جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله در چهار فصل با این موضوعات تنظیم و تدوین شده است: فصل اول، زیستنامه علامه شبّر: شرح احوال و آثار، استادان، هنگام ارتحال، نسخه شناسی؛ فصل دوم، صفوة التفاسیر (تفسیر کبیر) علامه شبّر، ساختار صفوة التفسیر، ویژگیهای نسخه خطی آن، مبنا و روش تفسیری، جایگاه کلام (گرایش کلامی) در صفوة التفاسیر، منابع و مآخذ صفوة التفاسیر؛ فصل سوم، جوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین (تفسیر وسیط) علامه شبّر: تفسیر الجوهر الثمین در نگاهی گذرا، نسخه های خطی تفسیر الجوهر الثمین در یک نگاه، ویژگی های چاپ تفسیر الجوهر الثمین و کاستی های آن، روش تفسیری الجوهر الثمین، جایگاه کلام در تفسیر الجوهر الثمین، جایگاه فقه در تفسیر الجوهر الثمین، علوم قرآن در تفسیر الجوهر الثمین؛ فصل چهارم، تفسیر القرآن الکریم (تفسیر وجیز) علامه شبّر: نگاهی گذرا به تفسیر القرآن الکریم، بررسی نسخه های خطی و چاپی تفسیر وجیز، دیدگاه برخی دانشمندان و قرآن پژوهان درباره تفسیر وجیز، مبنا و روش ادبی تفسیر وجیز، تفسیر وجیز و ویژگیهای تفسیر مزجی، چگونگی شرح جمله ها و آیه های تکراری در تفسیر وجیز، جایگاه روایت در تفسیر وجیز، جایگاه کلام، فقه و علوم قرآن در تفسیر وجیز.

پژوهشی است در بیان مناظراتی که در قرآن آمده با هدف الگوسازی برای مناظرات. نویسنده ابتدا اقسام مجادله و مناظره را برشمرده که عبارتند از مجادلة اَحسن، مجادلة حسن، مجادلة ممدوح، مجادلة مذموم، مجادلة حق و مجادلة باطل؛ و سپس هر یک را با مستندات قرآنی و روایی تبیین نموده است. وی در ادامه مراء را مطرح کرده و تفاوت و رابطة آن با جدال ذکر کرده است. سپس مطالبی دربارة حوار و آداب گفت وگو متذکر شده است. نویسنده در بخش دوم پژوهش به مناظرات حق تعالی پرداخته و مواردی همچون گفت وگوی خدا با ملائکه بر سر جانشینی آدم(ع)، و گفت وگوی خدا متعال با ابلیس را یادآور شده است. وی در بخش سوم مناظرات پیامبرانی همچون (ابراهیم، شعیب، نوح و لوط(ع)) را عنوان کرده و هر یک را به تفصیل تبیین کرده که از جمله آن ها مناظرة موسی(ع) با فرعون، گفت وگوی موسی(ع) با خضر(ع) و مناظرة ابراهیم(ع) با نمرود است. در بخش پایانی که اختصاص به مناظرات غیر پیامبران دارد به گفت وگوی صاحب باغ، گفت وگوی ضعیفان با مستکبران، گفت وگوی منافقان با مؤمنان و گفت وگوی قارون با قومش اشاره کرده است.

در این سیاه مشق سعی شده است که گزارشی تاریخی پیرامون معتزله، آن گونه که در طرح تحقیق پایان نامه، و نامه درخواستی نخستین قول آن را داده بودم ارائه نمایم. خوشبختانه تقریباً به همه آنچه که قول آن را داده بودم عمل شده است. از آن جایی که عقاید و اندیشه های هر فرقه ای در نگاه و تفسیر آنان از قرآن کریم نقش اساسی و اجتناب ناپذیری دارد، بررسی و ارائه آن ضروری است. به همین خاطر با استناد به منابع قابل اعتماد سعی نموده ایم که این مهم را در آغاز به انجام رسانم و به همین خاطر در فصول یکم تا سوم به معرفی و بیان عقاید و اندیشه ها و خاستگاه آنان اقدام نموده ام، سپس به خاستگاه اندیشه های تفسیری آنان پرداخته، و بعد در فصلی مستقل همسویی و قرابت های آنان با تشیع و امامیه را تا حدودی بیان نموده ام. در فصل ششم مفسران آنان را از آغاز برشمرده و برخی از چهره های تفسیری آنان را بیشتر معرفی نموده ام، در فصل هفتم با عنوان «اهم تفاسیر معتزله و مبانی و روشهای آنان» آثار تفسیری جاحظ، ابومسلم اصفهانی، رمانی، قاضی عبدالجبار و زمخشری را به میزان توان اندک خویش مورد تحقیق و تفحص قرار داده ام و در پایان تحت عنوان مبانی و روش تفسیری معتزله به ویژه گی های تفسیری آنان پرداخته ام، می دانم که این موضوع، کار عمیق تر و بیشتری را می طلبد، و بی گمان کار انجام شده خالی از اشکال و عیب نیست. اما اشارت ها و راهنمایی اسایتد بزرگوار و صاحب نظران شفیق و ارجمند، مشعل تهذیب و به کمال رساندن این مهم خواهد بود، امید است که دریغ نفرمایند. در اینجا وظیفه خود می دانم که بدین وسیله از همه کسانی که مرا کمک و راهنمایی نموده اند تشکر و سپاسگذاری نمایم.

