جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم روان‌شناسی جدید از آغاز تا امروز چهار موج مشخص و گسترده را پشت سر نهاده است: این چهار موج از زمان فروید و روان تحلیل‌گری در حدود سال 1900م آغاز می‌شود؛ حدود سال 1920م جنبش رفتارگرایی به وجود می‌آید؛ در سال 1940م رویکردهای انسان‌گرایانه پدیدار می‌شوند، و بالاخره در حدود سال 1960م، دیدگاه فرافردی شکل می‌گیرد. از آن زمان به بعد نیز ظاهراً موج پنجمی به وجود آمده است که می‌توان آن را رویکردهای التقاطی و‌ترکیبی به‌شمار آورد. این مقاله به بررسی جایگاه دین در نظرات روان‌شناسان کلاسیک در دورة مدرنیته نخست، به‌ویژه فروید و یونگ، و باور منفی رفتارگرایان در باب دین، و همچنین روان‌شناسان جدید در مدرنیته از جمله ویلیام جیمز، رولومی، ویکتورفرانکل و اریک فروم می‌پردازد. سپس آراء روان‌شناسانه و انسان‌گرای کارل راجرز و آبراهام مزلو را گزارش و تحلیل می‌کند. در این جستار دیده می‌شود که برخلاف نظرات فروید و پارادایم غالب در بین روان‌شناسان پیشین، در نظرگاه آبراهام مزلو و دیگر اندیشمندان روان‌شناسی انسان گرا، معنویت ودین - البته با قرائتی خاص- رابطة بسیار نزدیکی با نیازهای درونی انسان دارد و ذاتی بشر است و زندگی معنوی و دینی، جنبه‌ای از زیست انسانی است.

در پایان‌نامه حاضر بعد از مرور مقدماتی شامل چیستی و چگونگی شکل‌گیری جامعه‌شناسی‌دین و نیز روند تغییرات و ریشه‌های آن، به بیان نظرات جامعه‌شناسان کلاسیک و سپس جامعه‌شناسان و نظریه‌پردازان معاصر پرداخته شده است. در ادامه، به منظور بررسی تطبیقی نظرات و نقش پیتر برگر- ‌جامعه‌شناس‌ دین معاصر و شهیر آمریکایی- در سیر تحولات جامعه‌شناسی دین، پس از بیان زندگی‌نامه و آثار وی، آراء و نظرات برجسته او در چهارچوب طراحی شده در فصول قبل، آورده شده است. پیتر برگر بر آن بوده است که فرایند مدرن‌شدن به عرفی‌شدن و تکثر می‌انجامد؛ گرچه وی در سال‌های بعد پاره‌ای از دیدگاه‌هایش به ویژه در زمینه عرفی‌شدن را به نقد کشید و تعدیلاتی را در آنها انجام داد. برگر، پدیده دین را کیهان مقدسی تعریف می‌کند که اساس آن تجربه از موجودی ماوراءالطبیعی و مقدس است. وی دین را محصولی انسانی می‌داند که شروع آن با تجربه دینی در جهان زندگی روزمره بود و ظهور آن ریشه در ساختار ناتمام و ناقص زیستی و غریزی آدمی دارد. مهمترین تأتیرات برگر در حوزه جامعه‌شناسی دین را می‌توان نقش وی در رشد و افول جریان عرفی‌شدن، جهان نمادین و کثرت‌گرایی دانست که در این پایان‌نامه در حد توان بدان‌ها پرداخته شده است. قسمت انتهایی پایان‌نامه نیز به منظور ایجاد تصویری کلی، هر چند کوتاه، از جامعه‌شناسی دین در قرن 21 میلادی، حاوی پرسش‌ و پاسخی است که در فضای مجازی با تعدادی از مطرح‌ترین جامعه‌شناسان دین جهان، فیل‌زاکرمن، استیو بروس، گریس دیوی، وید کلارک روف و دیوید مِهاچک، در موضوع کارکرد جامعه‌شناسی دین، سکولاریسم و تحولات اخیردر خاورمیانه، صورت گرفته است. این پژوهش به روش اسنادی و کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی - تحلیلی انجام شده و از منابع مکتوب دست اول و دوم و آثار الکترونیکی در گردآوری مطالب آن استفاده شده است.کلمات کلیدی: پیتر برگر، جامعه‌شناسی دین، پارادایم، عرفی‌شدن، مدرنیته‌های چندگانه

