جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در جهان اسلام حقیقتی انکارناپذیری وجود دارد به نام مذاهب اسلامی با گرایش های اعتقادی وپیروان مختلف، با توجه به عملکرد آنان در گذشته اینگونه به نظر می رسد که هیچ اشتراکی بین آنان نباشد. ولی با مراجعه به منابع اولی وپژوهش با دید تقریبی در می یابیم که: مشترکات زیادی در مسائل اعتقادی و فرعی موجود است. این تحقیق اشتراکات اعتقادی اشاعره و امامیه را بررسی و نقش اساسی آن را در تقریب مذاهب اسلامی به اثبات رساند.پایان نامه در پنج فصل و هر فصل با دو گفتار سامان یافت. فصل اول مفاهیمی مانند: اعتقاد، امامیه، اشاعره و تقریب بررسی شد. فصل دوم؛ متکلمان هر دو فرقه خداشناسی را یک اصل مسلم، بلکه امر واجب، مقدس و مهم می شمارند، امور معرفتی تنها با نظر ممکن است، در اثبات صانع، محدِث و واجب الوجود، توحید و اقسام آن استدلال مشترک دارند و مشترکات اعتقادی و تقریبی را به خوبی ثابت می کنند. فصل سوم؛ محققان هر دو فرقه معقتدند که مسلمانان به اصل نبوت عامه و خاصه و مسائل پیرامونی آن باید از روی تحقیق ایمان داشته باشند. در اصل ضرورت و ارسال رسل، وحی، اعجاز و عصمت اتفاق نظر وجود دارد. پیامبر خدا حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله را خاتم رسولان و دین اسلام را کاملترین دین و قرآن را معجزه ابدی می دانند. فصل چهارم؛ دانشمندان هر دو فرقه اصل امامت عامه را مسلم، وجود امام را امر ضروری می دانند، در نصب امام نظرها متفاوت و در اوصاف امام غالباً اعتقاد یکسانند. در امامت خاصه لزوم جانشینی برای رسول خدا صلی الله علیه و آله ضرورت دارد. فصل پنجم؛ علمای هر دو مذهب به اصل معاد معتقداند اشاعره اثبات آن را سمعی و امامیه عقلی و نقلی می‌دانند و در اغلب مسائل معاد نیز دیدگاه اعتقادی مشترک دارند.

یکی از تحلیلها درباره وحی، تجربه دینی انگاشتن آن است. برخی از متفکران بر این اساس معتقدند که وحی همان تجربه دینی است و اگر انبیا به درجه نبوت رسیده اند، نتیجه اندوخته های دینی و مذهبی آنان است. در واقع وحی در تجربه دینی خلاصه شده و از همان سنخ است. به نظر می رسد دیدگاه آنان بیش از آنکه با مذاق حکما و متکلمان اسلامی سازگار باشد، از اندیشه متفکران غربی متاثر است.دکتر سروش نیز معتقد است که وحی همان تجربه دینی و الهام است و این دو، همانند تجربه های شاعران و عارفان است و نیز فرهنگ، شخصیت و دانش نسبی پیامبر در ارائه مفاد وحی تاثیر می گذارد و وحی را خطاپذیر می سازد.

