جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تصوف و عرفان گونه ای از شناخت به مدد دریافت های شهودی و باطنی است که در مقابل علوم استدلالی قرار دارد. این پدیده که از آغاز اسلام و در نخستین دهه های اسلامی متولد شد، در طی زمان بالنده تر گردید و از ماهیت عملی خود به سوی جنبه های نظری گرایش یافت و اندک اندک پیچیده تر شد تا جایی که به صورت نظریه ای شبه فلسفی در آمد، و شاعرانی با مسلک و مشرب صوفیانه و عرفانی خود، کوشیدند تا ابعادی از این نظریه و بعضا آداب مرتبط با آن را در شعر خود متجلی کنند که ابن الفارض یکی از این کسان است. این مقاله بر آن است تا ابعادی از عرفان ابن الفارض و تجلیات آن را در شعر این سراینده عرب، مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

سید حیدرحلی، شاعر، نویسنده ودانشمند سخنور شیعی مشهور قرن نوزدهم میلادی (سیزدهم هجری قمری) می‌باشد. شاعرعراقی که مدایح و مرثیه‌های بی‌شماری در مورد خاندان نبوت (ع) دارد. مرثیه‌های وی درسوگ امام حسین (ع) به «حولیات» مشهور است. و زبان‌زد خاص و عام می‌باشد. به همین جهت وی را «شاعر الحسین (ع)» می نامند و هم چنان که به «شاعرالمهدویه» نیز معروف است. دیگر اغراض شعریش: حماسه، اخوانیات، موشحات، تقریظ، تاریخ شعری، غزل و عتاب می‌باشد. وی سروده‌های حَکمی دلنشینی را در بهترین اسلوب و سبک شعری که به سبک متنبی، شاعر حکیم دوره‌ی عباسی نزدیک است؛ در میان دیگر اغراض شعریش جاری کرده است. وصف‌های او در مورد مرگ، زندگی و گذر زمان و دیگر ارزش های اخلاقی از جمله دوستی، وفای به عهد، عزّت و کرامت انسانی و... آموزنده می‌باشد. سید در وصف‌های خود از دنیا از بهترین حکمت انسانی نهج البلاغه امام علی (ع) تأثیر پذیرفته است. خاستگاه اصلی سروده های حکیمانه‌ی حلی؛ مهدویات وی می‌باشد. وی در سرتاسر دیوان شعریش به مسئله ی مهدویت و ظهور منجی عالم بشریت، بشارت داده است و سعادت جهانی را برای تمام بشریت ترسیم می‌کند.

از تفاوت های اساسی میان انسان وسایر موجودات از جمله فرشتگان این است که اندیشه ورزی و احساسات او همواره دارای تحول و بالندگی است؛ به گونه ای که این بعد اساسی از شخصیت او حتی به معتقدات دینیش هم سرایت می کند؛ واز این بابت است که می بینیم شیوه عبادت این آفریده که فلسفه آن از سوی آفریدگار در یک جمله خلاصه شده است «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» (الذاریات:56) هم دچار تحول شکلی و حتی ماهوی می شود، وضمن حفظ جوهر خود که بندگی خداوند باشد، چنان معقد وپیچ در پیچ می شود که بایستی از جنس این آفریده مکلف به عبادت در شکل های مختلف زندگی، انسان های دیگری بیایند و دست به تحقیق بزنند تا زوایای شیوه پرستش و سیر و سلوک او را روشن کنند.ابن الفارض در دورانی می زیسته است که عبادت برخی از مومنان از شکل ساده خود عبور کرده و به مرحله زهد وانقطاع الی الله در قرن اول سپس به سیر وسلوک در آغاز قرن دوم و بعد از آن به پدیده فنا و حلول و اتحاد در اواخر این قرن ونیز قرن سوم وبالاخره به وحدت وجود یا شهود و مفاهیم غامض آن در قرن هفتم رسیده است. این پژوهش در صدد بررسی و تحلیل دیدگاه عرفانی ایشان است.

