جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابعاد گوناگون عرفان اسلامي در روندي متکامل در متن سنت فکري ـ فرهنگي اسلامي بروز يافته‌ که از جمله مهم‌ترين آنها «عرفان اجتماعي» است که به ‌معناي واقعي، در سدة اخير و از متن حوزة علمية قم و به‌طور خاص‌تر، در بستر مکتب ‌امام شکل گرفته و موجب آثار فرهنگي ‌ـ تمدني بسياري شده است. عرفان اجتماعي ظرفيت‌هاي بالفعل و بالقوه فراواني دارد که مي‌توانند تحولات بسياري را در سنت حِکمي و عرفاني و نيز در فرايند تحقق اهداف گام دوم انقلاب رقم بزنند. با اين‌ حال، چنان‌که شايسته است بدان‌ها توجه نمي‌شود. واکاوي عرفان اجتماعي مي‌‌تواند زمينة بهره‌‌گيري‌ صحيح‌‌تر، افزون‌‌تر و عميق‌‌تر از ظرفيت‌هاي انبوه آن را فراهم سازد؛ چنان‌که از افتادن در دام برخي آسيب‌‌ها و انحراف‌ها جلوگيري ‌‌مي‌‌کند؛ مانند دوري از هويت ناب آن، يعني «معنويت توحيدي عقلاني، شريعت‌محور و فقاهتي» يا بستر صحيحي که مکتب ‌امام براي عرفان اجتماعي فراهم آورد. ازاين‌رو نوشتار حاضر، با به‌کارگيري روش توصيفي ـ تحليلي، به جايگاه‌شناسي عرفان اجتماعي در مهد اصلي پديدآيي و ظرف اصيل استمرار آن، يعني حوزه قم در سدة اخير مي‌پردازد.

در بیانی ساده، می توان علم اصول را متکفّل بیان چهارچوب و مسیر استنباط دانست. این دانش، در پرتو تلاش علمای مسلمان برای فهم متون دینی و در بستر نیازهای متراکم استنباطی و عمدتاً در دامان علم فقه پدید آمده است. این علمِ ابزاری، تاریخ طولانی پرفراز و نشیبی را در مسیری رو به تکامل پیموده است. مقتضیات عصری و نیازهای گسترده بشر معاصر به دین اسلام و به ویژه هجوم گسترده نیازهای فقهی در پرتو استقرار حکومت اسلامی، حجم عظیمی از مسائل کمّی و کیفیِ مورد ابتلا را متوجّه دانش فقه و دیگر علوم دینی نموده است. بخش عمده ای از این نیازها به دانش اصول که به ‌طور طبیعی باید عهده دار بررسی عناصر عملیات استنباط باشد، ارجاع داده می شود؛ لکن این دانش در ایستار و وضعیت کنونی خود، به دلایل مختلف، توان پاسخ‌گویی کمّی و کیفی متناسب با این نیازها را ندارد؛ بدین جهت، علم اصول در این برهه و در مسیر تکامل تاریخی خود، به تحوّلات گسترده ای نیاز دارد تا بر چالش­های فراروی خود فائق آید. تحقّق چنین تحوّلی، نیازمند ایجاد بسترها و زمینه های متعدّدی است که بدون توجّه کافی بدان‌ها، سخن از تحوّل اصول، توجیه و کارآیی چندانی نخواهد داشت. بسترها و زمینه­های یادشده در نوشتار فرارو، از بررسی آسیب شناسانه وضعیت اصول در عرصه های آموزش، پژوهش و ترویج آن و تحلیل نتایج حاصل، اصطیاد گشته اند.