی یکی است و یا متفاوتند؟ در فصلی که نظریه اعتدال از ارسطو بیان می شود نقدهای وارده بر آن هم ذکر می شود و همچنین در دو فصل آیات و روایات به بحث اعتدال در آفرینش،اعتقاد،اخلاق ، رفتارهای فردی و اجتماعی پرداخته می شود که در تمام ابعاد جایگاه آن روشن گردد. در بحث آیات یکی از آیات مشهور و مورد بحث آیه "وجعلناکم امه وسطا " و در بحث روایات ،حدیث "خیر الامور اوسطها " مورد بررسی قرار می گیرد . در انتها می توان چنین نتیجه گرفت که بین نظریه اعتدال ارسطو با آموزه های دین اسلام رابطه عموم و خصوص من وجه است و در بعضی موارد با هم مشترکند .