پس از پیمان صلح حدیبیه و بازگشت پیروزمندانه ی پیامبر اکرم (ص) به مدینه و فراهم آمدن آرامشی نسبی در جامعه ی آن زمان، فرصتی فراهم آمد که پیامبر اکرم (ص) به امر خداوند تعالی آنجا که فرموده است: ?وَمَآ أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّهً لِّلنَّاسِ بَشِیراً وَنَذِیراً? ( سبأ : 28 ) جامه ی عمل پوشانَد، بدین جهت با ارسال نامه هایی به نقاط مختلف جهان، ندای خوش آهنگ اسلام را، نیز به آن سوی مرزهای جزیره العرب رسانید. پیامبر اکرم(ص) در این نامه ها به طرح اندیشه های اساسی و بنیادین در اسلام پرداخته و به عقاید مشترک میان ادیان آسمانی توجهی ویژه داشته است، تا آنجا که برخی از معتقدان به ادیان الهی را در راستای دعوت به آیین اسلام، با ذکر آیه ی 64 سوره آل عمران به «کلمه سواء» که همان کلمه ی توحید «لا إله إلا الله» می باشد، فراخوانده است و گاهی با اسلوبی خردمندانه به انحرافات عقیدتی شایع در میان آنان اشاره ای چند داشته است. بررسی دقیق درون مایه ها بدون توجه به ارتباط تنگاتنگ سبک و عنصر معنا ممکن نیست. و این امر از اصول و مبانی بررسی درون مایه ها به شمار می رود. در پایان نامه ی حاضر تحلیل درون مایه ها ی نامه های پیامبر اکرم (ص) به روش توصیفی ــ تفسیری و با رویکرد زبان شناختی انجام یافته است.سبک و شیوه ی تعبیر از یک معنا، نقش غیر قابل انکاری در تاثیر گذاری معنای مورد نظر بر مخاطب دارد. نظر به این نکته و بررسی شیوه ی بیانی متن نامه های پیامبر اکرم(ص) که با هدف دعوت به دین اسلام نگاشته و سوی مخاطبین آنها ارسال شده است، دریافتیم که این سبک بیانی در سه سطح آوایی، ترکیبی وبلاغی نقش به سزایی در انتقال معنا به شکلی مطلوب و تحریک عاطفه ی مخاطب با هدف درنگ و تامل بر محتوا و پیام نامه داشته است.

ابن فارض ، بزرگترین سراینده شعر عرفانی ادبیات عربی است که مضامین عالی عرفانی در شعر او موج ، می زند.می توان گفت تنها عارف شاعری است که مضمون تمام اشعارش- بجز الغاز که کمتر از شصت بیت است – شراب روحانی و عشق الهی است.در نگاه او ، تمام پدیده های هستی ، تجلیگاه اسماء و صفات الهی است.شعر او ، بیان یافته های درونی و وجدانیات عارفی روشن ضمیر است که با پایبندی کامل به شریعت ، طی طریقت نموده است.در این پژوهش با توجه به مفاهیم عالی معرفتی و لطایف بیان شعری ، ترجمه ، شرح و تحلیل وجدانیات این عارف بزرگ ، که مشتمل بر سی قصیده و سی ویک دو بیتی می باشد ، مورد بررسی قرار گرفته و برای اولین بار ، به زبان فارسی ترجمه شده است .

