جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیـخ محمّد مشهوربه مــعـروف نـودهی ( 1166- 1254هـ ق ) ازعلماء بزرگ اسـلام و قوم کـُرد ، در زمینه علوم دینی بوده است . وی شا فعی مذهب و در عقیده متمایل به اَشـاعره است . خاندان وی نسب خود را به نبـیّ اکرم (ص) می رسانند وی عالمی بزرگ در دانش های منقول و معقول ، و ادیبی توانا درفنون ادب بوده است . شیخ معروف عالمی جامـع ومدرّسی کامل وشاعری کم نظیربودکه علاوه برزبان و فرهنگ کردی ، درزبان وفرهنگ های عربی و فارسی نیز تسلّطی حیرت انگیز داشت . وی در نظم بسیار توانا بود و نزدیک به ده هـزار بیتی که از وی بجای مانده است گواه خوبی برصـدق این مدّعا است . دامنه فعّالیّت علمی وی بسیارگسترده است ،گاهی درادبیّات وفـقه گاه درمنطق واصول فـقه وگاهی در کلام وتجـوید ، به تحقیق وتأ لیف می پرداخت . درسبک شعری ، اشعارش به اشعار جاهلی وشاعران عصر طلایی ادبیّات عبّا سی ، پهلومی زند . غالب عمروی درشهر سلیمانیّه به تدریس وتألیف و تنظیم سپری شده است . پرکاری وی سبب تألیف بیش از شصت کتاب ومنظومه ، به زبان های عربی وکردی و فارسی ،گشته است . وی در مدح رســـول اعظم ( ص ) اشــعار بسیاری سروده که یادآور اشعار بوصیـری است. از جمله منظومه های وی ، منظومه " فتح الرَّحمن فِی عِلـمَیِ المَعَانِی وَالبَیـانِ " است ، که درآن امّهات دو علم مهمّ بلاغت ، یعنی معا نی وبیان را ، درنهایت روانی و ایجاز ، به رشته نظم درآورده است . وی سرودن این منظومه، در کمتر ازیک هفته را ، از الطاف خداوند نسبت به خود برمی شمارد. بخش معانی این منظومه خود شامل یکصد ونود وپنج بیت است . شــیخ این منـظومه را از نظر ترتیب مباحث ، به روش علماء سلف و پایه گذاران این علمیعنی سکّاکی و عبدالقاهرجرجـا نی و تفتـازانی ، به نظم درآورده است . نکته قابل ذکردرباره این اثـرآن است که وی ازورود به مباحث جزئی واختلافی وذکر اقوال ،خودداری کردهوغالبًا نظرهای اِ جماعی، را بیان نموده است.ازجمله ویژگی های دیگراین منظومه استفاده کردن ازآیات قرآن کریم به عنوان شاهد مثال است. می توان وجود فراوان ابیات موقوف المعانی دراین منظومه راخصیصه دیگر آن شمرد. عمربا برکت و قریب نود ساله وی،به همراه هوش سرشاروطبع شعری روان وایمان قوی و پشتکار زیاد واستفاده از فرصت ها، باعث شد تا ازوی عالمی منحصربه فردباآثاری فراوان،وشهرتی عالم گیر بسازد.

دراین پایان نامه با عنوان (وجوه تناسب لفظ ومعنا در ثلث آخر قرآن از دیدگاه علم معانی) سعی بر آن شده است که اهمیت ایجاز واطناب در جای مناسب خود بیان شود واز میانشواهد قرآنی برگزیده، موارد غیر تکراری ، تا آنجا که مقدور باشد و موجب افزایش حجم بی رویه پایان نامه نگردد به شکل مبسوط ومطلوب شرح وتحلیل شود ، و در مواردی که نیاز به بسط کلام نبوده ، به اشاره ای مختصر اکتفا گردد. آنچه به عنوان نتیجه می توان ذکر کرد این است که اکثر آیات قرآن ، در ده جزء آخر ، از موارد ایجاز و مساوات محسوب می شوند ، اما این بدان معنا نیست که هیچ نمونه ای از شواهد اطناب در این بخش از کتاب شریف وجود نداشته باشد به طوری که تقریبا می توان ادعا کرد بیشترزیر شاخه های اطناب نیز در ثلث آخر قرآن ملاحظه می گردند اما برخی از موضوعات اطناب، هیچ نمونه ای در این اجزاء قرآنی ندارند یا دارای نمونه های اندک می باشند ، مانند استقصاء .

