جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم، سرشار از آموزه‌های لازم در موضوعات و ابعاد زندگی بشر است که پایبندی به آنها در عرصۀ اندیشه، گرایش و سلوک، قطعاً سلامت، عافیت و سعادت انسان را در برخواهد داشت. ازآنجاکه همه این گزاره‌ها و آموزه‌ها عین وحی الهی است، قالب‌ها و دسته‌بندی‌های نو و کارآمد، زمینه شناخت بیشتر معارف وحیانی را فراهم آورده و موجب توجه دقیق و همه‌جانبه و متناسب به جملگی آیات می‌گردد و از افراط‌وتفریط در باور و عمل به آنها بازمی‌دارد. تقسیم گزاره‌ای، در بخش‌بندی موضوعات قرآنی (مانند عقاید، احکام، اخلاق، قصص) به‌عنوان روشی جدید موجب کسب اطلاع دقیق و آماری از میزان اهتمام قرآن به هر دسته از موضوع‌ها و مطالب قرآنی می‌گردد. این مقاله در پی آن است که به معرفی تقسیم گزاره‌ای پرداخته و ضرورت، انواع و چگونگی آن را تبیین نماید و به این نتیجه می رسد که آیات قرآنی را می توان به چهار دسته زیر تقسیم کرد: الف) گزاره‌های اخلاقی در قرآن ب) گزاره‌های فقهی در قرآن ج) گزاره‌های داستانی در قرآن د) گزاره‌های اعتقادی در قرآن. گزاره های اعتقادی را نیز می توان به چهار دسته مربوط به توحید، معاد، نبوت و عدل تقسیم نمود.

کهن‌ترین و مهم ترین میراث روایی فرقۀ اسماعیلیه, آثار قاضی نعمان مغربی است که مؤلف آنها را بر اساس مصادر روایی شیعیان به خامه آورده است. بازخوانی اندیشۀ قاضی نعمان دربارۀ اعتبارسنجی روایات, تلاشی است برای شناخت میزان اعتبار میراثی از قرن چهارم, که با عنوان حدیث اسماعیلیه شناخته می‌شود. برای این منظور, افزون بر تحلیل مدعای مؤلف مبنی بر صحت روایات آثارش, اندیشۀ صحیح‌نگاری او با کاوش کامل در کتابهای دعائم الاسلام, الایضاح و شرح الاخبار وی مورد بررسی قرار گرفته و با ارائۀ نمونه‌های تطبیقی تحلیل شده است. مهمترین رسالت این نوشتار, کشف و تحلیل معیارهای اعتبار حدیث از نگاه مؤلف است. بر اساس این پژوهش, مؤلف بیش از آنکه معیارهایی برای اثبات صدور روایات از اهل بیت علیهم السلام در نظر داشته باشد، تلاش خود را بر بیان مراد واقعی اهل بیت علیهم السلام, غالبا از طریق جمع بین روایات مختلف, متمرکز ساخته است.

در این مقاله با روش تحلیلی به منشأ رفتار مفسران اهل سنت در مواجه با آیات فضایل اهل بیت(ع) پرداخته شد؛ مفسران بزرگ اهل سنت مانند فخر رازی و طبری و زمخشری که تقریبا موضع منصفانه‌تری نسبت به آیات فضایل اهل بیت (ع)در پیش گرفته و به مستندات تاریخی اکتفا کرده‌اند،گرچه معرفت شناسی اصیل آیات فضایل به دست نمی‌دهند و در بین برخی مفسران همچون قرمطی برخوردهای متفاوتی هم در تفسیر آيات فضائل اهل بیت(ع) به چشم می‌خورد که همگي ناشي از باورهای مذهبی و شرایط اجتماعی و اختلاف نسبت به تشیع است.البته شرایط اجتماعی و حاکمیت سیاسی یک فرقه نیز به این مسئله دامن زده است؛ سکوت در برابر برخي آیات مورد اجماع صحابه، تفسير خلاف ديدگاه مشهور, غفلت از منابع و یا تحریف منابع، عوامل عقیدتی و توجيه تکلف آميز آيات فضائل ،مهم‌ترین شیوه‌های این مفسران براي گذر از تفسير اين آيات است.

