جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهم اعجاز، بحث تحدی قرآن است. تحدی به معنای هماورد خواستن است. تحدی قرآن از جهت مخاطب، زمان، محتوا و معارف گستره دارد. قرآن مکررا ناباوران را به مبارزه و هماوردی خوانده است. این تحدی از زمان پیامبر(صل الله علیه و آله و سلم) شروع شده و همچنان ادامه دارد و محدود به زمان خاصی نیست. این دعوت و هماوردی به چند شیوه در قرآن آمده است: گاهی دعوت به آوردن کتابی مثل قرآن، گاهی ده سوره و گاهی یک سوره مانند قرآن. از سوی دیگر، قرآن دارای وجوه مختلف اعجاز است که قرآن پژوهان و مفسران بدان اشاره کرده اند. مانند: فصاحت و بلاغت (اعجاز بیانی)، اعجاز معارف و معانی قرآن (اعجاز محتوایی)، اعجاز اخبار غیبی قرآن، اعجاز مزبوط به گزاره های علمی قرآن (اعجاز علمی) و ... . در رابطه با قلمروی تحدی قرآن سوالی که مطرح می شود این است که: آیا تحدی قرآن فقط شامل اعجاز بیانی قرآن (فصاحت و بلاغت) می‌شود؟ یا شامل تمام وجوه اعجاز قرآن مانند اعجاز علمی هم می شود؟ در این زمینه دو دیدگاه در میان قرآن پژوهان مطرح می باشد: 1.عده ای تحدی قرآن را فقط شامل جنبه های لفظی قرآن (فصاحت و بلاغت) می دانند. چون معتقدند که خطاب آیات تحدی فقط شامل مردم زمان نزول می شود و آنها هم غیر از فصاحت و بلاغت با جنبه های دیگر آشنایی نداشتند. 2. اما برخی از قرآن پژوهان مانند علامه طباطبایی و آیت الله معرفت و دیگران معتقدند که تحدی قرآن تنها مربوط به بعد فصاحت و بلاغت قرآن نیست، بلکه برای تمام وجوه اعجاز است. زیرا تحدی قرآن عام است و شامل همه انسانها در تمام اعصار می باشد. و در صورتی که تحدی تنها به فصاحت و بلاغت می‌بود، دعوت غیر عرب از انس و جن بی‌معنا می‌شد. در پژوهش حاضر ضمن بررسی تحدی قرآن و مراحل آن، به دیدگاه قرآن پژوهان و مفسران گذشته تا امروز در رابطه با وجوه اعجاز قرآن و قلمرو تحدی قرآن (شمول تحدی قرآن بر اعجاز علمی قرآن) پرداخته و دلایل هر دو گروه با رویکرد دیدگاه آیت الله معرفت مورد تحلیل و نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.

از گذشته‌های دور ترجمه بین‌زبانی همواره موردتوجه بوده است. از زمانی که اسلام موردپذیرش مسلمانان غیرعرب قرار گرفت، موضوع ترجمه قرآن نیز مطرح شد. با توجه به جایگاه ویژه قرآن و غیربشری بودن آن، ترجمه قرآن به زبان‌های غیرعربی پرچالش‌ترین موضوع در بین مترجمان بوده و هست. به‌ویژه انتقال مفهوم کنایات و مثل‌ها با توجه به بعد اعجاز قرآن تقریباً کاری غیرممکن است. درعین‌حال با ترویج گسترده اسلام در سطح جهان و لزوم بهره‌گیری همه مسلمانان از این منبع وحی، ترجمه قرآن امری اجتناب‌ناپذیر است. از طرفی آشنایی اکثریت مردم دنیا با زبان انگلیسی، ترجمه قرآن به این زبان را از اهمیت ویژه‌ای برخوردار کرده است. این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی، به دنبال پاسخ به این سوال است که مترجمان انگلیسی قرآن (آربری، صفارزاده، پیکتال و یوسف علی) در ترجمه واژه «بعض» و ترکیبات آن، چگونه عمل کرده‌اند؟ در بررسی ترجمه‌های موجود تأثیر تفاوت زبان مادری و تفاوت‌های فرهنگی مترجمان، در آثار ارائه‌شده کاملاً مشهود است. البته گاهی حسب نیاز گریزی به دیگر ترجمه‌ها نیز زده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در بیشتر موارد به نقش دستوری واژه یا معنای خاص آن در ترکیب استفاده‌شده، بی‌توجهی شده و ترجمه صحیحی ارائه نشده است.

