جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با تواضعی ستودنی به پرسش‌ها و دغدغه‌هایمان گوش می‌سپارد و اگرچه بنا داشت پاسخ‌ها را در سطح عموم مخاطبان بگوید، رنگ‌وبوی تعمق فلسفی در فضای گفت‌وگو باقی ماند. برای او توجه به سنّت و گفتن و نوشتن از هویت فردی و جمعی ما ایرانیان و توجه به هست و نیست و باید و نبایدهای مواجهه با عالم تجدد، نه فقط رسالتی علمی، بلکه وظیفه‌ای کاملاً اجتماعی نیز محسوب می‌شود. ازهمین‌روست که این فیلسوف صاحب نام و اندیشمند والامقام، در امتداد غرب‌شناسی خود، به تاریخ و سنّت ایرانی هم توجه نموده است. دکتر کریم مجتهدی، سال 1309.ش در تبریز دیدۀ پرسشگر و پرفروغ خویش را بر اقلیم وجود باز کرد تا پس از سال‌ها سعی و تلاش علمی و عملی، چهرۀ ماندگار خود را بر صحیفۀ تاریخ ایران نقش کند. هیجده‌ساله بود که پس از گذراندن دوران ابتدایی و متوسطه در ایران، عازم کشور فرانسه شد تا به عنوان تنها ایرانی توفیق‌یافته در امتحان ورودی (Propedeutique) دانشگاه سوربن پاریس در رشتۀ فلسفه تحصیل نماید و دانشجوی ممتاز آن شود. پس از مدتی اقامت در ایران، برای اخذ درجۀ دکترا به پاریس مراجعت نمود و پس از بازگشت، به تدریس فلسفه در دانشگاه تهران مشغول گردید. باوجودآنکه بازنشسته شده، همچنان از تدریس، تحقیق و نگارش بازنمانده است. بعضی از آثار ایشان عبارت‌اند از: چند بحث کوتاه فلسفی، فلسفۀ نقادی کانت، دربارۀ هگل و فلسفۀ او، نگاهی به فلسفه‌های جدید و معاصر در جهان غرب، پدیدارشناسی روح برحسب نظر هگل، فلسفه در قرون وسطی، دونس اسکوتوس و کانت به روایت هایدگر، منطق از نظرگاه هگل، فلسفه و غرب، دکارت و فلسفۀ او، فلسفه و تجدد، افکار کانت، فلسفۀ تاریخ، مدارس و دانشگاه‌های اسلامی و غربی در قرون وسطی، آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب، سیدجمال‌الدین اسدآبادی و تفکر جدید، ترجمۀ مقدمۀ کربن بر المشاعر ملاصدرا، داستایوفسکی، و چند اثر به زبان فرانسه. حاصل گفت‌وگوی ما با این استاد گران‌مایه دربارۀ هویت، تقدیم حضورتان می‌گردد.

آدرس مشاهده فیلم گپ و گفت: https://b2n.ir/y16666

در فصل نخست نویسنده از منظر وجود بالفعل به فیلسوفان یونان از جمله پارمنیدس، افلاطون و افلوطین و برخی شارحان قرون وسطایی مذهب افلاطن هم‌چون ماریوس ویکتورینوس، جان اسکاف و اسناد اکهارت می‌پردازد و نقاط ضعف این اندیشه‌ها را مورد بحث قرار می‌دهد. وی در فصل دوم فلسفه‌ی ارسطو را به طور مستقل به مثابه‌ی دیدگاهی که هرچند در تقابل با افلاطون مطرح شد، ولی عاقبت به همان مسیر قبلی وارد شد و به نتایجی مشابه رسید، مورد بحث قرار می‌دهد و سپس به ابن سینا و ابن رشد می‌پردازد و نقد ابن رشد را بر نظریه‌ی عروض وجود بر ماهیت ابن سینا به تفصیل توضیح می‌دهد و تاثیر ابن رشد بر بعضی متفکران قرون وسطی و پدید آمدن مکتب ابن رشدیان لاتین شرح می‌دهد و آرای سیژر برابانتی را در این زمینه مورد بحث قرار می‌دهد. فصل سوم به بیان آرای ابن سینا با تفصیل بیش‌تری اختصاص دارد. ژیلسون نظریه‌ی ماهیت در اندیشه‌ی ابن سینا را به نحوی که در فلسفه‌ی قرون وسطی منعکس شده است طرح می‌کند و تاثیر و نتایج مترتب بر آن را در مواضع فلسفی الهی‌دانان متاخر قرون وسطی هم‌چون دونس اسکاتس و فرانسیسکو سوارز مورد بررسی قرار می‌دهد. فصل چهارم به شرح تفصیلی تفکر جدید از دکارت به بعد در نسبت با وجود بالفعل اختصاص دارد و نویسنده نشان می‌دهد که چگونه از دکارت به بعد و به خصوص در فلسفه‌ی کانت و بعد از وی هگل وجود به محاق رفته است و حقیقت هستی به ماهیات تحویل شده است و مفهوم‌انگاری فلسفه جدید به ایدئالیسم مطلق منتهی شده است که در آن‌جایی برای وجود بالفعل باقی نمانده است، اما در قبال مفهوم‌انگاری دوره‌ی جدید فلسفه‌ی قیام ظهوری (اگزانسیالیسم) عکس‌العملی افراطی بوده است که فلسفه‌ را از شناخت مفهوم تهی کرده است و به عبارت دیگر برای توجه مجدد فلسفه به وجود در واقع فلسفه را از تعهد اصلی خودش دور کرده است. در فصل پنجم نویسنده مجددا به قرن سیزدهم بازمی‌گردد تا موقعیت خاص فلسفه‌ی توماس را در نسبت با کل تاریخ فلسفه روشن سازد و در همین فصل نظریه‌ی اصالت وجود را که به نظر نویسنده تنها از رهگذر اندیشه‌ی توماس به نحو شایسته‌ای تدوین شده است، مورد بحث قرار می‌دهد و می‌کوشد تا به انتقاداتی که معاصران و یا برخی اخلاف توماس آکویینی به بیانات او وارد ساخته‌اند پاسخ دهد. سرانجام فصل ششم تکمله‌ای است بر مباحث گذشته که نویسنده به بررسی موقعیت وجود در منطق و دستور زبان می‌پردازد و این که وجود رابط یا معنای "است" چه نقشی را در حوزه‌ی زبان ایفا می‌کند و اگر چه اصالت ماهیت و اگزیستانسیالیسم هر دو مواضعی انتزاعی‌اند، اما دو فعل وجود داشتن است. حتی شناخت انتزاعی نیز رو گرفت صرف عقل از یک ماهیت نیست، بلکه ضرورت عقلانی ماهیتی بالفعل در یک هستی عقلانی است.