ابوحامد محمد غزالی، عارف مسلمان، شخصیتی است که آراء او در حوزه اخلاق و انسان‌شناسی، شناخته شده است. بررسی چیستی، مصادیق و کارکردهای سعادت انسان، همواره مورد اهتمام غزالی بوده است. غزالی در بحث سعادت، دارای نظریه است و شناخت نظریه او درگرو توجه به چند مؤلفه است. نخست آنکه دانش حقیقی باید از حیث نظری و از جنبه عملی به نجات و سعادت حقیقی و اخروی او بیانجامد. رابطه‌ی شناخت نفس و معرفت حق و شناخت دنیا و آخرت با سعادت حقیقی مؤلفه دیگر است. ارکان مسلمانی، که به نحوی به شریعت اسلام مربوط است و پای عمل به احکام شرعی به میان می‌آید، مؤلفه دیگری است که بستر ساز سعادت اخروی است، آراستگی به فضائل انسانی، مؤلفه واپسین در نظریه سعادت غزالی است. این همه را غزالی از آموزه‌های قرآنی، الهام گرفته است. جستار پیش رو، این اخذ و اقتباس قرآنی توسط غزالی را به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی کرده است.

علمای امامیه برای ارزیابی روایات از دو اصطلاح صحیح و ضعیف استفاده می‏کردند و بر اساس قراین - که یکی از آن قراین سند حدیث بود - به صحت و یا ضعف حدیثی حکم می‏کردند. تا این‏که نظریه تربیع احادیث توسط علّامه حلّی به کار گرفته شد. ایشان احادیث را بر اساس سلسله سند به چهار دسته «صحیح»، «حسن»، «موثق » و «ضعیف» تقسیم کرد. با توجه به انتقاد بسیاری از عالمان به این شیوه ارزیابی، در این پژوهش بر آن شدیم تا به صورت آماری میزان پای‏بندی علّامه حلّی در عمل به وضع اصطلاحات جدید و سندمحوری را به دست آوریم. بر اساس نتایج به دست آمده، ایشان در موارد بسیاری به اصطلاحات خود پای‏بند نبوده و تعداد احادیث ضعیفی که مورد عمل قرار داده، از مجموع احادیث صحیح وحسن و موثق بیشتر است. بنابراین با وجود این‏که ایشان از پیشگامان رویکرد سندمحورانه به نقد حدیث است. این رویه را در کتاب‏هایش در پیش نگرفته است.

سبک زندگی مفهومی نو و پرکاربرد در میان عالمان اسلامی و دانشمندان غیر اسلامی در عصر حاضر هست که در عرصه‌ی علوم انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی و روانشناسی در دهه‌های اخیر بسیار موردنظر قرارگرفته است. «سبک زندگی اسلامی، فرایندی است که افراد با توجه به جایگاه اجتماعی و انسانی خویش آگاهانه نگرش‌ها و رفتارهای منتهی به دارایی‌ها و مصارف را بر اساس مبانی اعتقادی دین اسلام برای رسیدن به سعادت برمی‌گزینند تا از سویی همسان جامعه خودی و از طرفی متمایز با جامعه غیرخودی باشند.» این اصطلاح علمی می‌تواند با پسوندهای گوناگون برای دسته‌بندی اقشار مختلف بشر مورداستفاده قرار گیرد. از گروه‌های بزرگ اجتماعی گرفته تا گروه‌های کوچک و فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف انسانی را می‌تواند درجه‌بندی و تقسیم‌بندی نماید. از قبیل سبک زندگی سنتی، سبک زندگی متمدن و سبک زندگی مهندسی و دانشجویی و غیره. موضوع پژوهش پیش رو سبک زندگی مطلوب دانشجوی مسلمان از منظر قرآن و حدیث است که یکی از این دسته‌بندی‌ها است که تبیین و تشریح آن می‌تواند برای جامعه‌ی دانشگاهی و دانشجویی راهگشا باشد. سعی و تلاش در این پژوهش بر این رویکرد است که با تتبع در قرآن کریم و منابع عظیم اسلامی و کتب و مقالات محققان عصر حاضر به روش یادداشت‌برداری و کتابخانه‌ای این موضوع را موردبررسی و مداقه قرار دهد و تفاوت یافته‌ها را با سبک‌های دیگر روشن نماید. اهمیت و ضرورت پژوهش به آن است که مبانی سبک زندگی متعلم (دانشجو) که مورد تأیید قرآن و حدیث باشد را بیان کند و نیز ما را با اصول حاکم بر زندگی دانشجو از منظر قرآن و احادیث آشنا نموده و درنهایت روش‌های صحیح سبک زندگی دانشجو از منظر قرآن و حدیث را مشخص نموده و چگونگی اعمال آن‌ها را در زندگی مشخص نماید تا در زندگی به کاربندیم. برآیندهای این پژوهش بر آن‌اند که سبک زندگی مطلوب دانشجویی فرایندی پویا است که افراد با توجه به جایگاه اجتماعی و انسانی خویش آگاهانه نگرش‌ها و رفتارهای منتهی به دارایی‌ها و مصارف را بر اساس مبانی اعتقادی دین اسلام برای رسیدن به سعادت برمی‌گزینند تا از سویی همسان جامعه خودی و از طرفی متمایز با جامعه غیرخودی باشند. نتیجه آنکه ویژگی‌های سبک زندگی دانشجو از دیدگاه قرآن و حدیث در دو بعد عبارت‌اند از: الف.در بعد نگرشی: 1-خدا گرایی و اعتقاد به مقام خلافت انسان در زمین2- حس و عقل و وحی، عناصر معرفت انسانی 3-ارتباط تنگاتنگ فرد و اجتماع 4-اصالت معنویت و انسانیت در تعیین سبک زندگی 5- علم مؤلفه‌ای برای تکامل. ب. در بعد رفتاری: 1. سلامتی جسم و روح که شامل ابعاد مختلف سلامتی فردی و اجتماعی می‌شود و بهداشت، کم خوری، ورزش، ارتباطات اجتماعی، ازدواج و حفظ عفاف و حجاب، رعایت دستورات مذهب و مصرف را شامل می‌شود. 2. ایمان و هدفمندی، ارتباط مستقیم باهم دارند و ایمان کامل اهداف زندگی را ایجاد می‌کند. 3. تأثیرگذاری و موج‌آفرینی متناسب با روحیات پرهیجان جوانی است. 4. رعایت مناسبات علم و عمل، مثل بهره‌برداری از علوم نافع و اولویت‌بندی در آموزش علوم و... برای دانشجویی که عزم خود را برای آموزش جزم کرده امری بسیار شایسته است. 5. پشتکار و همت و دوری از تنبلی و کسالت از رموز موفقیت دانشجوی مسلمان محسوب می‌شود. 6. دانش‌محوری و جهل‌ستیزی و پژوهش و تحقیق صحیح موجب توسعه‌ی فردی و اجتماعی برای دانشجو است. 7. حق محوری و حقیقت‌جویی عامل عدم انحراف از هدف علم و دانش می‌شود. 8. شجاعت و جسارت علمی موجب گسترش علوم در جامعه می‌شود. 9. طبق روایات حرمت‌گذاری استاد در قرآن همتای احترام به خدا شمرده‌شده چون علم ارزشمند است و عالم موجب رهگشایی جامعه و توسعه‌ی آن است.

