جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده اساس شریعت، احکام تعیین‌شده از سوی شارع اسلام است، که فقها عمل به آن را عامل سعادت دنیوی و اخروی می‌دانند. اما در برداشتی دیگر با عنوان طریقت و تصوف، غیر از عمل به شریعت، اعمالی ریاضت‌گونه در جهت رسیدن به باطن امور الزامی است، که این امر مخالفت متشرعین را برانگیخت. از این‌رو طریقت سعی در نزدیکی با شریعت را داشت ولی موفقیتش چشم‌گیر نبود. اما وفور علما و مدارس اسلامی، کثرت تألیف و تصنیف، رواج مجادلات مذهبی، گسترش کلام اشعری و حیات امام محمد غزالی، قرن پنجم هجری را برای صوفیه نسبت به دوره‌های پیشین متمایز کرده است. در حالی‌که هر یک از گروه‌های دینی جامعه‌ی اسلامی سعی در اثبات برتری و کنار زدن رقیبان خود بودند، طریقت صوفیه بیشترین سود را از این آشفته‌بازار نصیب خویش کرد. اهل طریقت فارغ از درگیری‌های مذهبی و سیاسی به انسجام تشکیلات سازمانی خود و گسترش خانقاه‌ها پرداختند، و از جانب دیگر با تألیفات متعدد و نقد خویش، بیش از گذشته اعمال خود را به اهل‌شریعت نزدیک کردند و حتی در مواردی از آن‌ها پیشی جستند. در نتیجه‌ی آن مخالفت‌ها علیه تصوف کم‌رنگ شد و حتی بسیاری از عالمان متشرع یا به طریقت پیوستند و یا آن را تأیید می‌کردند. با پیوستن غزالی به این گروه مشروعیت تصوف تکمیل شد، و به ثبات نسبی در جوار شریعت دست یافت. اوضاع اجتماعی- اقتصادی، حمایت حاکمان از صوفیه، و رکود بازار فلسفه و علوم عقلی، به موفقیت تصوف افزود، به گونه‌ای که پس از قرن پنجم به صورت مدرسه‌ای تعلیم داده شد، و با تشکیل طریقت‌های مختلف، و نفوذ در ادبیات و اخلاقیات جامعه، در میان شیعه و سنی و حتی غیرمسلمانان گسترش یافت. در این تحقیق سعی شده عوامل و ضرورت‌های پیوند طریقت با شریعت در قرن پنجم هجری، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی – تحلیلی پاسخ داده شود.کلید واژه‌ها: اسلام، طریقت، تصوف، شریعت، علما، غزالی، مشروعیت.

پس از بعثت پیامبر و به خصوص بعد از هجرت ایشان به یثرب،بین اسلام و پیروان ادیان دیگر روابطی برقرار گردید.حضرت محمد نیز به منظور گسترش اسلام ،با پیروان ادیان الهی که زبان مشترک و تشابهات بیشتری با هم داشتند به خصوص مسیحیان و یهودیان که در کتاب‌هایشان نوید آمدن پیامبر معود را شنیده بودند و اهل کتاب نامیده می‌شدند،پیمان‌نامه‌هائی امضا نمودند و مکاتباتی داشتند تا دولت اسلامی نوپای مدینه را در برابر گزندهای احتمالی حفظ نمایند.این مراودات ابتدا مورد پذیرش طرفین واقع شد،اما با گذشت زمان و به دلیل بروز برخی تعصبات و حسادت‌ها باعث فتنه‌انگیزهایی گردید.در این میان تقابل‌هایی بین اسلام و اهل کتاب رخ داد که برخی مانند مباهله با مسیحیان نجران و جنگ تبوک در آستانه تقابل پایان یافت،اما برخی نیز مانند جنگ خیبر و موته به صحنه درگیری کشیده شد.در پی این وقایع و با توجه به ورود نقل‌های تاریخی از این حوادث به سطور کتاب‌های تاریخی ابتدائی اسلام،این روایات مورد استفاده قرار گرفت و رواج یافت که در صحت این روایات تاریخی هم از بعد زمان و مکان و هم از حیث رجال نقل‌کننده این وقایع شبهات اساسی وجود دارد.به هر شکل این نقل‌های تاریخی در قرون آینده دست‌آویزی برای تخریب چهره پیامبر اسلام و آئینش گردید.با توجه همه جانبه به تاریخ اسلام و خصوصیات پیامبر و آئین الهی‌اش و همچنین تحلیل وقایع و نه صرف مطالعه روایات،می‌توان دلایل قاطعی را برای رد آن دسته از نقل‌هایی که پیامبر را خونریز و بی‌رحم و شقی معرفی می‌نماید و دینش را دین خشونت می‌داند،یافت.پیامبر اسلام طبق آیات قرآن مظهر رافت اسلامی بوده و با رفتاری کاملا رئوفانه با استناد به پیمان‌های برقرار شده بین ایشان و اهل کتاب با آنان برخورد نموده‌اند و نه در کلام وحی و نه در سیره شخصی ایشان،خشونتی که مغرضان سعی دارند تا به پیامبر نسبت دهند،وجود نداشته است.

اساس دعوت ائمه اطهار اخلاق است و سیره عملی ائمه اطهار نیز تأکید بر ادامه و احیای مکارم اخلاقی می باشد. دوران زندگی ائمه شیعه از سال 11 تا پایان سال 148 هجری قمری ؛ بجز دوره امامت امام علی(ع) ، از امامت امام حسن (ع) تا امام صادق(ع) با حکومت بنی امیه ، و از سال 132 تا 148 ه ق که هم زمان با امامت امام صادق نیز می باشد، با حکومت عباسیان مصادف می باشد. این مدت که 137 سال به طول انجامید ، از جهات فکری، فرهنگی، سیاسی ، اجتماعی و... اهمیّت خاصی دارد. لذا تحلیل سیره عملی این ذوات مقدسه در این دوران و جمع آوری همه رفتارهایی که در مقام اثرگذاری بر شخصیت و رفتار دیگران از آنان گزارش شده است، می تواند ذخیره گرانبهایی در بازشناسی و پژوهش در زمینه تربیت اسلامی باشد.پژوهش حاضر که به منظور تحقق این هدف و با عنوان بررسی سیره عملی ائمه از سال 11 تا پایان 148 ه ق صورت پذیرفت، در صدد است ضمن بازخوانی فضای فکری و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی دوران یادشده و ترسیم نقش موثر این ائمه در زمان خویش، به واکاوی روش های این بزرگواران در برخورد با پدیده های اجتماعی و ارائه اصول اخلاقی و تربیتی آن ها در این زمینه بپردازد و بیان نماید که تلاش آن ها برای احیای سیره نبوی و اصلاح همه جانبه امت اسلامی بود. به این منظور ، در هر بخش که مربوط به یکی از ائمه می باشد، پس از بیان اوضاع سیاسی ، اجتماعی و فضای فکری و فرهنگی ائمه در آن دوره، اقدامات و اصلاحات آن ها در اجتماع و اصول اخلاقی و تربیتی که ائمه در جامعه و در برخورد با حکام رعایت می کردند، و همچنین نتایجی که این اصول به دنبال داشت، بیان شده است.