ادبیات مذهبی یکی از گونه‌های پرکاربرد در ادب عربی است. یکی از زیرمجموعه‌های مهم این گون? ادبی، مدایح نبوی است که از نظر کمیت و کیفیت در ادب عربی در خور توجه است. اشعاری که در مدح و منقبت، نعت و ستایش و وصف و ثنای حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی9، مهتر آدمیان و سرور جهانیان سروده شده باشد مدایح نبوی خوانده می‌شود. که مقارن با ظهور اسلام و بعثت حضرت رسول در شبه جزیره عربستان آغاز می‌شود.پژوهش حاضر ترجمه و شرح پنج قصیده از شاعرانی به نام عبدالرحیم برعی، ابن نباته مصری، شهاب محمود حلبی و ابواسحاق ابراهیم قیراطی در باب مدایح نبوی است. این پژوهش در واقع ترجمه و شرح جزئی کوچک از کتاب «المجموع? النبهانی? فی المدایح النبوی?» می‌باشد. این کتاب را یکی از عالمان و ادیبان فاضل عرب، شیخ یوسف نبهانی بیروتی، گردآوری کرده است و بخشی از مدایح نبوی در زبان عربی را در آن گنجانده است، این بخش چهار مجلد بزرگ شده و در بیروت به چاپ رسیده است.مهم‌ترین مفاهیم، درون‌مایه‌ها و مضامین این اشعار وصف ویژگی‌های ظاهری حضرت رسول9، استناد به آیات قرآنی و احادیث نبوی، اشاره به وقایع صدر اسلام، جنگ‌ها، وصف کعبه و توصیف عظمت و شکوه بارگاه نبوی، اشاره به معجزات پیامبر و کرامات ایشان و وصف خصوصیات اخلاقی چون، جود وکرم و بزرگواری های حضرت می‌باشند. این قصاید چون برای تکسب نبوده وجنبه کسب ثواب و اجر اخروی دارد و شاعران از پیامبر طلب شفاعت دارند، از خلوص، ذوق و عاطفه‌ای صادق برخوردارند. شایان ذکر است که شاعران خواستار این امر هستند که مورد توجه معنوی و روحانی حضرت رسول قرار گیرند و به لقب شاعرالنبی مفتخر گردند. لذا سعی کرده‌اند که واژگان و ترکیب‌هایی والا را به کار گیرند و صور بلاغی را در ابیات بگنجانند و در واقع هنر شعری خود را در قالب مدح حضرت رسول به کار برند از این جهت واژگان و ترکیب‌هایی که مورد استفاده قرار گرفته است در بعضی جاها ساده و روان می‌باشد و در بعضی ابیات پیچیده و دشوار می‌گردد.پژوهش حاضر مبتنی بر طرحی بوده، این طرح بر این اساس بنا نهاده شده است که در سه جهت به ترجمه و شرح ابیات هر قصیده می‌پردازیم، این سه جهت عبارتند از: 1. ترجمه قصاید 2. شرح‌نویسی 2. توضیحات جانبی، این کار و پژوهش مقدمه‌ای است برای کارهای دیگر پژوهشگران آینده تا فارسی‌زبانان را با مدایح نبوی به زبان عربی آشنا کنند.

