جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهم و چالشی در باب صفات الهی، مسئله رابطه وجودی ذات و صفات الهی و کیفیت اتصاف ذات به صفات کمال است. خواجه‌نصیرالدین طوسی در کتاب تجریدالاعتقاد از نظریه «عینیت ذات و صفات کمالی خداوند» دفاع کرده و آن را بر ویژگی واجب ‌الوجود بودن خدا استوار ساخته است. اینک این پرسش مطرح است که چگونه می‌توان فقط با اتکا بر وجوب وجود، نظریه عینیت صفات و ذات الهی را مدلَّل کرد. فرضیه مقاله حاضر با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی، آن است که خواجه، مفهوم «وجوب وجود» را عنوانی شامل برای برخی از مبانی وجودشناختی و الهیاتی خود قرار داده تا نظریه عینیت را مدلل کند. عمده مبانی وجودشناختی او در این مبحث، عبارت است از اشتراک مفهوم، اصالت و تشکیک وجود. همچنین بهره‌گیری او از برخی اصول الهیاتی مانند «عینیت وجوب ذاتی با وجود حق‌تعالی» «وحدت واجب بالذات» «بساطت حقیقت واجب بالذات» و «استغنای واجب بالذات» که برای استدلال کامل‌تر نظریه عینیت، مدد می‌رساند.

یکی از مسائل مهم وجود شناسی صفات خداوند، مسئله رابطه ذات و صفات الهی و کیفیت اتصاف ذات خداوند متعال به صفات کمال است. پرسش این است که آیا صفات کمال از حیث وجود خارجی، عین ذات الهی هستند یا زائد بر ذات؟ این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی در صدد بررسی آراء عضدالدین‌ایجی در مسئله مزبور است. ایجی متکلمی اشعری است و در این مسئله از دیدگاه اشاعره که طرفدار زیادت خارجی صفات بر ذات الهی هستند حمایت می کند. با این وجود، وی در کتاب «المواقف» به نقد ادله اشاعره می‌پردازد، بدون آن که خود استدلال جدیدی را ارائه کند. افزون بر آن، دلایل قائلین به عینیت ذات الهی با صفات کمال را نیز نقد می کند. گویا بسنده کردن به نقد ادله مخالف را دلیلی کافی برای حمایت از دیدگاه مورد قبول خود می‌داند. در این مقاله نشان داده خواهد شد که هرچند نقدهای ایجی بر ادلۀ اشاعره وارد است، اما نقدهای وی بر ادلۀ قائلین به عینیت، قابل پاسخگویی است. نتیجه نهایی مقاله آن است که تلاش ایجی برای دفاع از مسلک اشعریان در مسئله زیادت صفات بر ذات، قرین توفیق نبوده است.

نوشتار حاضر پژوهشی پیرامون علل اربع در فلسفه اسلامی می باشد که در رابطه با علت و معلول و عام وخاص درفلسفه اسلامی بحث می کند. رساله حاضر در شش فصل بدین شرح تهیه و تنظیم شده است: در فصل اول ابتدا علت و معلول را تعریف کرده و سپس دو اصطلاح عام و خاص آن را بیان کرده است. در فصل دوم به اقسام علل پرداخته و تقسیم علت به علت های چهار گانه را از دیدگاه ارسطو و ابن سینا و آخوند ملاصدرا مورد بررسی قرارداده است. تعریف علت فاعلی و وجه تمایز فاعل به معنی طبیعی و فلسفی از جمله مباحث این فصل سوم است. نیز دراین فصل بیان شد که هیچ پدیده ای از پدیده های جهان هستی نمی تواند بدون علت فاعلی پا به عرصه وجود بگذارد. فصل چهارم توصیف علت غائی به افضل اجزاء حکمت اختصاص یافته است. در حقیقت، با اثبات علت غائی، غایت مندی در جهان آفرینش، این مسئله به اثبات می رسد که خالق حکیم، جهان را بیهوده و عبث نیافریده است. دراین فصل شبهات وارد بر علت غائی مطرح و جواب آنها نیز بیان شده است. از جمله آنها، شبهه در افعال ارادی و افعال طبیعی و مسئله اتفاق است. فصل پنجم اختصاص دارد به بحث درباره علت مادی و صوری. دو برهان فصل و وصول و قوه و فعل در اثبات وجود ماده اولی از براهینی هستند که شیخ الرئیس اقامه نموده است که مورد قبول اکثر فلاسفه اسلامی از جمله صدر المتألهین است. در عناوین بعدی علت صوری را نیز مطرح کرده است. فصل ششم به احکام و مناسبات مشترک بین علل اربع و این که در شی واحد جمیع این علل قابل اجتماع هستند می پردازد.