‫يکي از مسائل جدي درباره با عدالت، حکمت و خيرخواهي خداوند، مسئله آلام و رنج هايي است که به برخي انسانها ميرسد؛ بدون اينکه گناه يا عملي را مرتکب شده باشند. اين پژوهش در پنج فصل، به اين موضوع پرداخته است. متکلمان اسلامي، عذابها و آلام را به استحقاقي و غير استحقاقي تقسيم کردهاند. همه متکلمان رسيدن آلام استحقاقي به افراد را حَسَن و مطابق عدالت و حکمت خداوند ميدانند؛ اما نسبت به آلام ابتدايي و غير استحقاقي، اختلاف نظر دارند. اشاعره آلام غير استحقاقي ازسوي خدا را نيکو دانسته و از سوي غير خدا را مذموم ميشمارند. متکلمان اماميه و معتزله، آلام غير استحقاقي را در مواردي نيکو ميدانند که خداوند به رنج ديده، عوض و بدل چند برابر عطا نمايد و نيز نسبت به مؤلَم يا به ديگري يا به هر دو، جنبه لطفي داشته باشد؛ مثل اينکه علت گرفتاري شخص، امتحان، پند، عبرت، تقويت روحيه صبر و مقاومت، بيداري و تنبّه، و ... باشد. اگر فاعلِ آلام غير استحقاقي، غير از خداوند باشد، بايد رنجي را که به مظلوم وارد کرده، جبران نمايد و اگر جبران نکند، خداوند در دنيا يا آخرت، انتقام ستم ديده را از او ميستاند که در اصطلاح «انتصاف» نام دارد. ثنويه، همه آلام را از هر فاعلي که صادر شود، زشت و مذموم ميدانند؛ به همين دليل، معتقدند که خداي آلام و شرور، غير از خداي لذات و خيرات است. تناسخيها معتقدند: اگر مصيبت ديده و گرفتار، سزاوار آن باشد، گرفتاري و رنج ديدگي او خوب است؛ وگرنه بد و ناپسند است. با توجه به رابط? آلام و اعواض با قواعد کلامي حسن و قبح عقلي و وجوب لطف و اصلح بر خداوند که اماميه بدان معتقد است، هر آنچه در عالم رخ ميدهد، مطابق حکمت و عدالت خداي حکيم است و نسبت به حال بندگان، لطف و اصلح است. با توجه به آيات و روايات و سخنان متکلمان، فلسفه آلام ابتدايي، ميتواند آزمايش و امتحان، پند و عبرت، تقويت روحيه صبر و استقامت، تنبيه و بيداري و توجه به خدا، و دادن اجر و پاداش باشد.

در این نوشته به صورت گذرا نظرات دانشمندان اسلامی و غربی حول چند مساله پیرامون معجزه پرداخته شده است: 1-واژه معجزه در اسلام و واژه miracel در غرب، بر رویدادهای خارق العاده اطلاق می‌شود و در هر دو حوزه واژه مورد استفاده با واژه های که در متون مقدس به این رویدادها اطلاق شده متفاوت است. 2- چیستی معجزه، دانشمندان اسلامی معجزه را دلیل بر صدق ادعای نبوت می‌دانند تعریف آنها از معجزه غالبا متاثر از همین نگاه اندیشانه به آن بوده است. و بنابراین آن را به امر خارق العاده که همراه با تحدی و ادعای نبوت و عدم معارضه توسط دیگران است تعریف کرده اند و در غرب چنین نبوده بلکه تعاریف بسته به شرایط ذهنی و معرفت شناسی غالب در غرب است و امروزه تعریف به نقص قوانین طبیعت بیشتر مورد توجه است. 3- امکان معجزه در هر دو حوزه مورد بررسی قرار گرفته است ولی عمدتا در غرب امکان آن از نظر علمی و قوانین طبیعی مورد نظر بوده ولی در حوزه اسلامی عمدتا از نظر فلسفی و عقلی ولی در هر دو حوزه کم اند کسانی که منکر مطلق معجزات باشند. 4- تبیین معجزات در هر دو حوزه مورد بررسی قرار گرفته،‌ در غرب تحت عنوان تبیین طبیعی که آیا می‌شود آنها را با ساز و کار طبیعت تبیین کرد؟ ولی مشابه آن در جامعه اسلامی بحث معارضه مطرح شده و عدم معارضه که در تعریف متکلمان مسلمان آمده معنایش این است که تبیین و شناخت علل و عوامل آن برای بشر مقدور نیست. 5-معجزات به خاطر اینکه رویدادهای تاریخی اند نیازمند اثبات اند و این بحث هم غرب و هم در حوزه معرفت شناسی اسلامی مطرح بوده در غرب اثبات ناپذیری آن یکی به خاطر تاریخی بودن، دوم به خاطر تعارض با علم است. .ولی متکلمان مسلمان که فارغ از تفکر مبتنی بر تجربه و ایدئولوژی علمی بوده اند تنها به خاطر تاریخی بودن بحث اثبات آن را دنبال کرده اند و چون معجزه جاوید یعنی قرآن موجود است و معجزه بودنش با تحدی اثبات آن را دنبال کرده اند وچون معجزه جاوید یعنی قرآن موجود است و معجزه بودنش تا تحدی روشن است و نیز بسیاری از معجزات افعالی که تاریخی بوده اند را ذکر کرده، لذا اثبات معجزات بحث مهمی شمرده نمی‌شود لذا ما هم آن را ذیل دیدگاه دانشمندان مسلمان نیاوردیم. 6- دلالت معجزه بر مدعا در هر دو حوزه گسترده مورد توجه بوده و غالبا در غرب آن را دلیل بر وجود خداوند گرفته اند و متکلمان مسلمان آن را دلیل بر صدق ادعای نبوت می‌دانند.