کتاب «وافی» برای کسانی که در علوم اسلامی به تحقیق و مطالعه می پردازند، منبعی بزرگ به شمار می رود، زیرا این کتاب سترگ در بر دارنده حدود پنجاه هزار حدیث از معصومین(ع) می باشد. از طرف دیگر توضیح هایی که مرحوم فیض در ذیل احادیث با عنوان «بیان »ها مطرح نموده است، فهم روایات را برای افراد مبتدی هم آسان کرده است. بهره گیری مؤلف از علوم مختلف از قبیل فقه، عرفان، کلام، لغت، حدیث، اخلاق و... در این کتاب آن را به صورت یک دائرةالمعارف شیعی در آورده است. برخی از امتیازهای وافی عبارتند از: شرح لغت های مشکل، توجه به سبب صدور و فضای صدور روایات در هنگام معنی کردن آنها، تصحیح اسناد روایات، تصحیح نسخ کتب اربعه، جمع بین روایات به ظاهر متعارض و حل تعارض آنها، اشاره به نکات ادبی، آوردن اشعار مناسب، به کار بردن روش تمثیل برای روشن کردن معنای روایات، تشریح مصادیق احادیث، تذکر نکته های رجالی، باب بندی عالی و... موارد فوق بر موقعیت علمی وافی در بیان کتابهای روایی افزوده است. علاوه بر آن مرحوم فیض در هنگام نقل نصوص روایی و نیز سخن بزرگان در شرح احادیث، روح نقد را فراموش نکرده است و به همین جهت مطالعه وافی ما را به روش نقد علمی روایات آشنا می سازد. هر چند دانشمندان دیگری قبل از فیض و یا معاصر با او به شرح روایات پرداخته اند، لکن هر کدام تنها یکی از کتب اربعه را انتخاب کرده و مورد شرح قرار داده اند. تنها دانشمندی که روایات کتب اربعه را یکجا جمع نموده و به شرح آنها پرداخته است، همانا مرحوم فیض در کتاب ارزشمند وافی است و این امر امتیاز دیگری برای این اثر حدیثی محسوب می شود. از این رو ما شاهد توجه و عنایت علماء به این کتاب و نوشتن شرحها و حاشیه ها و مستدرک هایی بر آن می باشیم. لکن با کمال تأسف این کتاب آن چنانکه در خور و شایسته آن است، در میان مراکز علمی ما اعم از حوزه ها و دانشگاه ها شناخته شده نیست. لذا با عنایت به عظمت علمی فیض و تخصص او در رشته های مختلف علمی و با توجه به آنکه «وافی» بزرگترین و مهمترین اثر اوست و شهرت فیض به وافی است، تحقیق در مورد این کتاب را لازم دانستم و تصمیم گرفتم به معرفی این اثر گرانسنگ پرداخته، روش فیض در تدوین این کتاب و مبانی فقه الحدیثی وی را در «بیان»ها تبیین کنم. این رساله در 6 فصل و یک مقدمه تنظیم گردیده است. در مقدمه، سیر تدوین حدیث را از صدر اسلام تا عصر فیض مورد بررسی قرار داده ایم. در فصل اول به معرفی شخصیت فیض و عصر وی از نظر سیاسی و فرهنگی پرداخته ایم. در فصل دوم کتاب وافی را خلاصه وار معرفی نموده و امتیازهای این کتاب را بر شمرده و شرح ها و نسخه های خطی و چاپی آن را شناسایی کرده ایم. در فصل سوم به روش حدیث نگاری وخدمت هایی که مرحوم فیض در وافی به اسناد و متون روایات نموده است پرداخته ایم. فصل چهارم به بررسی مبانی فقه الحدیث در وافی می پردازد. در فصل پنجم به روش های فقه الحدیثی فیض پرداخته ایم و سرانجام در فصل ششم منابع وافی و دانشمندانی که فیض از نظریه های آنان در تنظیم وافی بهره برده است، معرفی نموده ایم