قد تزامن العصر الحدیث مع بزوغ الإیدیولوجیات والتیارات الفکریه، لاسیّما فی حَقلَی الدین والأدب. فتخلّی الأدیب العربی عن تحجّره الدینی وانحیازه السالف، باحثا فی الدین عن مبادئ سدیده، تواکب حاجات مجتمعه الحاتمه. فأضفی علی الأدب الدینی لونا جدیدا، وکانت للأدیب المسیحی ید قویّه فی بعث هذا اللون. أمّا الخطوه المسیحیه الأولی فی هذا الأمر، فکانت مرکّزه علی الشخصیات الإسلامیه، حیث بات الفکر الإسلامی، بوره الدراسات المسیحیه حیال الدین وحوار الأدیان. اعتنی المسیحیون فی أدبهم بالنبی الأکرم ? شعرا ونثرا، ویتمیّز أدبهم هذا، بالنزعات المسیحیه المختلفه تجاه الرسول الکریم ? ولأدباء المهجر، دور رائد وفعال فی هذا الحقل. فمِن هولاء مَن سلّطوا الأضواء علی بطوله الرسول?، وعلی بُعدَی الفصاحه والبلاغه فی الکیان النَبَوی، فوجدوا فی کیانه، الإنسانیه الثائره التی قلبت العالم العربی بثوره إنسانیه متفوّقه. وثمه من ردّوا علی آراء الغربیین، معتبرین النبی محمّد ? نبیّا سماویّا مُرسلا. ومنهم مَن اتّخذ النبی ? والقرآن الکریم، رمزا إنسانیّا فی مدوّناته وذلک ماثل للعیان فی کتاب "النبی" لجبران خلیل جبران؛ حیث رأی فی النبی ?، المصلح الإجتماعی الکبیر. أدب المسیحیین فی الإمام علی ?، هو أدب الإبداع والشمول؛ إذ أنشأ المسیحیون أول الملاحم العربیه فی علی بن أبی طالب ?، وبادروا بتناول سیره شامله لجوانب حیاته العظیمه. فدوّن المسیحیون الموسوعات والملاحم تبینا بأنّ الإمام ? هو البطل العربی الفرید الذی لازالت الأدوار التاریخه المختلفه بحاجه ماسّه إلی بطولاته الفذّه وتهفو إلی تعالیمیه الحکومیه التی هی بمثابه دُستُور حکومیّ متمیّز. أدب المسیحیین فی الإمام الحسین ? هو أدب ذو ألوان فنیّه متنوعه؛ إذ أدرج المسیحیون فی الضروب الأدبیه الکلاسیکیه والحدیثه، مآسی فاجعه کربلاء وأبعاد حرکه الإمام الحسین ?. تمتاز ملاحم المسیحیین فی هذا المضمار، بالوجه العاطفی والوجه التحلیلی. کما یتجلّی منهجهم المقارن فی المقارنه بین الإمام الحسین ? والشخصیات المسیحیه النبیله. وبالتالی فقد تسرّب حدیثهم عن الإمام الحسین ?، إلی فن الروایه المستحدثه. أمّا الأدیب المسیحی سلیمان کتانی، فقد کرّس معظم حیاته الأدبیه فی تدوین مجموعه کامله عن أهل البیت المحمّدی کافّه، وتناول فیها محطّات معیّنه، من حیاتهم ودرس موقفهم الإصلاحی بلغه أدبیه معقّده. إنّ هذه الأطروحه تحمل فی طیّاتها دراسه مکانه النبی ? وأهل البیت ? فی الرویه المسیحیه بمنهج دراسی تحلیلی، کما تتوخّی إبراز دوافع المسیحیین فی الکتابه عن الشخصیات الإسلامیه.

یکی از مباحث مهمّ علم معانی، فصل و وصل جملات است. جرجانی اوّلین ادیبی بود که به شکل مفصل، به این مقوله پرداخت. سکّاکی نیز اوّلین کسی بود که مواضع فصل و وصل را نام‌گذاری کرد امّا دیگران به شرح اثر سکّاکی بسنده کرده؛ به تکرار گفته‌های او روی آوردند به طوری که دیگر، نوآوری خاصّی در زمینه شناخت این مبحث صورت نگرفت. نگارنده در این پژوهش تلاش نموده تا ضمن بررسی دیدگاه‌های قدما، زیبایی‌های فصل و وصل در نثر گفتاری و نوشتاری نهج‌البلاغه را آشکار سازد و با تکیه بر مسائل زیباشناختی، نکات جدیدی در این باب ارائه دهد. به علاوه، هنجارشکنی‌های زبانی این مبحث را بررسی نموده و راه‌کارهایی برای ساده‌سازی پیچیدگی‌های آن ارائه نماید. در این نوشتار مشخّص می‌شود که هر کدام از دو مقوله فصل و وصل، به شکلی متفاوت در خطبه‌ها و نامه‌ها، نمود پیدا می‌کنند. نمود فصل و وصل در حکمت‌ها، به دلیل کوتاه بودنشان، بسیار کم است. در نامه‌ها وصل بیش از فصل به چشم می‌خورد. در خطبه‌ها نیز، فصل و وصل، به هم در آمیخته‌اند. به تبع تفاوت کاربرد فصل و وصل، اسلوب نثرها نیز متفاوت شده است. زیبایی‌های موجود در خطبه‌ها و نامه‌ها، در پاره‌ای از موارد، مشترک و در مواردی متفاوتند. فصل در خطبه‌ها، سبب شده است که موسیقی کلام، دائم در حال تغییر باشد و کاربرد استطراد، تمثیل و تأکید زیاد شود. در حالی که کاربرد اندکِ فصل در نامه‌ها، موجب گردیده که استطراد، تمثیل و تأکید در نامه‌ها کم‌تر و موسیقی نیز ملایم و آرام باشد. به واسطه وصل در خطبه‌ها و نامه‌ها، امکانِ روایت داستان، مقایسه دو امر، تعادل وتوازن جمله‌ها، اطناب و بیان امور بر اساس ترتیب، فراهم شده است.

