جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه اعتمادگراییِ فرایندی را آلوین گلدمن به‌عنوان یکی از معیارهای توجیه در معرفت‌شناسی برون‌گرایانه مطرح کرد. این نظریه اساساً در پیوند با روان‌شناسی، علوم‌شناختی و فلسفه ذهن مطرح شده است. پس از اشکالات گتیه بر نظریه معرفت‌شناسی سنتی، نظریات نوینی پای به عرصه جهان معرفت‌شناسی گذاردند که عمدتاً در دو دسته‌بندی درون‌گرایانه و برون‌گرایانه قرار گرفتند. نظریه اعتمادگرایی فرایندی یکی از نظریات مطرح در شاخه معرفت‌شناسی برون‌گرایانه است و زیرمجموعه رویکردهای طبیعی‌گرایانه قرار می‌گیرد. نکته مهم این است که با وجود این واقعیت که رویکردهای طبیعی‌گرایانه (که نظریه اعتمادگرایی فرایندی در آن چارچوب قرار می‌گیرد) نسبت به سایر رویکردهای رایج در معرفت‌شناسی، مستعد تفاسیر غیردینی (و گاه ضددینی) هستند، این پرسش مطرح است که آیا نظریه اعتمادگرایی هم به نوعی در تقابل با مسائل هنجاری و اخلاقی و دینی بوده و رفتاری مانند سایر نظریات طبیعی‌گرایانه قرار دارد یا علی‌رغم تصور رایج، می‌توان نشان داد که نظریه‌های واقع در چارچوب طبیعی‌گرایانه و برون‌گرایانه این قابلیت را دارند که با مبانی هنجاری جمع گردند؟ این مسئله پرسشی است که در این مقاله بررسی می‌شود تا پاسخی مناسب برایش ارائه گردد. در این مقاله خواهیم دید که در میان نظریات مختلف ارائه‌شده، گلدمن تلاش دارد هنجارمندی را به گونه‌ای متفاوت در معرفت‌شناسی برون‌گرایانه خود تبیین کند.

حقيقت و معناي آن همواره در طول تاريخ، محل بحث و بررسي عرفا و فلاسفه بوده است. فلاسفه عمدتاً حقيقت را بمعناي منطقي آن لحاظ کرده‌اند؛ اگرچه توسط برخي فلاسفه همچون ملاصدرا در فلسفه اسلامي و هايدگر در فلسفه غرب، حقيقت بمعناي وجودي خود نيز مورد توجه قرار گرفته و بسيار به فهم خاص عرفاي اسلامي از معناي حقيقت نزديک بوده است. معناي حقّ از نظر عرفا بشدت متأثّر از معناي آن در فرهنگ قرآني و روايي است. از جمله اسماء الهي يادشده در قرآن «حقّ» است و خداوند باريتعالي از خود با اين نام ياد كرده است. حکمايي چون ابن‌عربي براي تثبيت مذهب خويش استناد به آيات و روايات را سرلوحه كار خود قرار داده‌اند. عرفاي مسلمان به اين واقعيت دست يافته‌اند که تنها يک حقيقت در عالم وجود دارد و آن ذات باري است و غير از او هر چه لباس وجود پوشيده، اعتباري و ظهورات آن حقيقت بحت و بسيط است. به همين دليل است که عرفا مذهب فلاسفه‌‌يي را که قائل به وحدت تشکيکي وجود هستند، آميخته با شرک دانسته و خود قائل به وحدت شخصيه و حقيقيه وجود شده‌اند. ازاينرو، تنها راه شناخت حقيقت را قرب و نزديکي به آن تلقي كرده و بدنبال يافتن راههايي براي نزديک شدن به آن حقيقت اصيل بوده‌اند. از سوي ديگر، عارف، نفس انسان را کاملترين مظهر الهي ميداند و به اين ترتيب اولين قدم در عرفان اسلامي براي دستيابي به معرفت‌ا‌لله، نيل به معرفت‌النفس است. ابن‌عربي نيز براي شناخت آن حقيقت واحد سير و سلوک الي‌الله را حياتي ميداند.

پایان‌نامه از دو بخش صفات حق‌تعالی و کلام حق‌تعالی که جمعا مشتمل بر دوازده فصل می‌باشد تشکیل شده است . در فصل اول معنای لغوی و اصطلاحی صفت و سپس فرق بین ذرات ، صفت و اسم حق‌تعالی مطرح گردید. در فصل دوم و سوم و چهارم بترتیب اقسام صفات از دیدگاه متکلمین و فلاسفه و عرفاء بطور مفصل بیان شده. در فصل پنجم نظرات فرق مختلف در عقیده به اسماء و صفات الهی بیان گردید و بعد از ابطال عقیده نافین اسماء و مثبتین صفات و مثبتین اسماء، دلایل نقلی و عقلی در اثبات حقانیت فرقه سوم یعنی مثبتین اسماء و صفات ذکر گردید. البته فرقه اخیر به سه شعبه تقسیم می‌شود: عده‌ای قایل به نیابت ذات از صفات و عده‌ای به زیادت صفات از ذات و گروهی عقیده به عینیت صفات با ذات دارند. در فصل ششم و هفتم بترتیب دلایل قایلین به نیابت ذات از صفات و زیادت از ذات مطرح و سپس ابطال گردید و منشاء اشتباه آنها روشن و واضح گردید. بالاخره در آخرین فصل از بخش اول دلایل عقلی و نقلی در اثبات عینیت ذات و صفات حق‌تعالی بیان گردید. که با اثبات آن، آفریدگار جهان بذاته جامع جمیع صفات کمالیه خواهد بود و در اتصاف به آنها نیازی به غیز و بیگانه نیست و وحدانیت و بساطت ذات حق‌تعالی محفوظ می‌ماند. در بخش دوم صفت کلام الهی مورد بررسی قرار گرفته است . در اولین فصل از بخش دوم دلایلی بر متخلق بودن حق‌تعالی به صفت تکلم بیان گردید. در فصل دوم چگونگی کلام حق‌تعالی از دیدگاه نقل و بطور مفصل مورد بررسی قرار گرفت . در فصل سوم حدوث و قدم کلام حق‌تعالی از نظر قرآن و حدیث و همچنین دلایل عقلی پیرامون آن مورد نقد و بررسی قرار گرفته و قول حق بیان گردید. در خاتمه این بخش بحث حدوث و قدم قرآن کریم با توجه به ارتباط آن با بحث کلام الهی مطرح گردید و با عنایت به دیدگاه ائمه اطهار (ع) در این زمینه قول حق به رشته تحریر در آمد.