تکلیف از نظر بسیاری از علما و متکلمان امامیه، به‌معنای اراده تشریعی خداوند است که به انجام یا ترک کاری از سوی مکلفین، تعلق می‌گیرد. دسترسی مکلفین به پاداش و ثواب اخروی، وجود تکالیف را ضروری می‌سازد؛ همچنین انسان به‌عنوان یک موجود اجتماعی، برای ادامه حیات و رفع نیازهای خود، نیازمند قوانین جامع و کاملی است که بتواند نظم و عدالت را در جامعه برقرار سازد، از هرگونه پیامد منفی به‌دور باشد، و زمینه رشد و کمال و سعادت انسان را فراهم نماید. و از آن‌جایی که تنها خداوند به تمام رمز و راز و نیازهای انسان آگاهی کامل دارد، فقط او می‌تواند چنین قوانینی را در قالب تکلیف وضع نماید. این تکالیف، در واقع راه رسیدن به حقوق انسانی است، و اگر انسان می‌خواهد که به کمال و برتری دست یابد، باید به تکالیف و قوانین الهی عمل نماید. حسن و قبح عقلی، مالکیت خداوند، حاکمیت خدا، قاعده لطف، حکمت الهی، رحمت و عدالت الهی را می‌توان جزء مهم‌ترین مبانی کلامی وضع تکالیف از سوی خدا برای بشر دانست. همچنین وضع این تکالیف، زمانی معنا خواهد داشت که قدرت، آزادی و اختیار انسان را به‌عنوان مبانی انسان‌شناسانه تکلیف بپذیریم. اگرچه درباره اختیار و آزادی انسان، میان متکلمان مسلمان اختلاف‌نظر شدیدی وجود دارد، اما نظریه "امر بین الامرین" که رویکرد کلامی شیعه از آن حمایت می‌کند، تنها اندیشه‌ای است که از هرگونه عوارض و لوازم فاسد به‌دور است، و بر اساس آن انسان‌ها در عقیده، رفتار و گفتار خود، از اختیار و آزادی برخوردارند؛ اما این آزادی مطلق نیست بلکه دارای شرایط و حدود می‌باشد. اساساً پذیرش اسلام به‌معنای پذیرفتن این امر است که در قلمرو آزادی باید حقوق الهی در نظر گرفته شود و رهنمودها و تکالیف خداوند به‌کار گرفته شود.

بحث این رساله درباره مصادیق اولی الامر می باشد. در میان مفسران و متکلمان فریقین همواره این بحث بوده است که مصداق اولی الامر در آیه 59 سوره نساء چه کسانی هستند؟ علما و مفسران شیعه همگی اتقاق نظر دارند که مصادیق اولی الامر ائمه اهل البیت می باشند. در بین علما و مفسران اهل سنت درباره مصادیق اولی الامر اختلاف است. دیدگاه های مشهور آنان عبارت اند از : فرماندهان لشکر، صحابه و تابعین،‌خلفاء راشدین، مطلق حاکمان، اهل حل و عقد و دیگر آرائی که بطور مفصل در این پایان نامه مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پس از نقد دیدگاه های متعدد دیدگاه امامیه بیان و اثبات شده است. در ارتباط با این بحث مباحث دیگری مثل بحث عصمت، امامت و تعریف آن و سایر مباحثی که بررسی آنها برای دریافت صحیح از موضوع لازم بود مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.