جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نیکولاس ولترستورف، فیلسوف تحلیلی دین معاصر، در مقاله‌ی «فلسفه‌ی تحلیلی دین؛ گذشته و آینده‌ی آن» به بیان مبانی اصلی فلسفه‌ی تحلیلی دین معاصر پرداخته است که بسط مفاد آن مقاله، مبنای کار این پایان‌نامه بوده است. فلاسفه‌ی قاره‌ای در سه مورد، باور به امکان حصول شناخت خدا، درک خاص از معرفت‌شناسی و واقع‌گرایی فلسفه‌ی تحلیلی را به تخطی از مبانی خود متهم می‌سازند می‌دانند. ولترستورف در پاسخ، این سه را نه تنها از معایب فلسفه تحلیلی نمی‌داند بلکه به گمان او، اینها از جمله محاسن و ویژگی‌های اساسی فلسفه‌ی تحلیلی دین هستند و به‌تبیین دیدگاه خود در مورد این مبانی می‌پردازد. او ویژگی نخست را مرهون آراء لاک می‌داند و معتقد است که فلاسفه‌ی تحلیلی دین در این خصوص وام‌دار نگاه لاک در معرفت‌شناسی و تبیین وی از عقلانیت هستند که طبق آن، انسان می‌تواند با استفاده از عقل خویش، خدا را بشناسد. ویژگی دوم فلسفه تحلیلی دین یعنی معرفت‌شناسی خاص ایشان، که امروزه آن را به‌نام معرفت‌شناسی اصلاح‌شده می‌شناسیم و خود وی و پلانتینگا و آلستون از پیشگامان آن هستند، دو جهت سلبی و ایجابی دارد که در وجه سلبی آن، قرینه‌گرایی برآمده از نظریه‌ی لاک را رد می‌کنند و در وجه ایجابی آن، باورهای دینی را در زمره‌ی باورهای پایه و بی‌واسطه قرار می‌دهند. ویژگی سوم، باور به واقع‌گرایی است که ولترستورف آن را مدیون مجادلات سازنده‌ی راسل و مور با ایده‌آلیست‌های بریتانیایی و افول پوزیتیویست‌های منطقی می‌داند که اولی به واقع‌گرایی ایشان و دومی به باور آنان به متافیزیک کمک رساند. در این دوره، مسئله معناداری و بی‌معنایی زبان دینی جای خود را به مباحث معرفت‌شناسانه داد و فیلسوفان تحلیلی دین به ارائه و ارزیابی مباحث متافیزیکی مانند صفات خدا و یا براهین خداشناسی روی آوردند. در رهیافت ولترستورف به فلسفه‌ی تحلیلی دین باید این نکته را مطمح‌نظر قرار داد که نگاه او نسبت به این سنت نگاهی روایی است و معتقد است که در میان فلاسفه‌ی تحلیلی نمی‌توان مجموعه عقاید مشترکی را یافت که همگی در آن سهیم باشند بلکه هویت فلسفه تحلیلی تنها در توجه به تطور تاریخی آن، یعنی روایتی که از فرگه، راسل و مور آغاز می‌شود و تا زمان ما ادامه می‌یابد و مسائلی که بر سر آن بحث کرده‌اند، درک می‌شود.

فلسفه‌ی تحلیلی دین در اواخر قرن بیستم، شاهد شکوفایی شایان توجه و البته نقدهای جدی بوده است. نیکولاس ولترستورف فیلسوف تحلیلی دین کوشیده است تا ضمن ارائه‌ی توصیفی از شاکله‌ی فلسفه‌ی تحلیلی دین در این بازه‌ی زمانی، به منتقدان آن نیز پاسخ دهد. وی با تکیه بر ساختار روایی-داستانیِ فلسفه‌ی تحلیلی دین، معتقد است که تنها با توجه به سه ویژگی اساسیِ فلسفه‌ی تحلیلی دین در این دوره، یعنی واقع‌گرایی، دفاع از تقریری خاص از مبناگرایی در معرفت‌شناسی و باور به امکان دست‌یابی به معرفت خداوند، می‌توان درک و فهم درستی از آن به دست آورد، وگرنه دچار خطا خواهیم شد و انتظارات نابجایی از آن هم خواهیم داشت. در این مقاله، ضمن توصیف دقیق دیدگاه ولترستورف، انتقاداتی مانند یکی‌گرفتن فلسفه‌ی تحلیلی دین و معرفت‌شناسی اصلاح‌شده و لزوم انکار عقلانیت مشترک در تحلیل وی را بیان خواهیم کرد.