جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هیوم با طرح علم طبیعت انسانی سعی می کند مبنای تازه ای برای علوم ایجاد کند. حضور این مبنای تازه بیش از همه در علم اخلاق وی چشمگیر است. وی مباحث اخلاق را با نقد مبانی عقلی در نظریه های اخلاقی آغاز می کند, به اعتقاد وی عقل نمی تواند مبنای اصول و قواعد اخلاقی باشد, چرا که عقل امری خنثی و بی اثر است, در حالی که اخلاق علمی عملی است که جنبه انگیزشی و فعال آفرین دارد. ادله انکار عقل که حجم اصلی رساله را به خود اختصاص داده در دو اثر عمده هیوم رساله در باره طبیعت انسانی و کتاب تحقیق در مبادی اخلاق مطرح شده است. درلایل رساله که در قالب چهار دلیل ارائه شده در پس اثبات نکارآمدی عقل و جایگزینی احساس است. از میان این دلایل, دلیل اول از اعتبار و اهمیت بیشتری برخوردار است. هیوم این دلیل را اینگونه تقریر می کند: " فلسفه عموما" به دو بخش نظری و عملی تقسیم می شود و از آنجا که اخلاق همیشه تحت عنوان دومی درک می شود, تاثیر آن بر فعل و انفعالات ما و فرا رفتنش از احکام سست و ملایم فاهمه مسلم است این مساله با تجارب عام اثبات می شود. تجربه ای که ما را از این مساله آگاه می سازد این است که انسانها اغلب تحت تاثیر تکالیفشان هستند, مثلا" به واسطه ی اعتقاد به بی عدالتی از برخی افعال منصرف می شوند و به واسطه ی اعتقاد به ظیفه به افعال دیگری سوق داده می شوند. بنابراین از آنجا که اخلاقیات بر فعل و انفعالات تاثیر می گذارد. در نتیجه اخلاقیات نمی تواند از عقل ناشی شود... مادامی که پذیرفتیم عقل هیچ تاثیر بر فعل و انفعالات ما ندارد بیهوده است ادعا کنیم که اخلاق با استنباط از عقل کشف می شود. یک اصل فعال هرگز نمی تواند بر یک اصل منفعل مبتنی باشد و اگر عقل به خودی خود منفعل است باید در همه ی اشکال و ظهوراتش منفعل باقی بماند." دیگر دلایل رساله همه به نوعی به این دلیل باز می گردند. ادعایی که در دلیل چهارم مطرح می شود یعنی مساله" اخذ باید از هست" فراتر از یک دلیل در رد تاثیر عقل, سرآغاز مباحث مختلفی در باب خاستگاه. و منشاء اخلاقیات است که تا عصر حاضر ادامه داشته است. نظریه ایجابی هیوم که در بخش سوم رساله آمده است نظریه حس اخلاقی است که بر مبنای آن منشاء تمایزات اخلاقی و اصول و مفاهیم آن امری درونی و مشترک میان همه انسانهاست. این امر مشترک که به نحوی جنبه پیشنی دارد, حس خوشایندی یا ناخوشایندی انسان را جهت داده و به سمت حکم اخلاقی که فقط از کلیت و ضرورت روانشناختی برخوردار است می کشاند. به این ترتیب هیوم اگر چه از ادعای نخستین خود مبنی بر ایجاد علمی یقینی همسنگ دیگر علوم عقب نشینی می کند اما در توجه به احساس به عنوان یکی از وجوه مهم حیات انسان, آغازگر حرکتی است که تا کنون ادامه داشته است.