شبهة «سلب ‌‌انگیزش» در «قول به صرفه» یک مفهوم برون ‌‌زبانی است. بدین معنا که انگیزة آوردن مثل آن را از مخاطبش سلب می‌کند. شواهد تاریخی موجود گواه ردی بر این شبهه است؛ اما ساختار زبانی آیات نیز انگیزش لازم برای جلب مخاطب را داراست؟ اگر مفهوم درون و برون‌متنی، هم‌راستا باشد، پاسخ مناسبی برای رد شبهة «قول به صرفه» بر اساس روش‌های زبان‌شناسی است. برای این منظور با روش توصیفی و تحلیلی در سیاق آیة 23 سورة بقره، اسلوب‌های بلاغی انگیزش‌زا جستجو ‌می‌گردد. در سیاق آیه کاربرد ادات آگاهی‌بخش ندا، سبک خروج از مقتضی‌ظاهر و توابعی چون نعت و بدل، استفاده از موصول «الذی» و... نشان می‌دهد، آیة تحدی در سیاقی انگیزشی واقع شده است. با تمام این ترغیب‌ها اگر تحدی صورت نگرفته است؛ به‌علت سلب انگیزش آن نیست؛ بلکه هنر متن آیات قرآن، قابلیتی دارد که کسی توانایی مبازره با آن را ندارد و به سمت توحید هدایت می‌کند.

در مصادر روایی اهل سنت روایتی از پیامبر اکرم(ص) به نقل از ابوهریره گزارش شده است. روایت مزبور، با ملامت حضرت موسی(ع) نسبت به حضرت آدم(ع) مبنی بر علت خروجش از بهشت آغاز و با پاسخ حضرت آدم(ع) و غلبه ایشان برحضرت موسی(ع) به پایان می‌رسد. این پژوهش به روش تحلیلی و تاریخی به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا روایت «احتجاج حضرت موسی(ع) و حضرت آدم(ع)» به لحاظ سندی و دلالی دارای اعتبار است؟ این روایت که به طور گسترده در منابع مختلف اهل سنت گزارش شده است، به جهت سند و محتوا دارای اشکالات متعدد می‌باشد. نوشتار پیش‌رو در صدد اعتبارسنجی روایت مزبور بوده و آن را از جهت سند و محتوا مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. تفرد ابوهریره در نقل روایت، اضطراب در متن آن، القای اندیشة جبر‌گرایی، تجسیم خداوند متعال، تعارض با عصمت پیامبران و تبعیض میان آنان، واکنش علمای فریقین نسبت آن و چگونگی دیدار این دو پیامبر(ص)، از جمله عواملی هستند که احتمال جعلی و ساختگی بودن آن را تقویت می‌کند.

عصمت یکی از مباحث مهم کلامی است که از دیرباز مورد توجه مفسران و قرآن‌پژوهان بوده است. یکی از مباحث مربوط به عصمتِ پیامبرگرامی اسلام(ص)، انتساب «ذنب و استغفار» به آن حضرت است که در آیات متعددی از قرآن ملاحظه می شود. این نوشتار درصدد است تا آراء آیت الله معرفت و فخر رازی، یکی به نمایندگی مکتب تفسیری امامیه و دیگری به نمایندگی مکتب تفسیری اشاعره را مقایسه و نقد کند. بررسی ها نشان می‌دهد، آیت الله معرفت عصمت را برای تمام دوران زندگی پیامبر اکرم(ص) ثابت می کند و «ذنب» را گناه اجتماعی و إستغفار پیامبر(ص) را نیاز ایشان به رشد و بالندگی و بهره مندی از امدادهای الهی می‌داند؛ امّا فخر رازی در تحلیل خود عصمت را به دوران بعد از نبوّت و ذنب را به پیش از نبوّت مربوط می شمارد. در این نوشتار مواردی چون گناه مؤمنین، ترک عملِ اولی و گناه صغیرۀ جایز در پاسخ از وجوه محتمل بر شمرده شده است.