امت اسلام و اکثریت قریب به تمام عالمان مسلمان بر این باورند که قرآن وحی الهی است. بر این اساس یکی از مبانی بنیادین تفسیر قرآن در میان مفسران فریقین، اعتقاد به مبنای صدوری - الهی داشتن قرآن است. به رغم چنین اعتقادی، اندیشه‌ای دیگر، به ویژه در میان برخی مستشرقان قرآن پژوه مطرح شده که بر اساس آن، قرآن متاثر از فرهنگ زمان خود بوده است. این فرهنگ طیفی است از فرهنگ دینی و فرهنگ دوره جاهلیت. از منظر برخی مستشرقان و اندکی از عالمان نوگرای مسلمان، آموزه‌‌های یهودیت و مسیحیت و برخی اعتقادات مردم عصر نزول، نه تنها بر قرآن تاثیر داشته بلکه قرآن برگرفته از چنین آموزه‌‌هایی است و به این ترتیب وحیانی بودن قرآن را به چالش کشید‌ه‌اند.نفی و انکار فرهنگ جاهلیت در حوزه آیات معارفی به پندارهای جاهلانه معطوف بوده و در مقولاتی نظیر تعامل با زنان، روش اخلاقی آن فرهنگ بر اساس آیات قرآن مورد تخطئه و انکار قرار گرفته است. این پژوهش بر اساس روشی توصیفی - تحلیلی و با ابزار کتابخانه‌ای، ضمن تبیین برخی اعتقادات مردم عصر نزول و توضیح عناصری از مولفه‌‌های فرهنگ دینی و غیر دینی آن روزگار، این اندیشه را مورد بررسی و نقد قرار داده است. درباره نتایج بارز و دستآورد برجسته این تحقیق، چنین می‌توان گفت که قرآن نه تنها از این فرهنگ تاثیر نپذیرفته بلکه غایت خود را برکندن عناصر خرافی و باور‌های مخالف با عقلانیت در عصر نزول قرار داده و این کتاب آسمانی هدف خود را هدایت انسان‌‌ها به سوی سعادت و کمال دانسته است. بدین سان واکنش قرآن در برابر چنین آموزه‌‌هایی این است که برخی آموزه‌‌های هماهنگ با فطرت مردم عصر نزول را پذیرفته، برخی دیگر را با اصلاحات و پیرایش‌‌هایی تغییر داده و بسیاری از آن‌‌ها را از بین برده است. از نتایج دیگر این تحقیق که از صدوری بودن قرآن نشات می‌گیرد عصمت پیامبر(ص) در دریافت وحی است که کاملاً با اندیشه تأثیر پذیری قرآن از فرهنگ زمانه مغایرت دارد.