در زبان عربى مانند هر زبان دیگرى، گاه مطلب به صورت تشبیه و تمثیل گفته مى‏شود تا شنونده یا خواننده فکر خود را بهتربه کار اندازد و مطلب مورد نظر راعمیق‏تر دریابد. این گونه سخن گفتن، از فصاحت و بلاغت و توانایى گوینده در استخدام واژه‏هاى مناسب ناشى مى‏شود. یکى از گونه‏هاى این شیوهی بیان، «استعاره» است که بحث‏هاى مفصلى در علم بیان دارد و در قرآن کریم که به زبان عربى مبین نازل شده،موارد فراوانى ازآن یافت می شود.پرداختن به بحث استعاره و تأ لیف کتب متعدد در این زمینه از سوی علماو دانشمندان تنها از جنبه ی ادبی و زیبایی کلام مورد توجه نبوده است بلکه از قدیم الأیّام جنبه ی اعتقادی و مذهبی آن پر رنگ تر از جنبه ی ادبی آن بوده است. با ظهور اسلام و نزول کتاب آسمانی قرآن علما و فضلا و مفسرین جهت درک و فهم مقصود آن ناگزیر از پژوهش در فنّ بیان و به خصوص زیبا ترین شاخه ی آن یعنی استعاره شدند. از طرفی سایر متون اسلامی همچون احادیث نبوی و نهج البلاغه و صحیفه ی سجادیّه که سرچشمه های معرفت دینی هستند همگی سر شار از نکات استعاری می باشند لذا این عجیب نیست که اغلب مفسرین ، تفسیر قرآن را با ذکر نکات بلاغی همراه کرده اند زیرا بدون درک آنها درک منظور قرآن و نیز متون اسلامی غیر ممکن است از این رو شیخ معروف نودهی نیز که خود عالمی دینی بوده در این زمینه از هیچ کوششی فرو گذار ننموده است. بر این اساس او یا خود در این زمینه دست به تألیف کتابی زده یا کتب علمای دیگر را به نظم کشیده و یا منظومه های خویش را شرح کرده است. از این روی به نظم رساله ی سمرقندیّه که در عصر خویش سر آمد کتب بلاغی در زمینه ی استعاره بود پرداخت و در غالب نظم ، بحث استعاره و انواع واقسام آن و بیان آراء و نظرات علمای بیان در مورد انواع استعاره را تبیین نمود و از ذکر عقاید ونظرات متفاوت علمایی همچون زمخشری ، سکاکی و قزوینی و دیگران دریغ نورزید. بااین حال در مواردی علاوه برذکر عقاید شخصی خویش به آرای مولف رساله ی سمرقندیّه اشکال گرفت و نظرات اصلاحی خویش را اظهارنمود ، و در برخی موارد مطالبی را بازگوکردکه ابوالقاسم لیثی سمرقندی از آن غفلت ورزیده است. با این اوصاف پایان نامه ی پیش رو با تکیه بر چنین پیش زمینه ای منظومه ی «تنقیح العبارات فی توضیح الإستعارات »شیخ معروف نودهی را ترجمه و شرح نموده و علاوه بر مباحث اصلی منظومه با بهره گیری از کتب بلاغی معتبر و استفاده از شواهد وادله ی متقن قرآنی وادبی به بررسی مسایل مربوط به انواع استعاره پرداخته و حتی الإمکان آراء ومذاهب مختلف بلاغی رادر قالب مذاهب سلف ، زمخشری ، خطیب قزوینی وسکاکی مطرح کرده و در کنار آن نظرات ناظم را بیان نموده است . همانطور که پیش بینی می شد نتایج حاصله از این پژوهش مویّد آن است که منظومه ی مورد