جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫فهم امروزين الاهيات، مستلزم اطلاع از آراي ويتکنشتاين است. فرض اصلي اين پژوهش آن است که با عنايت به نظريات زباني ويتکنشتاين، ايمان ديني در روايت‌هاي کلاسيک آن دچار چالش مي‌شود؛ بنابر اين، هر چند نمي‌توان از تماميت روايت‌هاي کلاسيک ايمان دفاع کرد، اما فرض اين است که بر خلاف بسياري از تفسير‌هاي پوزيتويستي که از آراي ويتگنشتاين شده، اين چالش‌ها به نابودي و عدم امکان دين راه نمي‌برد. لذا با عنايت به اين آرا، الزاماً به نفي ايمان ديني نمي‌رسيم، بلکه در پرتو اين نظريه‌ها، به درک و روايت تازه‌اي از ايمان دست مي‌يابيم؛ روايتي که با استفاده از اصطلاحات خود ويتگنشتاين و پاره‌اي از شارحان او، مي‌توان آن را "ايمان بدون کلام" و يا "نحوه معيشت" خواند. دوره‌هاي متفاوت حيات ويتکنشتاين، هر يک تأثير متفاوتي بر ايمان ديني بر جاي مي‌گذارد. بر اساس تفکر متقدم او، ايمان يک امر ناگفتني است، و بر اساس تفکر متاخر او، ايمان‌ورزي نوعي مشارکت در بازي زباني است. در دوران اول، ايمان کاملاً شخصي، و در دوران دوم، امري کاملاً جمعي و حاصل تعامل جمع است. بنابر پاره‌اي از تفسيرات پوزيتويستي از دوران اول تفکر ويتکنشتاين يعني نظريه تصويري معنا، که ايمان را با خطر مهمل بودن و بي‌معنايي مواجه مي‌سازد، امکان دينداري و ايمان‌ورزي بر اساس آراي او نفي نمي‌گردد؛ زيرا جهان را به امر گفتني و قابل بيان تقليل مي‌دهد، و بدين ترتيب، ايمان را در حوزه امور ناگفتني مي‌داند. ولي در دوره دوم تفکر او، معنا در حقيقت تابع کاربرد الفاظ است؛ بنابر اين ايمان در حد يک بازي زباني تنزل مي‌يابد. بدين ترتيب جملاتي چون "ايمان به خدا ممکن است"، "من به خدا ايمان دارم" و "خداوند وجود دارد"، در يک بازي زباني خاص يعني گروه زباني مؤمنان معنادار است. بر هر دو دوره فلسفه ويتکنشتاين نقدهاي اساسي همچون تقليل‌گرايي، ناممکن بودن زبان آرماني، نسبي‌گرايي و مخالفت افراطي با ذات‌گرايي وارد مي‌باشد.

هدف اصلی این تحقیق، توضیح و بررسی جایگاه ایمان در فلسفه ویتگنشتاین است. بدین منظور پس از یک مقدمه کوتاه که در واقع ارائه تصویری از سیمای فیلسوف مورد بحث ماست. فصل اول با عنوان "مدخلی بر مطالعه ویتگنشتاین" آغاز می شود. در فصل دوم روایت های کلاسیک از ایمان مورد بحث قرار گرفته از فصل سوم بحث روی دوران اول تفکر ویتگنشتاین آغاز می گردد. فصل چهارم "تئوری تصویری" عنوان دارد که در آن نظریات معرفت شناختی واپستمولوژیک ویتگنشتاین اول مورد بحث قرار میگیرد. فصل پنجم به امر ناگفتنی اختصاص دارد که در رأس آن ایمان قرار می گیرد. فصل ششم سرآغاز بخش دوم است که به دوران دوم حیات فکری ویتگنشتاین اختصاص یافته است. فصل هفتم به "بازی های زبانی" اختصاص دارد که از مضمون های اصلی دوران متأخر است. در فصل هشتم بحث درباره "اشکال زندگی" است. فصل نهم "تلقی ویتگنشتاینی" از ایمان به دیدگاههای شخصی ویتگنشتاین راجع به ایمان می پردازد. فصل دهم به نقد و بررسی فشرده از نظریات ویتگنشتاین در دو دوره متفاوت حیات فکری او اختصاص دارد. این پژوهش با یک نتیجه گیری خلاصه در پنج بند به آخر می رسد.

یکی از نقلیاتی که انعکاس آن در اکثر قریب به اتفاق تفاسیر دیده می شود، اخبار و آراء تفسیری صحابه و تابعان است. در طول دوره های متمادی تفسیر، رویکرد نظری و عملی مفسران در مواجهه با این اخبار یکسان نبوده است. این نوشتار در پی آن است که کم و کیف اعتبار اخبار و آراء تفسیری صحابه و تابعان را در تفسیر «التبیان فی تفسیر القرآن» شیخ طوسی بازشناسی کند. آنچه ضرورت این تحقیق را فراهم نمود، حجم عظیم منقولات صحابه و تابعان در تفسیر مورد نظر از یک سو و نیز نبود پیشینه ای مستقل در این زمینه بود. برای نیل به پرسش مطرح شده، ضمن مراجعه و بهره گیری از کتاب های مرتبط با مباحث مقدماتی فصول شش گانه ی این نوشته، تمامی مجلدات تفسیر «التبیان» مورد مطالعه قرار گرفت و پس از استخراج اخبار تفسیری صحابه و تابعان روشن شد که عمده ترین کارکردهای این اخبار در تفسیر مورد نظر، به ترتیب کمیت عبارت است از: اخبار بیانگر مصادیق آیات و واژگان، اخبار تبیین کننده مفهوم آیات، اخبار مربوط به معناشناسی مفردات قرآنی، اخبار ترسیم کننده فضای نزول، اخبار دال بر اختلاف قرائت و بالاخره اخباری غیر از موارد مذکور، تحت عنوان «دیگر گونه های خبری صحابه و تابعان». همچنین با استقصاء همه ی موارد به دست آمد که مهم ترین برخورد و نگرش های شیخ طوسی با این اقوال و بر حسب مورد آن عبارت است از: صرفِ نقل، تقویت و توجیه، تضعیف، بیان اقوال به عنوان موید برداشت خویش و همچنین هم معنا یا مجاز دانستن همه ی اقوال منقول. علاوه بر این، در این تحقیق مشخص شد که اهمّ مستندات شیخ طوسی در ارزیابی اقوال صحابه و تابعان عبارت است از: آیات قرآن، اشعار و کلام عرب، عقل، روایات معصومین علیهم السلام، تاریخ و عقاید دینی و مذهبی. در مجموع آنچه در رهگذر این تحقیق به دست می آید این است که شیخ طوسی به طور غالب، با نگاه اعتماد به اخبار صحابه و تابعان نگریسته است.