مفسرینی از شیعه با توجه به روایات رسیده در ذیل یازدهمین آیة سورة غافر، تعبیر دو مرگ و زندگیموجود در آیه را مربوط به بحثرجعت می‌دانند؛رجعت را از وعده‌های‌الهی خداوند دانسته‌اند که به واسطۀ آن ذات باری‌تعالی، در هنگام ظهور حضرت‌مهدی علیه‌السلام، گروهی از مردگان را به همان صورتی‌که بودند به دنیا بر‌می‌گرداند تا گروهی عزیز و گروهی را ذلیل‌کند؛ به تبع آن حق‌مظلوم را از ظالم باز‌ستاند. با توجه به اختلاف نظرات‌تفسیری راجع به اختصاص بحث رجعت در آیة 11 سورة غافر، به دنبال شفاف‌سازی اختصاص مرگ‌های دو‌گانه مربوط به کفار؛ به روش توصیفی و تحلیلِ سیاقی، مفهوم صحیح این آیهبر اساس پاسخگویی به شبهات موجود بررسی می‌گردد. با وجود قرائن سیاقی از آیه و اخبار‌آحاد در روایات‌رسیده در بحث‌رجعت ذیل آیة مورد نظر، این آیه مربوط به عموم‌کفار است و نمی‌تواند مربوط به کفار در زمان‌رجعت باشد؛ اما با مقایسة مشخصات‌کفار در زمان‌رجعت و مشخصات‌کفار در سوره‌های هم‌سیاق با سورة غافر(حوامیم) مشخص‌می‌شود که: این افراد در کفر‌محض هستند و عذاب‌الهی از آنها برداشته‌نمی‌شود؛ بنابراین با مشخصات کفار در زمان‌رجعت مطابقت دارد و می‌تواند به استناد سیاقی، منظور از دو بار میراندن و زنده کردن کفار، دو بار عذاب‌الهی برای آنان است

از جمله مباحثی که در عصر کنونی مورد توجه پژوهشگران حوزه های قرآنی قرار گرفته است، روش شناسی تفسیر قرآن کریم می باشد. این اهمیت و توجه به ابعاد مختلف روش شناسی تفسیر از آن جهت می باشد که باعث دستیابی به روش صحیح تفسیر قرآن کریم می شود. همچنین زمینه را برای طبقه بندی تفاسیر بر مبنای معیارهای روش شناسی فراهم و الزامات روش شناسی تفاسیر را بیشتر روشن می کند. یکی از تفاسیر قابل توجه و مهم در قرن هشتم هجری، تفسیر کشف التنزیل فی تحقیق المباحث و التأویل، معروف به تفسیر حداد یمنی می‌باشد. در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و همچنین گردآوری مطالب به شیوه کتابخانه ای، سعی شده است تا روش ها و گرایش‌ های تفسیری این مفسر مورد مداقه قرار گیرد. لذا در بررسی این تفسیر و با توجه به این که روش مفسر، بهره‌گیری از روش های نقلی، عقلی، و اجتهادی همراه با گرایش های لغوی، کلامی و فقهی در تفسیر است، این نتیجه حاصل شد که روش تفسیری ایشان، روشی نسبتاً جامع در تفسیر قرآن کریم می باشد.

عرضه حدیث بر قرآن به‌عنوان مهم‌ترین معیار نقد متن حدیث از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. روایات بسیاری که پشتوانه و سند این معیارند، نزد اصولیان به «اخبار عرض» و «ترجیح» شهرت یافته و به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین معیار در عرصه نقد متن حدیث و در بازشناسی احادیث معتبر از احادیث مجعول، همواره مورد توجه عالمان و اندیشمندان اسلامی قرار گرفته‌اند. طبق مفاد و مضمون این روایات، حدیثی که به معصومین: منتسب شده و صدور آن از معصوم مورد شک و تردید می‌باشد، باید بر قرآن عرضه گردد و در صورت «موافقت» با قرآن یا به‌طور دقیق‌تر «عدم مخالفت» پذیرفته ‌شود. اما حدیثی که مخالف کتاب الهی باشد، فاقد ارزش و اعتبار بوده و کنار گذاشته می‌شود.اما گذشته از پذیرش یا رد اخبار مورد نظر، در مورد مفهوم «موافقت» و «مخالفت» حدیث با قرآن وحدت‌نظر وجود ندارد.این رساله که در چهار فصل تنظیم شده است، ضمن یادکرد اخبار عرض و اعتبارسنجی آن از دیدگاه عالمان فریقین، به بررسی مفاد و مدلول این اخبار پرداخته، و دیدگاه‌های مختلف در معنای «موافقت» و «مخالفت» حدیث با قرآن را مطرح و مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. در پایان نیز به سیره عملی عالمان شیعه در عرضه احادیث بر قرآن از طریق ارائه نمونه‌هایی در این زمینه می‌پردازد و سرانجام به این نتیجه دست یافته است که مقصود از «موافقت» و «مخالفت» در اخبار عرض، سازگاری و ناسازگاری با مجموع قرآن و روح حاکم بر آن است و سنجش حرفی و تک‌مضمونی قرآن و حدیث منظور نمی‌باشد. کلیدواژه‌ها:نقد حدیث، نقد متن حدیث، اخبار عرض و ترجیح، عرضه حدیث بر قرآن، «مخالفت» حدیث با قرآن، «موافقت» حدیث با قرآن.