اشاره به گونه ای شایسته مسایل مربوط به مجاز واستعاره را طرح نموده وآرای علمای بیان را مطرح کرده است . تحقیقات بسیاری در زمینه ی علم بیان و خصوصا ً مجاز و استعاره در حوزه ی علوم ادبی صورت گرفته است امّا آنچه این پژوهش را از سایر تحقیقات در این عرصه متمایز می نماید این است که اوّلا:این پژوهش استعاره را به صورت اختصاصی و ویژه مورد بررسی قرار می دهد که سبب می شود نتایج حاصله جزئی ، عینی و دقیق تر باشد . ثانیا ً : کمتر تحقیقاتی در این زمینه صورت گرفته است که موضوع آن منظومه ای در باب استعاره باشد. ثالثا ً:این پژوهش منظومه ای را مورد بررسی قرار داده که برپایه یکی از معتبر ترین کتب بلاغی به نظم درآمده است، لذا موجب آشنایی خوانندگان با آراو نظرات علمای طراز اول اینفنّ می گردد . رابعاً : منظومه ورساله یسمر قندیّه تا کنون به فارسی ترجمه نشده اند که از این جهت امید می رودپایان نامه حاضربرای آشنایی طلاب و دانشجویان زبان ادبیات فارسی وعربی با این آثار ارزشمند اسلامی مفید فایده باشدومشوّق پژوهشگران دیگر در عرصه ی پژوهش در علوم بلاغی گردد .

علم بلاغت همانند سایر علوم زبان عربی برای خدمت به قرآن کریم و درک شایسته اعجاز آن و اتقان زبان است که دوره های مختلفی را گذرانده است یکی از موضوعاتی که در بلاغت دارای جایگاه ویژه ای می باشد موضوع فصل و وصل است تا جائی که بلاغیون بر این باورند که بلاغت یعنی شناخت فصل و وصل . بنابراین با توجه به اهمیّت موضوع در این رساله بر آن شدیم که مواضع فصل در قرآن کریم را مورد بررسی قراردهیم.در فصل اول به موضوع بلاغت و فصاحت و ادوار مختلف آن اشاره شده است تا یک پیشینه ی ذهنی برای خواننده حاصل گردد و یاریگر وی در درک بهتر مباحث در فصول بعد گردد.فصل دوم به موضوع فصل و وصل پرداخته و بیان می دارد توجه به مواضع فصل و وصل کاملاً ضروری است و نحوه استفاده هر یک از آنها در جایگاه خود باعث می گردد تا زوایای کلام بهتر درک شود و گوینده مقصود مورد نظر خود را آن گونه که هست به مخاطب خود انتقال دهد .در علم معانی، وصل ایجاد پیوند میان دو جمله به وسیله ی «واو»است و فصل ترک این پیوند و ذکر جمله ی دوم به صورتی مجزا است که خود دارای نکته های ظریفی است که باعث زیبایی سخن می گردد.اما فصل سوم که موضوع اصلی رساله است به بررسی مواضع فصل در قرآن کریم و بیان انواع آن می پردازد و راه های تشخیص موارد فصل را ارائه می دهد ،جایگاه و ظرافت فن فصل در سخنان خداوند با بندگان خود را مورد توجه قرار داده و اذعان می دارد چرا خداوند در جایی که اقتضای فصل است کلام الهی خود را به طریق وصل بیان نفرموده است به تعبیر دیگر این قسم از رساله بیانگر آن است که در چه مواردی ترک و حذف «واو» کلام را بلیغ تر و مطابق حال و مقام شنونده می سازد