دانشگاه چگونه ممکن است؟ دکتر مجتهدی می‌گوید فلسفه دانش‌جویی است! از دکتر کریم مجتهدی پرسیده‌اند: «دانشگاه چیست؟» و او از فلسفه آغاز می‌کند و به دانشگاه می‌رسد. مجتهدی آنقدر پیر شده است که بتواند پرسش «فلسفه چیست؟» را مطرح کند. او پاسخی به این پرسش می‌دهد که ظاهرا پاسخ ساده‌ای است: «فلسفه دانشجویی است.» مجتهدی طوری ادعایش را طرح می‌کند که انگار حرف مهمی نمی‌زند. اما ادعای او ادعای کوچکی نیست. اگر فلسفه دانشجویی و نه دانشدوستی باشد «دکان»های زیادی تخته می‌شود و البته دکان‌های دیگری رونق می‌گیرد. دانشجویی بازار «مدرسه» را گرم می‌کند. اساس مدرسه نه معلم بلکه دانشجوست. آرزوی مجتهدی رونق مدرسه است. او مدرسه را مرکز شهر می‌داند. او گمان می‌کند اگر مدرسه نباشد حقیقت را در هیچ‌جای دیگری نمی‌توان سراغ گرفت. او گمان می‌کند اگر مدرسه رونق بگیرد بساط «سهل‌انگاری» و «شیادی» جمع می‌شود. او می‌گوید تنها تحصیل‌کرده‌ها هستند که حقیقتا آزادند و مدرسه‌نرفته‌ها چیزی جز برده نیستند. مجتهدی در مدرسه پیر شده است. او از وقتی به مدرسه رفته پایش را از مدرسه بیرون نگذاشته است. اما به فرض آنکه همه به مدرسه بروند، آیا می‌توانند از آن بیرون نروند؟ شهر مجتهدی یک مدرسه‌ی بزرگ است. اما این شهر کجاست؟ نه همه به مدرسه خواهند رفت و نه همه نه در آن خواهند ماند. اصلاً در شهرهای امروز همه را به مدرسه راه نمی‌دهند. در شرایطی که فقط کسانی که در «طبقه»ای خاص زاده شده باشند حق برخورداری از «تحصیل کامل» و «مدارس بهتر» را دارند چگونه می‌توان از آزادی مدرسه‌رفته‌ها سخن گفت؟ پس چه باید کرد؟ آیا نمی‌توان از شیادی و سهل‌انگاری نجات یافت؟ باید از دکتر مجتهدی پرسید: چگونه خود مدرسه از شیادی و جهل نجات می‌یابد؟ اگر دوستی نباشد جویندگی حقیقی پدید می‌آید؟ اگرچه «دوستان» در مدرسه دوام نمی‌آورند و از آن می‌گریزند اما این به‌معنای مخالفت آنان با مدرسه نیست. اصلا فرار دوستان از مدرسه است که مدرسه را مدرسه می‌کند. اگر دوستان و بزمگاهی که در آن گرد آیند نباشد، مدرسه ما را نجات نخواهد داد.