اسماعیل بن عباد، ملقب به صاحب؛ شاعر و نویسندهعربی سرای فرهیخته ایرانی، قرن چهارم هجری است. وی در سال326هـ . ق در زمان حکمرانی آل بویه، در اصفهان دیده به جهان گشود و در سال385هـ . ق نیز در ری وفات یافت. صاحب بن عبّاد در علم کلام، تفسیر، حدیث، لغت، نحو، عروض، نقد، تاریخ و رجال مهارت فراوانی داشته است. وی ادیب و سراینده‌ای شیعی است، که در بسیاری از اشعار خود، تعهد و پایبندیش را به مذهب شیعه و دفاع از حقّانیت اهل بیت علیهم السلام نمایان ساخته است. منشأ و خاستگاه بسیاری از اشعار او آیات قرآن و احادیث و سخنان پیامبر(ص) و سیره‌ی عملی امام علی(ع) می‌باشد. در دیوان او اغراض گوناگونی چون مدح، رثا، وصف، هجا، حکمت، غزل و اخوانیات به چشم می‌خورد. اما حجم گسترده‌ای از دیوان وی به مدح اهل بیت علیهم السلام به ویژه حضرت علی (ع)اختصاص دارد. از بارزترین ویژگی‌های شعری صاحب، نوآوری وی در گزینش موضوعات و مضامین متنوّع شعری‌ می‌باشد. در این رساله که هدف از نگارش آن بررسی مهم‌ترین درون مایه‌های شعری صاحب می‌باشد، مسائل و موضوعاتی مورد بحث و کنکاش قرار گرفته‌ است که عبارت‌انداز:اوضاعسیاسی، اجتماعی و فرهنگی، مذهبی دوره آل بویه، زندگی و احوال صاحب بن عباد، فنون و اغراض شعری وی، برجسته‌ترین مضامین و درون مایه‌های دیوان صاحب مانند: مباحث کلامی، پندها ومسایل اخلاقی و اجتماعی، تلمیحات تاریخی،و غیره. همچنین در قسمت زیبایی شناسی شعر صاحب نیز از مهم‌ترین آرایه‌های بیانی و بدیعی که سبب زیبایی و آراستگی کلام وی شده‌اند، سخن به میان آمده است.

درک درست قرآن کریم برای همگان امری ضروری است و یکی از راه های نیل به این امر رجوع به تفاسیر و بهره گیری از نظرات مفسران می باشد. پژوهش حاضر، بررسی آراء نحوی ابن عاشور تونسی(1879-1973م) در تفسیر «التحریر و التنویر» در مبحث منصوبات متشابه است. او در این تفسیر به جنبه های مختلف مسائل نحوی و از جمله آن ها؛ منصوبات متشابه پرداخته و وجوه تشابه آن ها را توجیه کرده است. نگارندگان در این مقاله قصد دارند که به شیوه توصیفی- تحلیلی به بررسی روش توجیه منصوبات متشابه در تفسیر ابن عاشور بپردازند. بدین منظور به بررسی تشابه در چهار مسأله «تشابه بین حال و مفعول به، مفعول له و مفعول مطلق»، «تشابه بین مفعول به و مفعول لأجله»، «تشابه بین حال و تمییز» و در نهایت «تشابه بین مفعول به، مفعول مطلق، حال و خبر کان» پرداخته شده است. با بررسی نظرات و دیدگاه های ابن عاشور در این تفسیر و مقایسه آن با دیگران، متوجه خواهیم شد که وی در مبحث منصوبات، آراء منحصر به فردی دارد.