جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جنگ جمل، واقعه مهمى در تاریخ صدر اسلام به شمار مى‏آید که آثار و نتایج مختلفى در پى داشت. یکى از مهم‏ترین پیامدهاى آن انشقاق مذهبى در جامعه اسلامى براى نخستین بار بود؛ به این ترتیب کهجامعه اسلامى به سه گروه شیعه علوى، شیعه عثمانیه و قاعدین تقسیم شد. هر کدام از این گروه‏ها براى توجیه عملکرد خویش به مباحث کلامى رو آوردند و اولین جرقه‏هاى مجادله کلامى از این زمان شروع شد. از طرفى یکى از ویژگى‏هاى جهان اسلام بین قرن سوم تا پنجم، مجادله و مباحث کلامى بین مسلمانان است که از این مناقشات مى‏توان به جدال افراد و گروه‏هاى اسلامى و اظهار نظر در باره «شرکت کنندگان» و «کشته شدگان» در جنگ جمل اشاره کرد. به همین دلیل، افراد و گروه‏هاى اسلامى در باره این موضوع به اظهار نظر پرداخته‏اند. به‏رغم اختلاف نظر گروه‏هاى اسلامى در مورد جنگ جمل، اصحاب جمل را به دلیل شورش علیه حکومت اسلامى «باغى» و خلیفه مسلمانان را «برحق» مى‏دانند. اما در مورد سرنوشت سران شورشى، اختلاف آرا وجود دارد. تحقیق حاضر سعى دارد ضمن بازگو کردن دیدگاه‏هاى افراد و گروه‏هاى اسلامى در مورد این حادثه، علت تفاوت‏ها و اختلاف آراى مورخان و متکلمان را ریشه‏یابى و بررسى کند.

یکى از حوادث مهم تاریخ اسلام جنگ جمل مى‏باشد. آثار و نتایج این جنگ در ابعاد سیاسى ـ اجتماعى و نظامى، مهم و در جهان اسلام تأثیر گذار بوده است. دلیل اهمیت این جنگ، بدیع بودن آن است، زیرا براى اولین بار دو گروه از مسلمانان در مقابل هم صف آرایى کردند. و به همین سبب گروهى از مسلمانان مدعى شدند که توانایى تشخیص بر حق بودن هر یک از دو گروه متخاصم را نداشته، در نتیجه از هر دو گروه کناره‏گیرى کردند. اما آنان با عملکرد خود ـ خواسته یا ناخواسته ـ پایه‏گذار تفکرات جدیدى در جامعه اسلامى شدند که در تاریخ از آنان به عنوان گروه «قاعدین» یاد مى‏شود. هدف پژوهش حاضر بررسى شرایط سیاسى ـ اجتماعى جامعه اسلامى در شش ماهه اول حاکمیت امیرالمؤمنین علیه‏السلام ، به‏ویژه هنگام وقوع جنگ جمل است. اگر چه براى تکمیل مباحث، گریز مختصرى به قبل و بعد از این جنگ، به‏ویژه نبرد صفین هم صورت خواهد گرفت. از این رو، تحقیق حاضر، ضمن معرفى شخصیت‏هاى مهم گروه قاعدین، در پى شناسایى علل و انگیزه‏هاى گوشه‏نشینى و انزواى آنان در زمان نبردهاى داخلى دوران على علیه‏السلام است.

اختلافاتى که بعد از قتل عثمان در جامعه اسلامى بروز نمود، باعث شد جامعه به سه گروه عمده شیعه علوی، شیعه عثمانى و گروه قاعدین تقسیم شود. در نهایت این اختلافات منجر. به تقابل دو گروه از مسلمانان در جنگ جمل شد. بازشناسى این اختلافات از موضوعات مهمى است که مى تواند در شناخت دقیق این برهه ى حساس تاریخ اسلامى راه گشا باشد. اختلافات در جامعه اسلامى عصر خلافت على (ع)، اصولا برآمده از دو جریان عمده است. نخست اختلافات دیرینه ای که از عهد کهن بین اقوام و قبایل موجود در جزیره العرب وجود داشت. اگرچه با ظهور اسلام این تضادها مدتى فروکش کرد، اما بعد از رحلت پیامبر (ص) دوباره با چهره اى جدید احیاء شد. دوم، بخشى از اختلافات در جامعه حاصل رقابت، حسادت، کینه و قدرت طلبى گروهى از مسلمانان بود که بعد از رحلت رسول اکرم (ص) و با اقدامات خلفای دوم و سوم متمول شده بودند. تحقیق حاضر به دنبال ریشه یابى این تحولات بوده، با ارائه برخى ادله و شواهد سعى دارد دلایل زیاده خواهى این دسته از مسلمانان را بررسى کند. در این رساله این نکته بررسى شده که چگونه سران شورشیان از عنوان "خونخواهى عثمان " براى رسیدن به اهداف خود استفاده ابزارى کردند. همچنین- نگارنده تحقیق تلاش دارد دلایل مخالفت عایشه، طلحه و زبیر را با خلافت على (ع) تجزیه و تحلیل نماید. از طرفى این نوشتار به دنبال بررسى مشکلات علی (ع) هنگام مقابله با شورشیان است. همچنین پاسخ به این که چرا در حالى که نیروهاى خلیفه از نظر کمیت کم تر از شورشیان بوده، در عین حال به پیروزى رسیده است؟ ضمن آن که در این رساله نتایج و پیامد.هاى جنگ به طور مبسوط به نقد کشیده شده، ریشه یابى خواهد شد که چرا على رغم پیروزى على (ع)، پیامدهاى جنگ بیش از آن که به نفع فاتح باشد، به ضرر ایشان تمام شده است؟ نوشته حاضر تلاش دارد ضمن معرفى قاعدین، دلایل کناره گیرى آنان از شرکت در نبردهای داخلى به نفع على (ع) را تجزیه و تحلیل نماید. همچنین بررسى نماید که آراى قاعدین چه تأثیرى در جهان اسلام داشته است. به حکم اسلامی در باره بغی و باغیان پرداخته شده، دیدگاههای فرق و گروه های اسلامی در باره شرکت کنندگان و کشته شدگان در جنگ جمل به نقد کشیده خواهد شد.