دین به عنوان یکی از فراگیرترین ویژگی های زندگی انسانی، با نهادها و نیروهای سازنده جامعه، ارتباطی متقابل داشته است. در این پژوهش سیر جامعه شناسی دین و روند تحولاتی که جامعه شناسان دین، در حوزه چالش های بین دین، نهادهای اجتماعی و مدرنیته داشته اند، با هدف بازنمودن آن برای علاقه مندان ایرانی، تصویر شده است. به طور کلی، می توان گفت: جامعه شناسان دین، نسبت دین و اجتماع و همچنین مسئله سکولاریسم را در قالب سه پارادایم «عرفی شدن»، «انتخاب عقلانی» و «مدرنیته های چندگانه» مورد بررسی قرار داده اند. به نظر می رسد، آنچه در سیر جامعه شناسی دین با آن مواجهیم، گسترش فهم پدیده «مدرنیته» به مرور زمان است و بهتر است از هر یک از سه پارادایم فوق، با عنوان «شبه پارادایم» نام برد. این پژوهش، به روش اسنادی و کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی تحلیلی انجام، و گردآوری اطلاعات بر اساس مطالعه آثار مکتوب چاپی و الکترونیکی صورت گرفته است.

کلام خداوند در ادیان ابراهیمی و مزدایی، آفریننده ی جهان و موجودات است که نه‌تنها با آن جهان را آفرید بلکه آفریده اش را زنده نگاه می دارد و یا اگر بخواهد نابود می‌سازد، "کلمه" در آفرینش، نابودی و تداوم هستی وظیفه ی اساسی را بر عهده دارد. مطابق با متون مقدس هر یک از چهار دین مورد بحث، کلام خداوند، کلامی است که تهی و دست خالی باز نخواهد گشت و به یقین نتیجه بخش خواهد بود. در این ادیان بر این باورند کلامی که از دهان انسان نیز خارج می شود، اگر کلامی، مانند نیایش‌ها و یا اسم اعظم خداوند، ارجمند و ارزشمند باشد، نیروی آفرینندگی و فناکنندگی را در پی دارد.هر کلمه‌ای که به نوعی قداست و نیرویی مینوی داشته باشد، ذاتاً می‌تواند بر موجودات متعالی مانند خدا، یا بر جهان آفرینش موثر واقع شود؛ نیایش و اسم اعظم خداوند دارای چنین نیرویی هستند. این پژوهش اندیشه ی پیروان این ادیان و متون مقدس آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد، و به مبنای نظری اهمیت سخن و کلام و تأثیر نیایش از منظر روانشناسی نیز می‌پردازد.

الاهیات آزادی‌بخش تأمل انتقادی بر پراکسیسِ(عمل تغییر دهنده) مسیحی در پرتو سنّت معنوی کاتولیک رومی است. این مکتب الاهیاتی ریشه در تفکّر متألهانی دارد که شرایط نا‌به سامان اجتماعی، سیاسی، اقتصادی آمریکای لاتین در دهه 1950 و 1960 میلادی خطاب قرار دادند. متأله آزادی‌بخش تحلیل الاهیاتی خود را با پراکسیس آغاز می کند و در فرایند آزادی به نقد ساختارهای ناعادلانه اجتماعی می‌پردازد. الاهیات آزادی‌بخش در نقد اجتماعی با پایبندی به قواعد و اصول مشخص، از تحلیل مارکسیستی بهره می برد. زمینه های الاهیاتی-کلامی این جنبش دینی در شوراهای کلیساییِ منطقه ای و جهانی آن دوره، از جمله شورای واتیکان دو، مدلین و پوئبلا سامان یافت. الاهیات انتقادی، سیاسی و امید دیگر آبشخورهای فکری متألهان آزادی‌بخش هستند. الاهیات آزادی بخش هر چند در مبانی فلسفی و معرفت شناسی از واتیکان فاصله می‌گیرد، امّا سیره عملی متألهان آزادی بخش گواهی بر پایبندی آنان به الاهیات ورزی در درون سنت کاتولیک رومی است. مهم‌ترین دستاورد گوستاوو گوتیرز پدر معنوی الاهیات آزادی بخش، پیوند دادن سعادت دنیوی انسان با رستگاری آن جهانی اوست. او برای آزادی انسان از ساختارهای گناه‌آلود اجتماعی فرایند آزادی تعریف می‌کند که زمینه ساز تحقق ملکوت الاهی است. الاهیات آزادی بخش باورها و مسائل اصلی الاهیات مسیحی نظیرِ خدا، مسیح، روح‌القدس، کتاب مقدّس و ایمان را در فرایند آزادی بازتعریف کرده و کارکرد و معنایی جدید به آنها می دهد. مهم ترین منتقدِ الاهیات آزادی‌بخش، واتیکان است؛ که از آغاز تا کنون به نقد ساختار کلّی و هم چنین باور‌های این مکتب پرداخته است. بر خلاف نظر کسانی که حکم به آخر خط رسیدن الاهیات آزادی‌بخش می‌دهند، می‌توان گفت این مکتب در پیِ پاسخ‌گویی به انتقادهای واتیکان و هم چنین منتقدان بیرونی، پویاتر، سنجیده، پخته و جامع‌تر شده است.