قرآن کریم برخوردار از وجوه مختلف اعجاز بیانى، تشریعى، علمى اخبار غیبى، آفرینش‏هاى هنرى و... مى‏باشد. اما در عین حال عالمان و اندیشمندان قرآنى بر این باورند که وجوه اعجاز قرآن تنها منحصر به این وجوه نمى‏باشد و این راه به روى همه انسان‏ها گشوده است تا با تدبر و تأمل بیشتر در قرآن وجوه دیگرى از اعجاز آن را آشکار سازند. یکى از مباحثى که در قرن اخیر از سوى بعضى قرآن پژوهان مطرح شده است، نظریه «اعجاز عددى و نظم ریاضى» است. این نظریه که بیانگر نظم اعجاز گونه عددى و ریاضى قرآن است، براى اولین بار توسط دکتر رشاد خلیفه در سال 1972 (1351 ش) مطرح گردید. طرح این نظریه مورد توجه و استقبال قرآن پژوهان قرار گرفت. به گونه‏اى که موارد بسیارى بر تحقیقات او افزوده شد. تا جایى که امروزه دهها کتاب و مقاله در این زمینه نوشته شده است. در این نوشتار بر آنیم تا این نظریه را در سه بخش: اعجاز عدد 19، حروف مقطعه و ارتباط با عدد 19 و تناسب در تکرار الفاظ قرآن مورد بررسى قرار داده و دیدگاه موافقان و مخالفان و نظر نهایى در این زمینه را بیان نماییم.

چکیدهبه استناد بسیاری از آیات و روایات، ائمه اطهار(ع) تنها کسانی هستند که پس از خدا و پیامبر(ص)آگاهی کامل به معارف قرآن، و مراد و مقصود آیات آن دارند، لذا ائمه(ع)، با توجه به نیاز بشر، به تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم پرداخته‌اند. روش‌شناسی روایات تفسیری معصومان(ع) در تفسیر قرآن کریم به دلیل جایگاه خاص سنت در تبیین قرآن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از آنجا که عصر حضرت زهرا(س) توام با نوعی خفقان سیاسی، انزوای شیعیان و آغاز انحراف‌های دینی بود، بررسی روش‌های تفسیری ایشان در تبیین آیات قرآن کریم، نگاه ویژه‌ای را می‌طلبد. حضرت زهرا(س) در عصر خود ساکت ننشستند و با خطبه‌های آتشین خود به روشن‌گری مردم پرداختند و در حوزه تفسیر با استفاده از تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر روایی و هم چنین با تطبیق آیات بر شرایط زمان، به دفاع از ولایت اهل‌بیت(ع) پرداخت. آن حضرت علاوه بر بیان معنای ظاهری، به ارائه‌ی معنای باطنی نیز پرداختند. حضرت زهرا(س) در استخراج معانی قرآن، از انواع گونه‌های تفسیری مانند؛ جری و تطبیق، استناد به قرآن، تفسیر بر اساس دلالت التزامی، ایضاح مفهومی، بیان اسباب‌النزول و ... استفاده کرده است که البته بهره‌گیری ایشان از جری و تطبیق نسبت به سایر موارد چشم گیرتر است.کلید واژه‌ها:حضرت زهرا(س)، تفسیر قرآن، روش تفسیری، روایات تفسیری