زبان وسیله ارتباط افراد انسان بایکدیگر است و در ظرف اجتماع انسانی شکل می گیرد. خیمه تمدن بشر ستونی استوارتر از " کلمه " و " کلام " ندارد و آنچه که گاه بردار نیست نیاز هماره ما انسان ها به واژه ها و سخن گفتن و شنیدن است. باید برای درک درست یک سخن، افزون بر توجه به قرائن لفظی پیوسته به کلام و قرائن منفصله دیگر، به قرائن غیر لفظی از جمله فضای صدور نیز توجه کرد. ما در این رساله برآنیم تا رویکرد شیخ محمد تقی شوشتری به واژه ها و سخنان و نیز کارکردهای حدیثی وی را بر پایه فضای صدور بررسی و تبیین نمائیم. این تحقیق بر پایه روش توصیفی و تحلیلی و با گردآوری اطلاعات، و فیش برداری و با در نظر گرفتن شواهد گوناگون، برخی از آثار حدیثی و رجالی شیخ شوشتری از جمله الاخبارالدخیله، النجعه فی شرح اللمعه، بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه و قاموس الرجال را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. در پایان معلوم گردید نگاه شیخ شوشتری به یک سخن، نگاه ارگانیک (اندام واره) بوده و آن را به مثابه یک دستگاه در کنار دیگر سخنان و قرائن آن دیده است و با رویکردی مبتی بر اصول عقلایی محاوره و استفاده گسترده از منابع اهل سنت، از فضای صدور در روند فهم و نقد حدیث بهره فراوانی جسته است چنان که بدین بهانه نام آور شده ، تا جایی که برخی گره های رجالی را هم که بیرون از دشواری های متنی است و سال ها و سده ها ناگشوده بوده، باز کرده است.

تفسیر عصری یکی از مسائل بحث برانگیز در علوم قرآنی است که مخصوصا در قرون اخیر، معرکه آراء مختلف از طرف مسلمانان و مستشرقین شده است و نظریات مختلف و متضاد نیز در این مورد بیان شده و برخی نیز تا مرز انکار آن پیشرفته‌اند. این مقاله با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا و بررسی و پژوهش متن محور در روایات تفسیری اهل بیت ع، اثبات می‌کند که تاثیر علوم و شبهات و گروه‌ها و عقائد و مسائل رایج عصر یک مفسر، بر تفسیر قرآن ، امری ثابت و رائج و اصیل بوده است، و اگر چه عده‌ای به دلیل افراط در این نوع تفسیر، در دهه‌های اخیر آن را انکار کرده‌اند، ولی روایات متعدد از اهل بیت علیم السلام در منابع تفسیری و روایی نشان می‌دهد که ایشان در موضوعات مختلف فقهی، اعتقادی، تفسیری قرآنی، اخلاقی، سیاسی، و حتی ادبی به نوعی تفسیر عصری انجام داده‌اند، از رهگذر تحلیل این روایات، و اثبات عصری بودن شان، اصالت این نوع تفسیر روشن شد.

تقطیع در لغت به معنای قطعه قطعه کردن و در اصطلاح اهل حدیث، نقل بخشی از روایت و ترک بخشی دیگر از آن است. این پدیده که از آغاز دوران نقل حدیث وجود داشت و با شروع تدوین جوامع موضوعی رواج بیشتری یافت، با عکس‌العمل‌های مثبت و منفی مواجه بوده و برخی آن را مجاز و برخی دیگر آن را برنتابیده‌اند؛ از جمله کسانی که در اثر حدیثی خود به تقطیع پرداخته، محدث نام‌آور، شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه است. تأثیرپذیری محدثان و فقیهان از این کتاب بر کسی پوشیده نیست. بررسی میزان فراوانی روایات تقطیع‌شده در این اثر حدیثی، علل و انگیزه‌های مؤلف برای تقطیع روایات و اینکه آثار این تقطیع‌ها چه بوده است، موضوعات و پرسش‌هایی است که در این پژوهش به آن‌ها پرداخته شده است. نتایج تحقیق که اغلب با روش مقایسۀ روایات متحد با یکدیگر به دست آمده، نشان می‌دهد که از مجموع 5920 روایت موجود در این کتاب، حداقل 626 مورد روایت تقطیع‌شده وجود دارد که حدود 5/10درصد کل روایات را شامل می‌شود. اکتفا به موضع حاجت، تبویب موضوعی روایات، اختصار کتاب و عقیده یا فتوای خاص مؤلف، بخشی از علل و انگیزه‌های تقطیع روایت در این کتاب بوده است. همچنین از این میان مشخص شد که تقطیع در حدود 100 روایت که معادل 8/15درصد کل روایات تقطیع‌شده است، مخل معنای صحیح یا کامل می‌باشد.